“fandagi yangiliklar, fanni o‘qitishning dolzarb masalalari” moduli bo‘yicha

1-topshiriq.  
1.Choynak tubida hosil boʻlgan quyqa tarkibida karbonatlar borligini qanday 
bilish mumkin?
2. Nima uchun buloq suvi ta’mga ega, yomgʻir suvi esa ta’msiz?
2-topshiriq. Bu rasmlarni nima bog‘laydi? 
Yangi mavzuni mustahkamlashda esa rangli rasm, jadvallardan foydalanish 
maqsadga muvofiqdir.
1. Grunt suvlari tarkibiga qattiq tuzalar qanday tushishini rasm orqali 
ifodalang 

---

Kimyo darslarida oʻquvchilarda kreativ fikrlashni rivojlantirish usullaridan 
biri bu oʻquv jarayoni mazmuniga ijodiy vazifalarni kiritishdir. Bu muammoli 
vazifalar yoki koʻplab javoblarga imkon beradigan vazifalar boʻlishi mumkin. Ijodiy 
vazifalar o‘quvchilardan tafakkurda mustaqil boʻlishni talab qiladi. Tarkib jihatidan 
ular kognitiv va nostandart, eksperimental va tadqiqot tarzida boʻlishi mumkin. 
Oddiydan murakkabga qaratilgan topshiriqlar.
1. Ortiqcasini toping: marmar, boʻr, gematit, ohaktosh. 
2. Karam shoʻrvasini alyuminiy idishda pishirish mumkinmi? Tuzlash-chi? 
3. Agar temir umuman yo‘q bo‘lib ketsa, nima sodirboʻlishini tasavvur qiling. 
4. Limonadda CO
2
mavjudligini isbotlang.
5. Tabiiy asal tarkibida glyukoza va fruktoza mavjud. Sun’iy asal olish usulini 
taklif qiling. 
6. Olimlar H
2
O dan O
2
olish apparatini ixtiro qilishdi, bu apparatlardan 
foydalanish yo‘llarini bashorat qiling. 
Yoki, “Beshinchi ortiqcha” usuli. Buning sababini tushuntiring. SO
2
, Na
2
O, 
HC1, MnO
2
, A1
2
O
3
. 
Bunda tobora qiyinlashib borayotgan boshqotirmalar tizimi, oʻziga xos, aqlli 
gʻoya amalga oshiriladigan haqiqiy narsalarda mujassam bo‘lgan topshiriqlar orqali 
kreativlikni oshirish mumkin. Sinfni guruhlarga bo‘lib, quyidagi topshiriqlarni 
berish mumkin.
Darsda shior sifatida: "Axborot kimga tegishli boʻlsa, u dunyoga egalik qiladi" 
(V. Cherchill) degan fikrni olish mumkin. 
1-bobning "Moddaning agregat holati" mavzusidagi asosiy tushunchalarini 
takrorlashni tashkil etish: 
– Kimyo nimani oʻrganishini aniqladik. (Kimyo bu moddalar, ularning 
xususiyatlari va bir-biriga aylanishi haqidagi fan). Biz kimyoni oʻrganish usullari 
bilan tanishdik. 
– Siz jismlar, moddalar, ularning birikish holatlari, fizikaviy va kimyoviy 
hodisalar haqida, atom-molekulyar nazariyaning asosiy qoidalarini bilasiz. 
- Bugun bizda yangi bilimlarni kashf etamiz. Darsda qanday faoliyat 
yuritamiz? (Birinchidan, men bilmagan narsamni aniqlayman, ikkinchidan, oʻzim 
bilim olish yoʻlini topaman). 
Bilimni yangilash va sinov jarayonida individual qiyinchiliklarni bartaraf etish. 
– Biz bugun yangi bilimlarni kashf etish uchun o‘rganganlarimizni takrorlab 
olaylik-chi. 
– Jismlar haqida nimalarni bilasiz? (Jismlar moddalardan iborat.) 
– Moddalar haqida nimalarni bilasiz? (Moddalar molekulalardan (molekulyar 
tuzilish), atomlardan yoki ionlardan (molekulyar boʻlmagan tuzilish) iborat boʻlishi 

