Fan: dasturlash asoslari va tillari 4-semestr Ma’ruza 24 soat Amaliyot 20 soat Laboratoriya 24 soat Mustaqil ta’lim 62 soat Adabiyotlar ro‘yxati

DASTUR TUZILISHI
C++ tilida dastur funksiyalardan tasvirlashlar va pereprotsessor direktivalaridan iborat. Funksiyalardan biri main nomiga ega bo’lishi lozim. Dasturning bajarilishi o’z funksiyalarining birinchi operatoridan boshlanadi. Funksiyaning oddiy ta’rifi quyidagi formatga ega:
qaytariluvchi_qiymat_turi nomi ([parametrlar]) {
funksiya qismini tashkil etuvchi operatorlar,
}
Odatda funksiyadan qandaydir qiymatni hisoblash uchun foydalaniladi. Shuning uchun funksiyalar nomi oldida uning turi ko’rsatiladi. Quyida eng zarur ma’lomotlar keltirilgan:

• 
  agar funksiya qiymatni qaytarishi lozim bo’lmasa, void turi ko’rsatiladi;
  
• 
  funksiya tanasi blok xisoblanadi va demak, figurali o’rta qavslarga olinadi;
  
• 
  funksiyalar ichma-ich joylashgan bo’lishi mumkin emas;
  
• 
  har bir operator nuqtali vergul bilan tugallanadi(murakkab operatordan boshqasi).
  

main, f1 va f2 funksiyalrni o’z ichiga oluvchi dasturning tuzilishiga misol:

pereprotsessor buyruqlari
tavsiflar
int main ( ) {
bosh funksiya operatorlari
}
int f1 ( ) {
f1 funksiya operatorlari
}
int f2 ( ) {
f2 funksiya operatorlari
}

Dastur bir nechta modullardan (boshlang’ich fayllardan) iborat bo’lishi mumkin.

Kirish/chiqish haqida bir nechta daslabki eslatmalar. C++ tilida ichga joylashgan kirish/chiqish vositalari yo’q – u standart kutubxonalarda joylashgan funksiyalar, turlar va obyektlar yordamida amalga oshiriladi. Ikkita usuldan foydalaniladi: stildan meros qilgan funksiyalar C va C++ obrazlari.
C uslubda kirish/chiqish asosiy uslublari:
int scanf (const char* format. ... ) // kirish
int printf(const char* format. ... ) // chiqish

Ular format formati satriga emas ixtiyoriy sondagi miqdorlarga formatlashgan kirish va chiqish ishini bajaradi. Format satri chiqishda nusxalanadigan (ekranga) yoki kirishda oqimdan so’raladigan (klaviaturadan), kirish va chiqishda konkret miqdorlar bilan almashtiriladigan % belgisi bilan boshlanuvchi almashtirgich maxsuslashtirgichlarni o’z ichiga oladi. Eng ko’p qo’llaniladigan almashtirgich maxsuslashtirgichlari ro’yxati 2-ilovada keltirilgan.

C uslubga kirish/chiqish uslublaridan foydalanuvchi dasturga misol:
#include
int main ( ) {
int i;
printf ("butun sonni kiriting /n ");
scanf (“%d", &i);
printf ("Sonni kiritdingiz %d, raxmat!", i);
return 0;
}
Bu dasturning birinchi satri – dasturda foydalanilgan kirish/chiqish funksiyalar tavsifini o’z ichiga olgan matn dasturiga , sarlavha fayl qo’yiladigan pereprotsesor byrug’i (bu holda burchak qavslar til elementi bo’lib hisoblanadi). Pereprotsessor barcha buyruqlari # belgidan boshlanadi.
Uchinchi satr - i nomli butun turli o’zgaruvchi tavsifi.
printf funksiya to’rtinchi satrda “butun sonni kiriting” taklifini chiqaradi va \n boshqaruvchi ketma-ketlik bilan mos ravishda uchinchi satrga o’tadi. scanf funksiyalar klaviaturadan kiritilgan butun son i o’zgaruvchiga o’tkazadi (& belgi adresni ochish amalini bildiradi) keyingi operator esa almashtirish maxsuslashtirgichini bu sonning qiymatiga almashtirib unda ko’rsatilgan satrni ekranga chiqaradi.
O’sha dastur C++ sinflar kutubxonasidan foydalanilganda quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:
#include
int main ( ) {
int i;
cout << " butun sonni kiriting \n";
cin >> i;
cout << "Sonni kiritdingiz " << i << ". raxmat!";
return 0;
}
sarlavxali fayli kirish/chiqishni boshqarish uchun majmuasi tavsifini o’z ichiga oladi. Unda klaviaturadan kiritish uchun cin standart-obyekt oqimlar va ekranga chiqarish uchun cout hamda <> oqimiga joylashtirish amalda aniqlangan.