Fan: biologiya

Yangi mavzuning bayoni:
Siz avvalgi sinfl arda o‘simlik va hayvonlar sistematikasi bilan tanishgansiz. 
Sistematikada eng kichik birlik tur ekanligi, tur binar nomenkulaturaga binoan, qo‘shaloq nom bilan 
nomlanishidan xabardorsiz. Masalan, Gossypium Hirzitium g‘o‘za turi bo‘lib, muayyan belgi-
xususiyatlarga egaligini bilasiz. Insoniyatni qiziqtirib kelayotgan turlar tabiatda qanday yo‘nalishlarda 
paydo bo‘lgan va rivojlangan degan masalalar sizni ham qiziqtirishi tabiiy. Biologiya fanining 
rivojlanishida juda ko‘p olimlar o‘zlarining tadqiqotlari bilan bu muammoni hal etishga harakat qilgan. 
Keyingi paragrafl arda mazkur olimlarning ilmiy izlanishlari natijalari bilan tanishasiz. Organik olamning 
rivojlanishi yuzasidan olib borilgan tadqiqotlarning barchasi biologiya fanining rivojlanishiga qo‘shilgan 
hissa ekanligi nuqtayi nazaridan o‘rganiladi. Organik olam juda uzoq muddat davomida tarixiy 
rivojlangan. Paleontologik qazilma qoldiqlarni o‘rganish va hozirda mavjud organizmlarning tuzilishi 

---

www.sadikov.uz @sadikov_uz
Mazkur dars ishlanmalar to’plamidan faqat namuna sifatida foydalansa bo’ladi!
bilan taqqoslash orqali shunday xulosalar chiqarilgan. Shuni qayd etish kerakki, organik olam 
evolutsiyasi haqidagi fi krlar ko‘plab biolog olimlarning tadqiqotlari natijasida olingan xulosa sanaladi. 
Tur deganda morfologik, fi ziologik, etologik, genetik, biokimyoviy xossalari bilan o‘xshash, erkin 
chatishib nasl beradigan, ma’lum yashash sharoitiga moslashgan hamda tabiatda o‘z arealiga ega bo‘lgan 
organizmlardan iborat populatsiyalar yig‘indisi tushuniladi. Populatsiya shu turning boshqa 
populatsiyalaridan ayrim belgi va xossalari bilan farq qiladigan, nisbatan alohidalashgan tizimdir. Har bir 
tur tabiatda ma’lum maydonni ishg‘ol qiladi va bu maydon turning areali deyiladi. Odatda 
turning areali katta maydondan iborat bo‘ladi. Shu sababli tur arealining turli qismlarida yashash muhiti 
turlicha bo‘ladi. Mustaxkamlash: 
1. Tur deganda nima tushuniladi? 
2. Tur tushunchasini birinchi bo‘lib fanga kiritgan olim haqida ma’lumot bering. 
3. Dastlab olimlar tur haqida qanday fi krlar bildirgan? 
4. Tur mezonlari nima?