Фанидан Мустақил иш Мавзу

МИНЕРАЛЛАРНИНГ КИМЁВИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ
Минералларнинг таркибини кимёвий усул билан аниқлангандан соънг, унинг формуласини ҳисоблаб чиқиш керак боълади. Буни илменит минерали мисолида коъриб чиқамиз. Илменитнинг кимёвий анализ натижасини оладиган боълсак, у ҳолда изоморф магний, марганес аралашмалар борлигини коърамиз. Ильменитнинг асл формуласи эса – FeTiO₃ Кимёвий анализ натижасида эса - (Fe, Mn, Mg) TiO₃ коъриниш келиб чиқади. Ушбу формуладаги темир, марганес, магний ва титан атомларининг хақиқий коеффициентларини ҳисоблаб чиқиш талаб қилинади. Ҳисоблаш тартиби қуйидагича бажарилади:
1. Ҳамма компонентларни бир устунга ёзилади.
2. Иккинчи устунга ҳар бир компонентнинг % миқдори ёзилади TiO₂ учун - 53,80).
3. Учинчи устунга ҳар бир компонентнинг молекулар массаси ёзилади (TiO₂ учун - 79,00).
Молекулар массасини аниқлаш учун Менделеев даврий жадвалидан титан топилади ва унинг атом огъирлигини оламиз - 47,88. Худди шу тариқа кислородни жадвалдан топилади- 15,9994. Формулада кислород иккита боългани учун унинг атом огъирлиги иккига купайтирилади. Натижада: Ti=47, 88; 0=2 х 15,9994=79,8788 ≈ 79,90 га тенг боълади.
4. Тоъртинчи устунга ҳар бир компонентнинг молекулар миқдори ёзилади. Молекулар миқдор кимёвий таҳлил натижасининг молекулар массасига нисбатидир.
TiO₂ учун - 53,80:79,90=0,6733.
5. Катионнинг атом миқдорини аниқлаймиз, бунинг учун молекулар оксид миқдорини формуладаги катион сонига коъпайтирамиз, TiO₂ учун 0,6733х1=0,6733.
6. Кислороднинг атом миқдорини аниқлаймиз, бунинг учун молекулар оксид миқдорини формуладаги атом кислород сонига коъпайтирамиз (ТиО2 да кислород миқдори 0,6733х2=1,3466). Бу устунга ёзилган барча кислородлар атом миқдорининг йигъиндисини ҳисоблаш керак:
1,3466+0,0675+0,5386+0,672=2,0199
Бизда назарий илменит Fe TiO₃ да кислород миқдори 3,00 га тенг. Топилган йигъиндининг мана шу кислород миқдорига нисбати
2,0199:3,00=0,6733
Бу миқдор умумий боълувчи дейилади.
7. Минерал формуласидаги атомлар коеффициентлариннг миқдори аниқланади, бунинг учун бешинчи устундаги катионлар миқдорини умумий боълувчига боълиб, ҳар бир кимёвий модда учун алоҳида-алоҳида ёзилади. Ti учун
0,6733: 0,6733=1,00

8. Арифметик ҳисоб-китобларнинг тоъгърилигини зарядлар миқдори орқали аниқлаймиз. Мусбат заряд сонининг йигъиндиси манфий заряд сонининг йигъиндиси билан тенг боълиши шарт.

Биздаги илменит минералида уч кислород атоми олтита манфий зарядга эга.
Демак,
O=Ti+Mn+Mg+Fe 6=5,996

9. Ҳисоблаб чиқилган формула қуйидагича ёзилади:

^(Fe 0.80 ^Mh0,10 ^Mg 0.10⁾1,00 ^Ti100 ^O3,00

Хулоса
Охир оқибат минералнинг физик хусусиятларини аниқлайдиган бирламчи хусусиятлар унинг орқали молекуляр даражада аниқланади таркиби, ва алоқаларнинг мустаҳкамлиги ички тартибда жойлашган. Буни энг яхши таққослаш мисоллари орқали тушунтириш мумкин. Галена қўрғошин сулфидидир ва алюминий гидроксидига, бокситга нисбатан анча юқори ўзига хос тортиш кучига эга. Бу эрда фарқ, чунки таркиби қўрғошин алюминийдан оғирроқдир. Иккала олмос ва графит, энг қийин ва юмшоқ табиий минераллардан бири бўлиб, ҳар иккиси ҳам тоза углероддан иборат. Уларнинг кучдаги фарқи қуйидагилардан келиб чиқади алоқалар бошқа углерод атомлари билан Олмосда ҳар бир углерод атоми бошқаси билан тўртта кучли ковалент алоқалар мавжуд. Бошқа томондан, графит варақсимон тузилишга эга ва у бошқа углерод атомлари билан кучли ковалент алоқани улашган бўлса ҳам, унинг тузилиши заиф электр алоқалари билан боғланган. Нотўғри ишлов берилса, улар осонликча бузилади.Рубй ва қимматбаҳо тошлар ҳам корунд деб номланувчи минералнинг ранг ўзгаришлари. Ранг фарқлари фақат туфайли келиб чиқади таркиби минералларнинг из элементлари. Из таркибида хром бўлган корунд, ёқутнинг қизил рангини, темир ёки титаннинг из миқдори эса сафирнинг кўк рангини кўрсатади.
Асосий фарқлар
Тоғлар

• 
  Бир нечта минерал ҳосил бўлишининг бирикмаси
  
• 
  Бир неча минераллардан иборат ва уларнинг шаклланиш жараёнига кўра таснифланади
  
• 
  Минералларни йиғиш учун қазиб олинади
  
• 
  Органик моддаларни ўз ичига олиши мумкин