Фан: забони арабӣ факултет: филология (забони тоҷИКӢ) курси дуввум мавзӯЪ: «пайдоиши хатти арабӣ ва навъҳои он» омӯзгори дарси амалӣ: шукуров фозилҷон маҳмадович

س SIN VA شSHIN HARFLARI
Reja:
1.Sin va shin harflarning xususiyatlari.
2. Sin, shin harflari va yozuvda ifodalanishi.
3. Sin va shin harflarining o’xshash va farqli tomonlari
4. Sin va shin harflarning shakllanishi.
Sin harfi o‘zbek tilidagi «s» undosh tovushini ifodalaydi. Uning shakli ikki unsurdan iborat. Birinchi ikki tishli qismi satr chizig‘i ustida, ikkinchi nun harfiga o‘xshash shakli satr chizig‘idan pastga tushirib yoziladi..
Muttasil harflar sirasidan bo‘lgani sabab ikki xil yozilish shakliga ega. Alohida va qo’shilgandagi shakli xat chizig‘i yo‘lida, alohida va so‘z oxiridagi ko‘rinishlarining ikkinchi unsuri satr chizig‘idan pastga tushirib yoziladi. Soz, Sardor, do‘st, inson, dars kabi so‘zlarning yozilishida ishtirok etadi
Shin harfi o‘zbek tilidagi «sh» undosh tovushini ifodalaydi. Yozilish shakli sin harfi bilan bir xil. Faqat ustiga uch nuqta qo‘yilishi bilan farqlanadi.
Sin va shin tovushlari o‘zbek tilidagi s, sh tovishlari kabi talaffuz etiladi. Sin, shin harflari uncha katta bo‘lmagan tishlarning bir-biriga ulanishi, alohida ko‘rinishda esa tishlardan so‘ng nunga o‘xshash katta aylana bilan tugaydi.
3. Sin va shin harflarining o’xshash va farqli tomonlari
Shin harfi o‘zbek tilidagi «sh» undosh tovushini ifodalaydi. Yozilish shakli sin harfi bilan bir xil. Faqat ustiga uch nuqta qo‘yilishi bilan farqlanadi.
.
4. Sin va shin harflarning shakllanishi.
Nastaliq yozuvida sin va shin harflari tishlarsiz cho‘ziq chiziq bilan ifadalanadi. Shin harfi tasviriy shakldagi yozuvning shinn – tish deb nomlangan tasviridan kelib chiqqan. Sin harfi esa shin harfi asosida yasalgan
ҲАМЗА БЕЛГИСИ ء- همزه

• ٔбелгиси ҳамза дейилади. Ҳамза форс тилида асосан араб тилидан кирган сўзларда ва қисман форс сўзларида учрайди. Араб тилида ҳамза портловчи, бўғиз, жарангсиз ундош товуш бўлиб,кӯпинча унли товушларни билдирувчи ҳарфлар устига қӯйилади ва талаффузда унли товушни ундош товушдан фарқлаш ва қатор келган икки унлининг қӯшилиб кетмаслигини таъминлаш учун ёзилади. Араб тилидан кирган сўзларда ҳамза белгиси сӯз ӯртасида келганда, одатда ا алиф , و вов, ی йо ҳарфлари устига қӯйилади.

Бу ҳарфлар ҳамза остида ҳеҷ қандай талаффуз қилинмай, фақат воситачи вазифани бажарадилар. Булардан ی йо ҳарфи сӯз ӯртасида келганда, икки томондаги ҳарф билан қӯшиладиган шакли нуқтасиз ҳолда ёзилади.

Воситачи ҳарфлар	Ҳамза қӯйилиши
ا	أ
و	ؤ
ی	ء

Воситачи ҳарфлар қуйидаги қоида асосида ишлатилади:
1.Агар ҳамза аломатидан олдин забар َ аломати келса, унда у ”алиф устига қӯйилади.
таърих تأریخ- - кун число
маъво مأوی- - бошпана, турар жой.
таъмин تأمین- - таъмин, гаров
2.Ҳамза аломатидан олдин пиш ُ аломати келса унда ҳамза “вов” устига қӯйилади:
сӯол سؤال- - савол
мӯъбад مؤبد- - доимий
мӯаллеф – مؤلف - муаллиф
3.Ҳамза аломатидан олдин зир ِ ё сӯкун َ аломати келса, ҳамза “йо” ҳарфининг устига қӯйилади.
Навоъи نوائی- - - Навойи
Доъи – دائي - тоға
4. Баъзи арабча сӯзларининг охирида ҳамза аломати танҳо ӯзи ёзилади ва “ъ” товушини ифода этади:
эмлоъ املاء - - тӯғри ёзув, ҳуснихат
эбтэдоъ- ابتداء - бошланиш, ибтидо, дастлаб
эншоъ انشاء- - услуб, стиль, ёзиш
Ҳамза чӯзиқ и товушини чӯзиқ о ёки у товушидан ажратиш учун ёзилади. Бунда икки унли товушни ажратиш учун талаффузда қисқа пауза ҳосил қилиш кераклигига ишора қилинади.
Ёзувда ҳамза и унлиси олдидан бир тиш ء орттирилиб, унинг устига қӯйилади. Одатда форс сӯзларида ишлатилган ҳамза белгиси транскрипцияга ифода этилмайди.
по-ин پاـُین- - ост, қуйи по-изپاـُیز - - куз
5.Хамза аниқланмиш ه э (ҳойэ ғайрэ малфуз-калимаҳои мустақил маъноلاله ،خانه) билан тугаган бӯлса изофа ҳамза орқали ифода этилади.
тахтэ-йэ сийоҳ - تختۀ سیاه - қора доска
хонэ-йэ рӯушан خانۀ روشن- - ёруғ уй