Falsafafanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli ma’ruza rejasi

IV – bosqich Hozirgi zamon falsafasida materiya ob'ektiv borliqni ifodalash uchun 
mo‘ljallangan falsafiy kategoriya bo‘lib, uni inson o‘z sezgi a'zolari orqali idrok etadi, 
unitushunishi mumkin va tushunishga harakat qiladi, lekin bunda u inson sezgilaridan qat'iy 
nazar mavjud. Bu davrda materiyani tushunishda tabiiy ilmiy jihat emas, balki falsafiy jihat 
birinchi o‘ringa qo‘yildi. Bunda materiyaga narsalar va hodisalar rang-barangligining ichki 
yagonaligi zamirida yotuvchi mohiyat – substansiya sifatida e'tirof qilinadi. Bu esa materiyaga 
ob'ektiv borliq sifatida yondoshuv ifodasidir. XIX va XX asrlar chegarasida falsafa va 
tabiatshunoslik sohasidagi vaziyatni tahlil qilgan faylasuflar (ularni faqat sobiq marksizm 
vakillaridan iborat, deb tushunmaslik lozim), xususan, «materiya» tushunchasidan voz kechish 
yo‘lidan emas, balki unga tabiatshunoslikdagi ixtirolarni umumlashtirish orqali chiqarilgan yangi 
xulosalarni kiritish yo‘lidan borishni taklif qildilar. «Materiya» falsafiy kategoriyasining vazifasi 
amalda mavjud materiya turlarining butun chek sizrang-barangligini qamrab olish va uni ong 
bilan bog‘lash mumkin emasligiga urg‘u berishdan iborat.
Materiyaning tarkibiyligi g‘oyasining ildizlari antikfalsafaga, xususan, Demokrit, 
Epikurva Lukretsiy Karningatomistik ta'limotiga borib taqalsada, bu g‘oya tabiatshunoslikning 
rivojlanishiga kuchli ta'sir ko‘rsatgan. Hozirgi zamon falsafasida u ancha salmoqli va ilmiy 
asoslangan materiyaning tizimli tuzilishi konsepsiyasida mujassamlashgan. 
Keyinchalik materiya haqidagi tasavvurlar asosan uning muayyan xossalari - massa, 
energiya, ko‘lam bilan bog‘langan va uning muayyan turlari - modda, atomlar, 
korpuskulalarvash.k. bilan tenglashtirilgan.
Bu masalalarga nisbatan hozirgi yondashuvlar ancha o‘zgargan va materiya haqidagi 
tabiiy-ilmiy, jumladan, fizik yoki kimyoviy tasavvurlar bilan bir qatorda uni anglab yetishning 
falsafiy darajasini ham nazarda tutadi. Boshqa hozirgi falsafiy yo‘nalishlarning aksariyatida bu 
tushunchalar faol qo‘llaniladi va muhim metodologik rol o‘ynaydi, xususan, uning 
substansiyalilik, cheksizlik, yo‘q bo‘lmaslik, harakat, makon, vaqt kabi uzviy xossalari 
farqlanadi.