Фалсафий тафаккур тараққиёти босқичлари: Шарқ фалсафаси

Temuriylar davrida ijod qilgan shaxslar.

• ilm-fan, marifat sohasida. M.Ulug’bek, Qozizoda Rumiy, Ali Qushchi, Giyosiddin Jamshid, Giyosiddin Al-Koshiy.

• musavvirlar . Kamoliddin Behzod, Qosim Ali, Mirak Naqqosh…

• faylasuf shoirlar. Jomiy, Navoiy, Lutfiy, Sakkokiy, Atoiy…

• tarixchi olimlar. Sharofiddin Ali Yazdiy, Nizomiddin Shoshiy, Mirhond, Hondamir, Davlatshoh Samarqandiy.

Жадидлар

• «Жадидлар» (араб. жадид – янги) – Маҳаллий мусулмон зиёлилар орасидан чиққан модернистлардир. Бу ном уларнинг янги ўқув усулларини фаол тарғиб қилишлари билан боғлиқдир. Улар тавсия этган янгича усулга кўра, ўқитувчи болаларга дарс материалларини овоз билан тушунтириб беради ва, энг муҳими, ўқувчилар ҳам эшитганларини овоз чиқариб такрорлардилар.
• Жадидлар ҳаракатининг кучайиши, асосан, XX аср бошларига тўғри келади. Улар тўғри айтганларидек, фақат илм ўрганиш орқали ижтимоий тараққиётга эришиш мумкин эди. Зиёли жадидлар сирасига Маҳмудхўжа Беҳбудий (1875-1919), Абдулвоҳид Бурҳонов (1875-1937), Абдулла Қодирий (1894-1938), Файзулла Хўжаев (1896-1937) ва кўплаб алломаларни киритиш мумкин.

Панисломизм - Yashash joyiga, millatiga va ijtimoiy mavqeiga qaramasdan, barcha musulmonlarning birligi g'oyasi. pan-islom ta'limoti mustamlaka xavf qarshisida musulmonlar birligini maqsadida 19-asrning 70 boshida Turkiya olimi Namik Kemal tomonidan ilgari surilgan edi. Islomiy ta'limning ma'naviy va ijtimoiy hayotida rahbarlik qiluvchi va birlashtiruvchi rolining tezisiga asoslangan edi. Xalifa butun dunyodagi musulmonlar lideri sifatida qaraldi. Bu g'oyalar, Jamol ad-Din al-Afg'oniy tomonidan ishlab chiqilgan va u ularni mustamlakachilarga qarshi kurashda qo'llagan.

Zamonaviy ma'noda Pan-islomiy mafkura - Pan-arabizm va Pan-Turkizm kabi millatchilikning bir samarasidir. Pan-islomiylikni targ'ib qilish, begona hukmronlikka qarshi kurash va barcha musulmonlarni solih hukmdorning boshqaruvi bilan birlashishi bilan bog'liq edi. Faol fikr sifatida, pan-islomiylik Usmoniylar imperiyasining so'nggi yillarida va xalifalik harakati davrida xalifalik musulmon dunyosining etakchisi deb e'lon qilinganida ayniqsa jozibador edi. Kelajakda pan-islomiylik muayyan o'zgarishlarga duch keldi. 60-yillarning oxirlarida - 70-yillarning boshlarida. XX asrda pan-islomlashtirishning tiklangan mafkurasi islomiy birdamlik harakatining mafkuraviy asosiga aylandi. XX asrning ikkinchi yarmida. Pan-islomiylik g'oyasi musulmonlarni birlashtirish uchun jiddiy dastur sifatida emas, balki shiori sifatida, ko'proq hissiy tuyg'u sifatida ishlatiladi. Pan-islomiylik g'oyalari "Musulmon Birodarlar" (Ixvon al-Muslimun), Islom konferensiyasi tashkiloti va boshqalar kabi diniy va siyosiy tashkilotlar tomonidan ekspluatatsiya qilinadi.