Fan va innovatsiyalar vazirligi toshkent moliya instituti

16.2. Kichik kompaniyalarni tashkil qilish shakllari
Qoidaga ko‘ra, biz tomonimizdan ko‘rib chiqilayotgan kichik kompaniyalar mas’uliyati cheklangan xususiy kompaniyalar shaklida tashkil qilinadi. Mazkur tashkiliy-huquqiy shakl jamoat kompaniyalaridan hech qanday farq qilymadi. Ular o‘rtasidagi tafovut quyidagilardan iborat:

• 
  Xususiy kompaniyalar uchun minimal miqdor belgilanmaydi; jamoat kompaniyalari kamida 50000 f.st miqdoridagi ustav kapitalga ega bo‘lishlari kerak, shundan kamida 25%i to‘liq to‘langan bo‘lishi shart. Xususiy kompaniya o‘lchamiga nisbatan hech qanday yuqori chegara mavjud emas.
  
• 
  Xususiy kompaniyalar o‘z aksiyalarini ko‘chirishni cheklash huquqiga ega bo‘ladilar. Kompaniya ustavida direktorga aksiyalarni berishni ro‘yxatdan o‘tkazishdan o‘z istagiga ko‘ra voz kyechish huquqini beruvchi modda bo‘lishi mumkin.
  
• 
  Xususiy kompaniyalar har yillik hisobotlarini e’lon qilishlari kerak, ochiq aksionerlik jamiyatlari esa ancha boshqacha tarzda hisobotlar topshiradilar.
  
• 
  Xususiy kompaniyalar nomida “limited” so‘zi yoki uning qisqartmasi “Ltd” bo‘ladi; mas’uliyati cheklangan hissadorlik kompaniyalari nomi “plc” qisqartmasini o‘z ichiga olishi kerak.
  

Ko‘rinib turibdiki, amaliyotda yagona muhim jihat aksiyalarni topshirishga cheklovlarga oid ikkinchi tafovutdir. Kichik kompaniyalar uchun cheklov huquqining ta’sirini ikki oxir to‘g‘risidagi kaltak deb nomlash mumkin.

• 
  Bir tomondan u ko‘plab Aksionerlar ga kamchilik Aksionerlar ni ishonch bo‘lmagan uchinchi shaxslarga aksiyalarni berishdan to‘xtatish imkonini beradi. Shu ma’noda nazorat yoki ovoz berish huquqi orqali ta’sir ko‘rsatish ko‘pchilik tomonidan ma’qullangan holda amalga oshiriladi. Oilaviy biznesda Aksionerlar uchun mulkning o‘z oilalaridagi a’zolariga qolishi ahamiyatga ega bo‘ladi.
  
• 
  Boshqa tomondan aksiyalarning salohiyatli xaridorlari aksiyalarni sotishning oldini olish huquqiga ega bo‘lsalar, kompaniya aksiyalarini istamasdan xarid qiladilar . Tabiiyki, ko‘pincha kapitalning ikkinchi bozorida, shu jumladan, London fond birjasida topshirish huquqi cheklangan aksiyalarni sotishga yo‘l qo‘yilmaydi. Kichik kompaniyalar uchun mas’uliyati cheklangan xususiy kompaniya shaklida bo‘lish biznesni kengaytirish yo‘lidagi to‘siq bo‘lishi mumkin.
  

Kichik kompaniyalar mas’uliyati cheklangan xususiy kompaniyalar shaklida tashkil qilinishi shart emas, ammo ular hisobotlarni e’lon qilishda kamroq talablarga jalb qilinadi, aksiyalarni topshirishni cheklash hisobidan kompaniya mulkdorlari tarkibining nazoratini amalga oshirish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Shuning uchun ko‘plab kompaniyalar aynan shu tashkiliy-huquqiy shaklni tanlaydilar.
Mas’uliyati cheklangan jamiyat bo‘lgan 1.5 mln., britaniya
kompaniyalaridan taxminan 99%i xususiy va faqat bir foizi jamoat kompaniyalari sanaladi.