Fakulteti yo’nalishi ning

Mavzuning dolzarbligi: Surxondaryo Iqtisodiy rayon (tarkibida Surxondaryo viloyati) Oʻzbekistonning eng janubiy qismini ishg’ol etadi. Rayonning oʻziga xos geografik holati (deyarli hamma tomoni togʻlar bilan oʻralgan) uning iqtisodiyotiga oʻz taʼsirini koʻrsatgan. Rayon iqlimi subtropiklarga yaqin boʻlgani sababli rayon ingichka tolali paxta, subtropik mevalar, yyertagi sab-zavot yetishtirishga ixtisoslashgan. Sanoati koʻmir (Shargʻun toshkoʻmir koni), neft va gaz kazib olish (mahalliy isteʼmol uchun) asosida rivojlangan. Surxon-Shyyerobod choʻlida yangi yerlarni oʻzlashtirish asosida bu hududda ingichka tolali paxtachilik, eksport yoʻnalishidagi subtropik mevachilik va yyertagi sabzavotchilik rivoj topadi. aniqlangan foydali qazilmalar konlari ni oʻzlashtirish bu hududda kon sanoatini va rangli metallurgiyani rivojlantirish imkoniyatlarini yara-tadi: Xodiza, Shargʻun — Sariosiyo (rangli metallar, koʻmir, qurilish matyyeriallari), Boysun (toshkoʻmir, tabiiy gaz, qurilish matyyeriallari) sanoat uzellari shakllanadi. Termiz sh.da va tuman markazlarida, asosan, yengil va oziq-ovqat sanoati korxonalari rivojlanadi.
Ishdan maqsad: O’zbekistonning janubiy rayonlari – Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlari tabiiy resusrlarini o`rganish.

Ishning vazifalari:

• 
  Surxondaryo va Qashqadaryo iqtisodiy rayonlari geografiyasi bilan tanishish.
  
• 
  Janubiy rayonlar tabiiy resusrlaridan foydalanish va ularni muhofaza qilish haqida ma’lumotlarni yig’ish.
  

