Фалсафий антропология -инсон ҳакидаги таълимот

материалистик фалса-
фий концепциялардаги
каби оқилона фикрлаш
йўли билан эмас, бал-
ки Муқаддас Китобда
таърифланган ваҳий-
лар ёрдамида амалга
оширилади. Бу ваҳий-
ларни фақат Инжил ақи-
даларига эътиқод қи-
лиш орқали тушуниб
етиш мумкин.
Теоцентризм нуқтаи на-
заридан эътиқод нури-
дан чароғон бўлган ақл
дунёдаги илоҳий тар-
тибнинг таркибий қис-
ми саналган ва «Худо-
нинг тимсоли» сифа-
тида амал қиладиган
инсоннинг ўзини эмас,
балки унинг баъзи бир
жиҳатларинигина аниқ-
лашга ёрдам беради.

• француз файласуфи ва теологи
• П.Т. де Шарден (1881-1955).

«Инсон, у узоқ вақт ўйлаганидек, дунёнинг статик маркази эмас, балки эволюциянинг ўзига ва чўққиси бўлиб, бу анча гўзалроқдир», деб қайд этади
Фалсафанингикки ярим
минг йиллик тарихи

• мобайнида инсонга
• жуда кўп таърифлар
• ва тавсифлар берил-
• ди, у кўп сонли сино-
• нимлар орттирдики,
• фалсафий таҳлилнинг
• бошқа
• бирон-бир объектида
• бундай ҳолга дуч
• келиш мушкул. Зеро,
• фалсафа тарихида инсон:

• «ақлли мавжудот»

«сиёсий ҳайвон»

• «ўзликни англаш
• қобилиятига эга
• мавжудот»

• “маънавий ва
• эркин мавжудот» ва
• ҳоказолар
• сифатида талқин
• қилинган”

• «меҳнат қуроллари
• ясовчи ҳайвон»

• «ҳаётнинг сохта
• қадами»

• «табиат гултожи»

• «ҳаётнинг боши
• берк кўчаси»

• Инсоннинг пайдо бўлишига олиб келган табиатнинг қонуний
• ривожланишиғоясидан келиб чиқади. Бунда инсон жонсиз,
• кейинчалик эса – жонли модданинг табиий эволюцияси
• маҳсули сифатида қаралади. Мазкур концепция 1859 йилда
• инсон келиб чиқишининг табиий-илмий талқинига асос бўлган
• Ч.Дарвиннинг «Ҳайвон ва ўсимлик турларининг
• келиб чиқиши ҳақида» деб номланган машҳур
• асарини эълон қилган эволюцион назариясига
• таянади ва ҳозирги вақтда молекуляр биология
• ва ген инженерияси соҳасида эришилган энг
• сўнгги ютуқлар таъсирида ўз шакл-шамойилини
• сезиларли даражада ўзгартириб, аксарият олимлар
• учун уларнинг илмий фаолиятида ўзига хос дастуриламал
• бўлиб хизмат қилмоқда.

ИНСОННИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШИ
ҲАҚИДАГИ БИРИНЧИ ЁНДАШУВ

• Бу ерда инсон нафақат турли томонлардан таҳлил қилинди,
• балки унинг ижтимоий, табиий ва космик жараёнлар билан
• ўзаро алоқалари ҳам ўрганилди.

Шундай қилиб, фалсафанинг онтология, гносеология, этика, эстетика
каби бўлимлари билан бир қаторда, инсон ҳақидаги билимлар
соҳаси аста-секин шаклланиб борди.

• Бундай даврларда фалсафада инсоннинг моҳияти, унинг бурчи,
• вазифаси ва юз бераётган воқеалар учун жавобгарлиги
• ҳақидаги азалий масалаларга бўлган қизиқиш яна кучайган.

Инсонни қуршаган табиат ҳақида билимлар тўпланиши
ва уларнинг ривожланишига қараб, одамзотнинг ўз-ўзига бўлган
қизиқиши ҳам кучайиб борди, инсонборлиғининг бу соҳадаги
тадқиқотлар учун янада кенгроқ имкониятлар яратувчи янги ва
янги ўзига хос хусусиятлари аниқланди.
ИНСОНГА ФАЛСАФА НУҚТАИ НАЗАРИДАН ЁНДАШУВ

• Экстравертив ёндашув инсонга назар ташлаш,
• унинг
• моҳиятини таҳлили қилиш гўёки «сиртдан»
• амалга ошириладики, бунинг натижасида диққат
• марказидан унинг ижтимоий ва табиий
• моҳияти ўрин олади; тегишли мўлжалларга
• мувофиқ инсоннинг Худо, космос,
• универсум ва шу кабилар билан
• алоқаси таҳлил қилинади.

ШАРҚ ФАЛСАФАСИДА ИНСОН

• «Идеал муносабатлар қонуни»га одамлар ўртасида, оила, жамият,
• давлатда риоя қилиш инсон ҳаётининг муҳим маъноси ҳисобланади;

• Бошқача айтганда, инсон ўз шахсий ҳаётини доим жамият равнақи,
• камолоти билан ўлчаши лозим, хусусан, у кейинчалик оила ва
• давлатни такомиллаштиришга ҳаракат қилиш учун ўзини
• камол топтириши лозим.

• Қадимги Шарқ, хусусан Хитой фалсафий тизимлари асосан социо-
• центрик концепциялардан иборат бўлиб, уларда инсон,
• одатда, жамият, социум билан узвий боғлиқ деб қаралади.

• Шу маънода машҳур қадимги хитой файласуфи Конфуций
• (мил. ав. 551-479 йиллар)нинг фикрлари диққатга сазовор бўлиб, у шундай деб
• сабоқ беради: «қилмишларнинг асослари ва тамойилларини ўргансанг, яхшилик
• ва ёмонлик ҳақидаги фикрларинг (ахлоқий билимлар) баркамолликнинг энг
• Сўнгги даражасига етади. Ниятлар соф ва холис бўлса, қалб ростгўй ва самимий бўлади.
• қалб ростгўй ва самимий бўлса, инсон тўғрийўлга киради, камол топади. Инсон тўғри
• йўлга кирса ва камол топса, оилада тартиб ўрнатилади.Оилада тартиб ҳукм сурса, халқларни
• бошқариш осонлашади. Халқларни бошқариш осонлашса, бутун дунё тинч-тотув яшайди»

• Қадимги ҳинд фалса
• фаси дунёнинг ички дунёсини
• биринчи ўринга қўйиш, яъни
• антропоцентризм
• хосдир.

• Масалан, буддизмда нирванага
• эришиш инсон
• барча ниятларининг пировард
• мақсади деб эълон қилинади.
• Нирвана жоннинг шундай бир
• ҳолатики, бунда ҳар
• қандай майллар йўқолади ва
• ички уйғунлик юзага келади,
• мутлақо эркинлик ва ташқи дунё-
• га қарам эмаслик туйғуси
• пайдо бўлади.

Қадимги ҳиндларнинг бошқа бир
диний-фалсафий
таълимоти – жайнизм нуқтаи
назаридан
инсон ўзининг маънавий моҳияти
билан
моддий моҳиятни назорат қилиш
ва бошқаришга эришиш учун
узоқ ва оғир йўл – жоннинг
эркинлашуви йўлини
босиб ўтиши лозим.