---

mumkin. Moddalar har xil agregats holatida boʻlishi mumkin (suyuq, qattiq, 
gazsimon). Moddalar ma’lum xossalarga ega). 
Mavjud bilimlarni umumlashtirish uchun o‘quvchilar mantiqiy zanjirni tashkil 
qiladi: jismlar → moddalar (molekulyar yoki molekulyar boʻlmagan tuzilish) → 
ba’zi xususiyatlar, masalan, agregat holati (suyuq, qattiq, gazsimon). 
Oʻqituvchi bir stakan distillangan suvni namoyish etadi. 
– Qaysi biri jism va qaysi biri modda? (shisha - jism, suv - modda). 
Oʻqituvchi yana bir stakan distillangan suv olib, unga osh tuzi qoʻshadi. 
Hozir ikkinchi stakanda toza moddalar bormi? (Yoʻq, u еrda ikkita moddalar 
bor: suv va osh tuzi). Biz nima qildik? (Aralashtirdik). Ikkinchi stakanda olgan 
moddani qanday nomlashingiz mumkin? (Aralashma). 
– Aralashmaning toza moddadan farqi nimada? Aralashmaning darslikdagi 
ta’rifini oʻqing. 
Bizning darsimizning mavzusi nima? (Sof moddalar va aralashmalar). 
Mavzu doskada yoziladi. 
Oʻqituvchi standart asosida yangi bilimlarni yaratish uchun еtarli boʻlgan 
yangilangan bilimlarni umumlashtirishni tashkil qiladi. 
Vazifa. Mana sizga havo haqida uchta ma’lumot. Uni oʻqing, toʻgʻri 
ma’lumotni toping va uni birma-bir taklif qilingan qogʻozga ortiqcha belgilar bilan 
(bilaman) yoki savol bilan (bilmayman yoki Shubha qilaman) belgilang: 
1) Havo har xil gazlarning bir xil (gomogen) aralashmasi. 
2) Havo – har xil agregat holatidagi moddalarning geterogen aralashmasi. 
3) Havo bir xil molekulalardan tashkil topgan moddadir. 
– Kim havo haqida toʻgʻri gapni topolmadi? Sizda qanday qiyinchilik bor? 
(Havoning tarkibi toʻgʻrisida hali toʻgʻri fikrni aniqlay olmayman.) 
O‘quvchilarning javoblari eshitilgandan so‘ng, mavzuni to‘liq o‘rganishga 
kirishiladi.
Faoliyat maqsadini amalga oshirish uchun sinf ikki guruhga boʻlindi. 
– Oʻzingizga maqsad qoʻying. (1-guruh: Biz havoning tarkibini bilishimiz 
kerak (havo toza moddami yoki aralashma); 2-guruh: aralashmaning turlarini 
aniqlash standartini tuzishimiz kerak). 
– Qaysi reja ustida ishlaysiz? 
O‘quvchilar bilimlarni aniqlash rejasidagi bosqichlarni taklif qilishadi. Olib 
borilgan suhbat davomida reja quyidagicha boʻlishi mumkin: 
1) Havoning tarkibini aniqlang. 
2) bir hil va geterogen aralashmalar nima ekanligini aniqlang. 
3) olingan bilimlarni havo haqidagi uchta gap bilan oʻzaro bogʻlash. 
4) Olingan bilimlarni umumlashtirish. 
5) Qoʻshimcha misollarni toping. 

---

– Buning uchun qanday vositalardan foydalanamiz? (Tajriba, darslik, ish 
xaritasi). 
Men darsning tashkilotchisi sifatida sizlarga havodagi kislorodning ulushini 
aniqlash boʻyicha tajriba va “Atmosfera havosining tarkibi” diagrammasi va 
topshiriqlarini taqdim etgan ishchi jadvalni tomosha qilish uchun tayyorladim. 
Oʻqituvchi havodagi kislorodning hajm ulushini aniqlash boʻyicha tajribani 
namoyish etadi yoki videorolik namoyish etadi. 
Oʻqituvchi oʻquvchilarni havoning beshdan bir qismini kislorod egallashi 
haqida suhbat olib boradi. 
– Havoda yana qanday moddalar mavjud? 
Bundan tashqari, o‘quvchilar tabaqalashtirilgan vazifalar boʻyicha guruhlarga 
boʻlib mustaqil ishlarni bajaradilar: 
1. “Atmosfera havosining tarkibi” diagrammasini tahlil qiling (sxemaga 
qarang, havo tarkibiy qismlarini yozing). "Havo molekulasi" deb ayta olasizmi? 
2. Matnidan “toza havo” va “changli havo" ta’riflarini toping, “bir hil aralash” 
va “geterogen aralashma” tushunchalarining ta’riflarini ayting. Ta’riflar nimada farq 
qilishini tushuntiring. 
Mustaqil ish natijalari va keyingi standartni aniqlash boʻyicha frontal 
muhokama qilinadi. 
1. 
Havo – aralashma 
2. 
Toza havo – bir hil (gomogen) gazsimon moddalar 
aralashmasi (gaz-gaz) 
3. 
Chang havo – har xil moddalarning bir xil boʻlmagan 
(geterogen) aralashmasi (gaz-qattiq, gaz-gaz, gaz-suyuqlik) 

---

Mavzuni mustahkamlash uchun oʻqituvchi jadvaldagi "toza havo", "changli 
havo" misolida belgilashdan boshlab, jadvalni birgalikda toʻldirishni taklif qiladi. 
Aralashmalarning koʻproq namunalarini darslikning 30-31 betlaridagi xatboshidan 
toping va ushbu jadvalga kiriting, aralashmaning turini va aralashmadagi 
moddalarning birlashish holatini aniqlang.