Falsafafanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli ma’ruza rejasi

I – bosqich Antik davrdam ateriya birlamchi material (suv, olov, atomvash.k.) sifatida 
talqin qilinadi va «dastlabki stixiyali materializm» debataladi. Ushbu materializm o‘z 
rivojlanishining birinchi bosqichida tabiat hodisalarining cheksiz rang-barangligiga asoslangan 
birlikni tabiiy hol deb hisoblaydi va uning sabablarini muayyan moddiy, o‘ziga xos narsadan 
izlaydi.
Darhaqiqat antik qarashlarga ko‘ra materiya – jismlar va narsalarning o‘zagini belgilovchi 
birlamchi materialdir. Masalan, qadimgi yunon faylasufi Fales suv o‘simliklar, hayvonlar va 
odamlar uchun zarurligini qayd etib, uni barcha narsalar asosi deb e'lon ilgan. Geraklit quyosh, 
yulduzlar va boshqa jismlarni yaratuvchi olovni hamma narsaning asosi deb hisoblagan.
Materiyaning birinchi konsepsiyasini miloddan avvalgi V asrda qadimgi atomistlar 
(Demokrit va boshqalar) taklif qilgan.
II – bosqich XVI-XVII asrlar metafizik materializmida materiya muayyan o‘zgarmas 
xossalar yig‘indisi sifatida tahlil qilingan. O‘sha davrda materiya tushunchasi fizikada qabul 
qilingan muayyan o‘zgarmas xossalar yig‘indisi sifatidagi «modda» tushunchasi bilan 
ayniylashtirilgan. Masalan, ingliz materialistlari F.Bekon va T.Gobbs bunday xossalar qatoriga 
ko‘lamlilik, shakl, og‘irlik va hokazolarni kiritgan. Ba'zan materiya tushunchasi bitta muayyan 
«birlamchi» xossa, masalan ko‘lamlilik yoki massa bilan ayniylashtirilgan (R.Dekart, I.Nyuton ). 

---

III – bosqich XVIII-XIX asrlarda materiya inson sezgi a'zolari orqali idrok etishga 
qodir bo‘lgan ob'ektiv borliq sifatida talqin qilingan. Bu davrda «materiya» tushunchasi tabiiy 
fanlarning rivojlanish jarayonida olimlar tamonidan aniqlagan belgilar bilan boyib bordi. 
Masalan, mexanikada makrojismlarning alohida xossasi – massa aniqlandi va u materiyaning 
eng muhimbelgisiga aylandi, materiya massa bilan bir xil, deb hisoblana boshlandi.