I bob. O’zbekiston Respublikasi Janubiy iqtisodiy rayoni tasnifi.
1.1. Janubiy iqtisodiy rayonlar iqlimi.
Oʻzbekiston Markaziy Osiyoning markazida joylashgan boʻlib, Qozogʻiston, Turkmaniston, Afgʻoniston, Tojikiston va Qirgʻiziston bilan chegaradosh. Oʻzbekiston hududining asosiy qismi choʻl tekisliklariga toʻgʻri keladi. Oʻzbekistonning relyefi, asosan, qumtepalari boʻlgan yassi-qumli choʻllardan iborat. Cho'l o'rmonlari uning hududining 78 foizini tashkil qiladi. Sharqiy qismi va shimoli-sharqi togʻlar va togʻ etaklaridan iborat. Potentsial moslashish choralari quyidagilardan iborat: suv resurslarini integratsiyalashgan boshqaruv tizimini joriy etish, suvni tejash, irrigatsiya-drenaj tizimlarini takomillashtirish, qurg'oqchilikka chidamli o'simliklar turlarini joriy etish va yuzaga kelishi mumkin bo'lgan tabiiy xavflarni monitoring qilish. Oʻzbekiston iqlimi quruq kontinental. Oʻzbekistonning shimoliy mintaqasi moʻtadil, janubiy mintaqasi esa subtropik. Mamlakat iqlimi havo haroratining mavsumiy va kechayu kunduz o'zgarishi bilan tavsiflanadi. Oʻzbekistonda yoz uzoq, quruq va issiq; Bahor nam; O'zbekistonda qish tartibsiz. Cho'lda havo harorati 45-49 darajaga yetishi mumkin. Janubiy mintaqada havo harorati -25 darajagacha tushishi mumkin. Oʻzbekiston tekisliklarida yogʻingarchilik minimal (80-200 millimetr oraligʻida) boʻladi. Togʻ etaklarida yiliga 300-400 millimetrgacha, togʻ tizmalarining gʻarbiy va janubi-gʻarbiy yon bagʻirlarida esa 600-800 millimetrga yaqin yogʻin tushishi mumkin. Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda bioxilma-xillik yuqori antropogen yuk tufayli xavf ostida. Iqlim o'zgarishi cho'llanish jarayonini kuchaytiradi va suv resurslarini kamaytiradi, bu esa qirg'oq bo'yidagi o'rmonlar va suv ekotizimlarida biologik xilma-xillikning qisqarishiga olib keladi. Masalan, Orol dengizining biologik xilma-xilligi sezilarli darajada kamaydi. Tabiiy ofatlar chastotasining ortishi O‘zbekiston uchun potentsial muammo hisoblanadi. Hisob-kitoblarga ko'ra, 2050 yilgacha sel va qor ko'chkilari sonining ko'payishi kutilmoqda.
O‘zbekiston paxta yetishtirish bo‘yicha dunyoda beshinchi va paxta eksporti bo‘yicha ikkinchi o‘rinda turadi. Eksport qilinadigan asosiy xomashyolarga oltin, tabiiy gaz, mis va boshqa rangli metallar hamda qurilish materiallari kiradi. Mamlakat yosh va bilimli ishchi kuchiga, boy qishloq xo'jaligi resurslariga va muhim iqtisodiy salohiyatga ega (Jahon banki, 2010; BMTTD, 2009). O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatish sohasi mamlakat yalpi ichki mahsulotining (YaIM) 39,5 foizini tashkil qiladi. Mamlakat yalpi ichki mahsulotining 24,1 foizini tashkil etuvchi qishloq xo‘jaligi O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun ham muhim ahamiyatga ega. Sugʻorma dehqonchilik qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishining asosini tashkil qiladi. Binobarin, O‘zbekiston yer usti suvlarining qariyb 90 foizini sug‘orish uchun ishlatadi. Hozirgi vaqtda suv resurslarining etishmasligi va yerlarning degradatsiyasi ushbu tarmoqning unumdorligiga tahdid solmoqda. Global isish bilan bog'liq bo'lgan havo haroratining oshishi ushbu sektor uchun jiddiy xavf tug'diradi va sug'orish uchun mavjud suvni kamaytiradi. Mamlakat aholisi uchun zarur bo'lgan oziq-ovqat mahsulotlarining 80 foizi agrar sektorda ishlab chiqarilayotganligi sababli, hosildorlikning pasayishi mamlakat oziq-ovqat xavfsizligiga tahdid solishi mumkin. O‘zbekistonda ham tuproqning yuqori sho‘rlanishi muammo hisoblanadi. Daryolarning quyi oqimida joylashgan ekin maydonlari ayniqsa shoʻr boʻlib, qishloq xoʻjaligi hosildorligiga taʼsir koʻrsatadi.
Surxondaryo O‘zbekistondagi eng issiq hududlardan biri bo‘lib, o‘rtacha kunlik yuqori harorat 26 darajani tashkil etadi. Yilning bir necha oyi doimiy ravishda 25 darajadan yuqori, ba'zan 40 darajagacha bo'lgan haroratlarda issiqdan issiqgacha bo'ladi. Issiq havo tufayli sayohat qilish uchun eng yaxshi vaqt iyundan avgustgacha. Noyabrdan martgacha bo'lgan sovuq oylar sayyohlar uchun deyarli yoqimsiz.
Quyoshli soatlar soni quyosh haqiqatda ko'rinadigan vaqtni bildiradi. Ya'ni, bulutlar, tumanlar yoki tog'lar tomonidan ko'rishga hech qanday to'siqsiz. Surxondaryo viloyatida kuniga 13 soatdan iyul oyi eng quyoshli oy hisoblanadi. Yanvar oyida quyosh eng qisqa porlaydi.
Yomg'irli kun - har kvadrat metrga kamida 0,1 mm (=0,1 litr) yog'ingarchilik tushadigan kun. Bu yomg'ir, qor, do'l yoki hatto shudring bo'lishi mumkin. Shunday qilib, kun bo'yi yomg'ir yog'ishi shart emas. 6 yomg'irli kun bilan mart oyida eng ko'p yomg'irli kunlar, avgustda esa eng kam yog'ingarchiliklar mavjud.
Yog'ingarchilik miqdori kvadrat metr uchun millimetrda o'lchanadi. Shunday qilib, 2 mm / kun, 2 litr suv 24 soat ichida bir kvadrat metrga tushadi. Faqat 0 mm bilan, eng kam yomg'ir sentyabr oyida tushadi. Fevralda esa eng ko'p yomg'ir yog'adi.
Issiq havo sovuq havoga qaraganda ko'proq namlikni yutishi mumkin. Nisbiy namlik havoda jismoniy jihatdan mumkin bo'lgan namlikning qanchalik ko'p ekanligini ko'rsatadi. Yuqori namlikda odam o'zini noqulay his qiladi va buni zulm sifatida qabul qiladi. Umuman olganda, 40-60% nisbiy namlik yoqimli bo'ladi. O'rtacha 79% namlik bilan yanvar eng noqulay hisoblanadi. Avgustda esa, aksincha, chidash osonroq.
Issiq oylarda deyarli hamma joyda yuqori mutlaq namlik ham mavjud. 25 ° S haroratda havo har bir kubometr uchun 23 grammgacha suv olishi mumkin. 20 ° S haroratda u faqat 17,3 grammni tashkil qiladi. Shunday qilib, 25 ° C da 40% nisbiy namlik 9,2 gramm suvning mutlaq namligiga to'g'ri keladi. Taxminan nisbatdan. 13,5 gramm, odamlar havoni g'amgin deb bilishadi.
"Humidex" (namlik indeksi) havo harorati, nisbiy namlik va shudring nuqtasidan hisoblangan issiqroq joylarda farovonlik indeksidir. Indeks taxminan his qilingan haroratga mos keladi. Yuqori haroratlarda tana issiqlikni terlash orqali olib ketadi. Yuqori namlikda atrof-muhit havosi faqat oz miqdorda terni o'ziga singdira oladi va shuning uchun odam o'zini noqulay his qiladi. 20-29 indeks qulay deb hisoblanadi. 39 yoshgacha odamlar havoni biroz noqulay, 40 dan yuqori esa juda noqulay deb bilishadi. 45 dan yuqori qiymatlar uzoq muddatda xavfli bo'lib, ko'pincha issiqlik urishiga olib keladi.