Fakulteti amaliy matematika va informatika
Download 1.05 Mb. Pdf ko'rish
|
ikkinchi tartibli differensial tenglamalar nazariyasi taqqoslash teoremasi chegaraviy masalalar grin funksiyasi grin funksiyasining mavjudligi va yagonaligi haqida teorema
- Bu sahifa navigatsiya:
- Shturm teoremasi
- Shturmteoremasi.
Xossa 3. Ikkinchi tartibli bir jinsli chiziqli tenglamani, noma’lum funksiyani chiziqli almashtirish yordamida. 0 ) ( z x I z
ko’rinishga keltirish mumkin. 0 ) ( ) ( y x q y x p y (12) tenglamada
) ( (13) almashtirishni olamiz. Bundan
2 Bu qiymatlarni (12) ga qo’ysak 0 )
( ) ( ( 1 ) ( 2 0 ) ) ( ) ( ( ) ) ( 2 ( 0 ) ( ) )( ( 2 z u x q u x p u u z x p u u z z u x q u x p u z u x p u z u uz x q z u z u x p z u z u z u (14) ) (x u ixtiyoriyfunksiyabo’lganiuchununishundaytanlabolamizkim 0 )
2 x p u u bajarilsin.
x p e u dx x p u dx x p u du ) ( 2 1 ) ( 2 1 ln ) ( 2 1
bundan dx x p e x p u ) ( 2 1 ) ( 2 1
x p dx x p e x p e x p u ) ( 2 1 2 ) ( 2 1 ) ( 4 1 ) ( 2 1 Bu qiymatlarni (14) ga qo’ysak ) ( 4 1 ) ( 2 1 ) ( 0 ) ( )) ( 4 1 ) ( 2 1 ) ( ( 0 ) ( ) ( 2 1 ) ( ) ( 4 1 ) ( 2 1 2 2 ) ( 2 1 ) ( 2 1 ) ( 2 1 2 ) ( 2 1 ) ( 2 1 x p x p x q I z x I z z x p x p x q z z e x q e x p x p e x p e x p e z dx x p dx x p dx x P dx x p dx x p
Bunga (12) tenglamaning invarianti deyiladi. Agar invariant o’zgarmas songa yoki 2 ) ( a x c I ko’rinishga ega bo’lsa u holda ikkinchi tartibli chiziqli differensial tenglamani xamma vaqt integrallash mumkin. Chunki bu xolda (12) tenglama yo koeffisiyentlari o’zgarmas tenglamaga yoki Eyler tenglamasiga keltiriladi.
0 2 0 2 y y x y xy y y x
) sin cos
( 1 1 sin cos
0 1 1 1 1 2 4 1 2 2 1 2 2 ) ( ; 1 ) ( 2 1 ln 2 2 1 2 1 2 , 1 2 2 2 2 x c x c x uz y x e e u x c x c z i z z x x x x I x x p x q x dx x
Ikkinchi tartibli bir jinsli chiziqli differensial tenglamani tebranmas va tebranuvchi yechimlari. Taqqoslash teoremasi Koeffisiyentlari o’zgarmas bo’lgan, ikkita ikkinchi tartibli 0 2
a y (1) 0 2
a y (2) differensial tenglamalar berilgan bo’lsin. Bunda
t a cos
Ma’lumki (1) tenglamaning xususiy yechimlari ax e y 1 ,
e y 2 dan iborat bo’lib Uning umumiy yechimi
2 1 dan iborat. Uning nolini topamiz 2 1 2 1 2 1 2 2 2 1 2 1 2 1 ln 2 1 ln 2 0 0 0 0
c a x c c ax c c e e c с c c a e c e с ax ax ax ax
ya’ni (1) tenglamaning yechimi ) ,
da bittadan ortiq nolga ega emas. (1) tenglamaning umumiy yechimi ) sin( sin cos
2 1 ax A ax c ax c y
ning nolini topamiz: a a k a k x x a a k x k ax ax A k k k k ) 1 ( 0 ) sin( 1
ya’ni (2) tenglama
) , ( oraliqdacheksizko’pnollargaegabo’lib, ketma- ketikkitanolorasidagamasofa a gateng. Uzunligi a dankattabo’lganxarbiroraliqda (2) tenglamaningixtiyoriyyechiminingbittanoliyetadi, uzunligi a 2 dankattabo’lganixtiyoriyintervaldaesa 2 tanoliyotadi. Ta’rif. Agar differensial tenglamaning yechimi berilgan oraliqda bittadan ortiq nolga ega bo’lmasa, bunday yechimga tebranmas yechim deyiladi. Agar bu yechim yetarli katta oraliqda 2 tadan ortiq nolga ega bo’lsa, bunday yechimga tebranuvchi yechim deyiladi. Ma’lumki har qanday ikkinchi tartibli bir jinsli chiziqli differensial tenglamani. 0 ) ( ) ( 2 1 y x P y x p y
ni 0 ) ( y x p y (3) ko’rinishga keltirish mumkin.
) , ( b a oralig’ining barcha nuqtalarida 0 )
x p bo’lsa u, xolda (3) tenglamaning xamma yechimlari bu oraliqda tebranmas bo’ladi.
