Fakulteti fanidan Mustaqil ishi

NAVOIY KON-METALLURGIYA KOMBINATI
NAVOIY DAVLAT KONCHILIK UNIVERSITETI
___________________ FAKULTETI
___________________________fanidan

Mustaqil ishi

Bajardi:________________________

Guruh:_________________________
Tekshirdi:_______________________

Navoiy – 2023

Optimallashtiriladigan o‘zgaruvchilarning tavsifi.
REJA:
1.Optimallashtirilayotgan o‘zgaruvchilarning sonigajarayon.
2.Optimallashtirilayotgan u o‘zgaruvchi va y chiqish.
3.Optimallik mezonlariga talablar


Bu o‘zgaruvchilar jarayonning kirish o‘zgaruvchilari sonidan olinadi. Agar optimallashtirilayotgan o‘zgaruvchilarning sonigajarayon- ning konstruktiv tavsiflari (konstruksiyaning tipi, o‘lchamlari va h.z.) kiritilgan bo‘lsa, unda optimal loyihalash masalasi hal qilinadi. Agar optimallashtiriladigan o‘zgaruvchilar soniga jarayonning konstruktiv tavsiflari (konstruksiyalarning tiplari, oMchamlari va h.z.) kiritilmagan bo‘lsa, unda optimal boshqaruv masalasi hal qilinadi. Bunday hollarda hisoblanadigan chiqish o‘zgaruvchisi U ga bog‘liq. Optimallashtiriladigan o'zgaruvchilar boshqariluvchi o‘zgaruvchilar deb ataladi va ularning optimal qiymatlarini qidirish jarayonlami harakatga keltiruvchi eng yaxshi rejim parametrlarini aniqlash maqsadida amalga oshiriladi. Optimallashtirish - bu kimyoviy jarayonni amalga oshirishning eng yaxshi shartlarini topish protsedurasi. Optimallashtirish masalasi xuddi ko‘p o‘zgaruvchili funksi- yalarning ekstremumlarini qidirishning matematik masalasi kabi qaraladi. Ko‘p o'zgaruvchilar uchun optimallashtirish masalasining ifodalanishi: Optimallashtirilayotgan u o‘zgaruvchilarning (optimallashtirish resurslari) unaM' ta’rifining ruxsat etilgan sohasidagi, optimallik mezonining ekstremum (eng katta yoki eng kichik) kattaliklarini ta’minlovchi qiymatini topish lozim. Natijada optimallashtirish masalasini quyidagi ko‘rinishga keltirish mumkin: opt R(y)
Chiqish o‘zgaruvchisi y bilan boshqa o‘zgaruvchilaming bog‘liqIigi fizik - kimyoviy operatorli aks ettirish bilan beriladi: y Q(x)Q(u, x) bu yerda modellashtirilayotgan obyektning holatini aniqlovchi kirish o‘zgaruvchisi x ikki guruhdagi o'zgaruvchilarga ajratiladi: u - nazorat qilish va rostlash mumkin bo‘lgan optimallashtiriluvchi o'zgaruvchi va x - nazorat qilinadigan, lekin rostlanmaydigan o‘zgaruvchi (xuddi optimallashtirish resurslari kabi ishlatib bo‘Imaydi). Natijada optimallashtirish masalasi quyidagi ko‘rinishga keltiriladi: opt R(u)
Optimallashtirilayotgan u o‘zgaruvchi va y chiqish o‘zgaruv- chilariga chegaralanishlar qo‘yish mumkin (o‘zgaruvchiIarni faqat ma’lum chegaralarda o‘zgartirish imkoni). Amaliyotda optimallashtirish masalalarini yechishda y chiqish o‘zgaruvchilari yo tajriba ma’lumotIari - optimallashtirishning tajribaviy - statistika usulidan yo jarayonlarning matematik modellari - optimallashtirishning sonli usuli yordamida aniqlanadi. Matematik modellar ushbu holda funksional operatorli aks ettirish yordamida ifodalanadi:
y = F(u,x)
y chiqish o‘zgaruvchilarining vektorini matematik modellar bo‘yicha hisoblashda olingan y chiqish o‘zgaruvchilari baho- larining vektoriga almashtirish optimallashtirish masalasiga xuddi kompyuterda ko‘p o‘zgaruvchi!i funksiyalarning ekstremumlarini qidirishning matematik masalalari kabi qarash imkonini beradi. Masala: R = R( u ) funksiyaning maksimumini aniqlash Yechish natijalari: uop',Rmax
Misol: Quyidagi rasmda keltirilgan komponentlar konsentratsiya- larining o‘zgarishini A-> P -> S ketma-ket reaksiyalari uchun
quyidagi oplimallashlirish masalasini ifodalash mumkin: R oraliq mahsulolnin|.> konsentratsiyasi maksimal bo‘lganda reaksiyaning optimal viujli (/ ) ni toping.
Optimallashtirish masalasini yechish uchun quyidagilar zarur: • optimallik mezoni(i?)ni shakllantirish; • optimallashtiriladigan o'zgaruvchilar (u) ni tanlash; • optimallik mezoni qiymatini aniqlashning aniq usulini amalga oshirish (sonli yoki tajribaviy - statistik). Optimallik mezoni jarayon shakllanishi sifatining miqdoriy tavsifi hisoblanadi. Optimallik mezonlari fizik - kimyoviy (butun mahsulot, aralashma, mahsulot chiqishining konsentratsiyasi) va iqtisodiy (tannarx, foyda, rentabellik) ga farqlanadi. Optimallik mezonining qiyinati matematik model (opti- mallashtirishning taqribiy usuli) yordamida Optimallashtirishda avvalroq identifikatsiyalash masalasi yechilgandagi matematik modellar qo‘llaniladi. Shunga mos ravishda modellaming koeffitsiyentlari quyidagi tenglikda ko'rsatilgan: y ~ F (u,x) Agar jarayonning monand matematik modelini qurishning iloji bo'lmasa, unda y chiqish o'zgaruvchining y = €l(u,x) tengla
madagi qiymati tajribalar (optimallashtirishning tajribaviy - statistik usuli) dan aniqlanadi. Bunday hollarda tajriba (faol tajriba) o‘tkazishning optimal strategiyasi amalga oshiriladi. Optimallik mezonlariga talablar: • optimallik mezonlari miqdoriy bo‘Iishi kerak; • optimallik mezonlari yagona bo‘lishi kerak; • optimallik mezonlari optimallashtirilayotgan o‘zgaruvchi- larga bog‘Iiq holda monoton o‘zgarishi kerak. Shunday qilib, optimallik mezonini tanlashda uning funksiyasi bir ekstremumli unimodal funksiya boMishi va uzilish nuqtalaridan tashkil topmasligi kerak.