Фан номи: Аналитик кимё Мавзу. Хроматографик анализ усуллари

7. Элюентли хроматография
Элюентли хроматография – сорбент билан тўлдирилган колонкани тоза газ (Е) билан ювилади. Бу газ аралашма компонентлари барчасидан кучсиз сорбцияланади. Сўнгра Е газ оқимини тўхтатмасдан анализ қилина-диган аралашма киритилади (маълум миқдорда), масалан А ва В модда. Булар сорбентнинг юқори қатламида сорбиланади ва газнинг ҳаракати туфайли улар ҳам сорбент қаватлари бўйлаб ҳар бир компонент турли
тезликда ҳаракат қилади. Натижада яхши сорбиланадиган модда масалан, В зонаси доимий орқада қолаверади, ёмонроқ сорбиланадиган А моддага нисбатан ва колонкани узунлигида аралашма А ва В бир биридан ажралади. Колонкадан чиқаётган моддалар концентрацияси ўзгариши хроматограмма деб аталувчи узлуксиз эгри сифатида қайд қилиниши мумкин.
Элюентли методда концентрациянинг зоналарда тақсимланиши
Битта компонентнинг хроматограммасини кўриб чиқайлик.
Абсцисса ўқига колонкадан ўтувчи газ ҳажми (кўрсатилади) ифодаланади. Агар колонкадан ўтувчи ташувчи газ ҳажми доимий бўлса, газ ҳажмига пропорционал бўлган тажриба вақтини абсциссага қўйиш мумкин. Ордината ўқи бўйлаб эса колонкадан чиқаётган хроматографик компонент концентрациясининг ўзгариши ифодаланади. О нуқта анализ қилинадиган модда намунаси киритилиш вақтида тўғри келади.
О1 нуқта эса колонкадан чиқаётган сорбцияланмайдиган газ чиқиш вақти моментини кўрсатади.
О О1 бўлак сорбцияланмайдиган газ билан тўлдирилган колонканинг ҳажмига (V0) тўғри келади.
ОВ – чизиқ ноль чизиқ (Линия) дейилади.
АНВ эгрини берилган компонентнинг хроматографик чўққиси дейилади.
Ноль чизиқдан чўққининг максимумигача (Н) бўлган масофани чўққининг асосдаги баландлиги дейилади. (Яъни GH ни) ва h билан белгиланади.
А1В1 – бўлакни чўққининг асосдаги кенглиги дейилади(μ). Уни чўққининг икки томонидан эгрининг С ва Д нуқталардан ўтказилган уринмалар асосида аниқланади.
ЕҒ нуқталар орасидаги масофани – чўққининг ярмидаги кенглик дейилади (μ0,5).
С ва Д нуқталар орасидаги масофа эса – чўққининг эгик нуқталари орасидаги кенглик дейилади.
OG- қисми ушлаб турувчи ҳажми дейилади. Бу ҳажм ташувчи газнинг намуна киритилган моментдан колонкадан компонентнинг максимал концентрацияси чиқиши қайд қилинадиган моментгача сорбент қавати орқали ўтказиладиган ҳажмига тўғри келади (VR орқали ифодаланади). VR ушлаб қолувчи ҳажмга тўғри келадиган вақтни ушлаб қолиш вақти дейилади ва τR орқали ифодаланади. Бу метод энг кўп тарқалган методдир. Бу методнинг афзаллиги компонентларни амалий жиҳатидан тўлиқ ажратишга эришилади.
Камчилиги – ташувчи газ билан суюлтириш ҳисобига аралашмани ташкил этувчи компонентлар концентрацияси колонкадан чиқишда сезиларли даражада камайиб кетади. Аммо бу камчилик юқори сезгир детекторлар қўллаш билан компенсацияланади.