) ( 1 x y yechimi ikkita nolga ega bo’lsin.Bu nollarni 1 0 , x x bilan belgilaymiz. Masalaning aniqligi uchun 1 0 x x va ) ; ( 1 0
x oraliqda ) (
x y yechim boshqa nolga ega bo’lmasin. U xolda uzluksiz ) (
x y funksiya bu oraliqda o’z ishorasini o’zgartirmaydi. Hamma vaqt bu oraliqda o’z ishorasini o’zgartirmaydi. Xamma vaqt bu oraliqda 0 ) ( 1 x y deb olish mumkin (aks xolda ) ( 1 x y yechimni olar edik). U xolda 0 ) ( ' 1 x y chunki x 0
) ( 1 x y o’suvchi funksiya bo’lib, 0 )
0 ' 1 x y aks xolda 0 )
1
y bo’lar edi (3) tenglamadan. 0 ) ( ) ( 1 '' 1 y x p y y x p y
ya’niikkinchihosila (x 0 ,x 1 ) oraliqdamusbatbo’lganiuchun, ) ( ' 1 x y buoraliqdakamayuvchidir ya’ni ) ( ) ( ) ( 1 0 0 ' 1 ' 1
x x x y x y
U xolda chekli ortirma haqidagi teoremaga asosan ) )( ( ) ( ) ( 0 1 ' 1 0 1 1 1 x x y x y x y
Butenglikningchaptomoninolgatengbo’lib, o’ngtomoniesanoldanfarqlibuningbo’lishimumkinemas. Buqarama -qarshilikko’rsatidikim ) (
x y yechimkurilayotganoraliqdatebranmasyechimdir.
Ma’lumki 0 2
a y tenglama 2 ta chiziqli bog’lik bo’lmagan
sin
cos 2 1
yechimlarga ega bo’lib, bu yechimlardan birini ketma-ket ikkita nollari orasida ikkinchi yechimning faqat bitta noli yotadi. Bundayxossaga, harqandayikkinchitartiblibirjinslichiziqlidifferensialtenglamaningchiziqlibog’liqbo’lmaganikkitat ebranuvchiyechimlargaegabo’ladi.
0 )
'' y x p y (3) differensial tenglamaning ikkita chiziqli bog’lik bo’lmagan tebranuvchi yechimlarining nollari bir-birini o’zora ajratadi. Isbot. Faraz etaylik ) ( 1 x y va ) ( 2
y (3) tenglamaning ikkita chiziqli bog’lik bo’lmagan tebranuvchi yechimlari bo’lsin va ) ( 1 x y yechimning ikkita ketma- ket noli x 0 va x
1 bo’lib,
0 , х х oraliqda ) (
x y boshqa nolga ega bo’lmasin. Ya’ni 1 0 1 0 ) ( x x x x y
Isbot etamizkim ) , ( 1 0
x oraliqda faqat bitta x x nuqta mavjudkim, bu nuqtada 0 )
2
y
bo’ladi. Teskarisincha faraz etaylik 1 0
x x oraliqdagi nuqta uchun 0 ) ( 2 x y bo’lsin. Masalanning aniqligi uchun (x
[x 0 ,x 1 ] oraliq oxirida y 2 (x) nolga teng bo’lmaydi, ya’ni 0 ) ( 0 ) ( 0 2 0 1 x y x y aks, xolda Vronskian ) ( ) ( ' ) ( ' ) ( ) ( 2 1 2 1
y x y x y x y x W (4) x 0 va x 1 nuqtada nolga teng bo’lar edi. Buning bo’lishi mumkin emas, chunki y 1 (x)vay 2 (x) lar chiziqli boglik emas. Demak Vronskiy determinanti bu oraliqda o’z ishorasini o’zgartirmaydi. Shuning uchun W(x)>0 deb olish mumkin [x 0 ,x 1 ] da. (4) ning xar ikkala tomonini ) ( 2 2
y ga bo’lamiz. 2 2
1 2 2 2 2 2 1 2 1 ) ( ) ( ' ' y x W y y y x W y y y y y
y 2 >0 bo’lgani uchun, bu tenglikning o’ng tomoni xni uzluksiz funksiyasi bo’ladi.Keyingi tenglikni xar ikkala tomonini x 0 dan x 1 oraliqda integrallaymiz: 1 0 1 0 ) ( ) ( ) ( ) ( 2 2 2 1 x x x x x x dx x y x W x y x y
Bu keyingi tenglikning chap tomoni nolga teng bo’lib, o’ng tomoni esa musbatdir. Bu qarama-qarshilik ko’rsatadikim, shunday x nuqta (x 0 < x <x 1 ) mavjudkim bu nuqtada y 2 (
)=0 .Bunday nuqta yagonadir aksincha faraz etaylik y 2 (x) ikkita 1 0 , x x nolga ega bo’lsin bunda 1 1
0 x x x x .
1 bilan y 2 o’rinlarini almashtirsak, 0
1
oraliqda y 1
y 1
0 ,x 1 nolga ega degan shartga karama karshidir. Shturm teoremasiga misol kilib, y''+y=0 tenglamani olish mumkin. Bu tenglamaning ikkita y 1
2 =sinx chiziqli boglik bo’lmagan yechimlarinining nollari almashinib keladi. Download 1.05 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling