Fanidan tayyorlagan Qabul qildi: Tursunov. A
Download 383.12 Kb. Pdf ko'rish
|
1-mustaqil ish S
Tashqi ko'rinishi
Tashqi ko'rinishi Temurning zamondoshi va asiri, uni 1401 yildan beri shaxsan bilgan Ibn Arabshoh shunday deydi: “Temur yaxshi qaddi-qomatli, baland boʻyli, peshonasi ochiq, boshi katta, ovozi kuchli, kuchi uning jasoratidan kam emas edi; yorqin qizarish yuzining oppoqligini jonlantirdi. Uning keng yelkalari, qalin barmoqlari, uzun sonlari va kuchli mushaklari bor edi. U uzun soqol qo'ygan; o„ng qo„li va oyog„i shikastlangan. Uning nigohi juda mehrli edi. U o„limdan nafratlanar, o„limida 70 yoshga to„lganidan biroz tortinchoq bo„lsa-da, hali ham o„z dahosini ham, qo„rqmasligini ham yo„qotmagan edi. U yolg'onning dushmani edi; hazillar uni qiziqtirmasdi. ... u qanchalik shafqatsiz bo'lmasin, haqiqatni tinglashni yaxshi ko'rardi. Yaxshi yoki yomon muvaffaqiyatlar uning kayfiyatiga ta'sir qilmadi. Jasur askarlarning do'sti, o'zi jasoratga to'la, u o'zini hurmat qilishga va itoat qilishga majburlashni bilardi”[23]. M. M. Gerasimov Gur Amir (Samarqand) qabrining ochilishi va Temurlanga tegishli ekanligi taxmin qilinayotgan dafn skeletining keyingi oʻrganilishidan koʻrinib turibdiki, uning boʻyi 172 sm.Temur baquvvat va jismonan rivojlangan, zamondoshlari u haqida shunday deb yozganlar: "Agar ko'pchilik jangchilar kamon ipini bo'yinbog'i darajasiga ko'tara olsalar, lekin Temur uni quloqqa tortsa". Uning sochlari ko'pchilik qabiladoshlarinikidan engilroqdir[24]. Temur qoldiqlarini batafsil oʻrganish uning antropologik jihatdan Janubiy Sibir irqiga mansubligini koʻrsatdi[25]. Temur qariganiga qaramay (69 yosh), uning bosh suyagi va skeleti qarilik belgilariga ega emas edi. Ko'pgina tishlarning mavjudligi, suyaklarning aniq yengilligi, osteofitlarning deyarli yo'qligi - bularning barchasi skeletning biologik yoshi 50 yoshdan oshmagan kuch va sog'likka to'la odamga tegishli ekanligini ko'rsatadi. Sog'lom suyaklarning massivligi, yuqori darajada rivojlangan relef va ularning zichligi, elkalarining kengligi, ko'krak qafasining hajmi va nisbatan baland bo'yli - bularning barchasi Temurni nihoyatda kuchli tanaga ega edi, deb o'ylash huquqini beradi. Amirning kuchli sport mushaklari, ehtimol, shaklning ma'lum bir quruqligi bilan ajralib turardi, bu juda tabiiy: harbiy yurishlardagi hayot, ularning qiyinchiliklari va mashaqqatlari va egarda deyarli doimiy qolish semirishga yordam bera olmaydi[26]. Temur jangchilarining boshqa musulmonlardan oʻziga xos tashqi farqi bu oʻsha davrdagi Oʻrta Osiyo tasvirlangan qoʻlyozmalaridan qadimgi turkiylarni oʻrgangan baʼzi olimlarning taklifiga koʻra, ular saqlab qolgan oʻrimlar edi[28]. Ayni paytda tadqiqotchilar Afrasiyob suratlaridagi qadimiy turkiy haykaltaroshlik va turkiy tasvirlarni oʻrganar ekan, V-VIII asrlarda turkiylarning koʻpchiligi toʻr kiygan, degan xulosaga keldilar[29]. 1941-yilda Temur qabrining ochilishi va uning qoldiqlarini antropologik tahlil qilish Temurning o‗zi ham ortiqcha oro bermay o‗ralganligini ko‗rsatdi. "Temurning sochlari qalin, tekis, kulrang-qizil rangda, qora kashtan yoki qizil rang ustunlik qiladi." "Qo'yilgan soch olish odatidan farqli o'laroq, o'lim paytida Temurning sochlari nisbatan uzun edi." Ba'zi tarixchilarning fikricha, sochlarining ochiq rangi Tamerlanning sochlarini xina bilan bo'yashiga bog'liq. Ammo M. M. Gerasimov o'z ishida quyidagilarni ta'kidlaydi [26]: "Hatto durbin ostida soqol sochlarini dastlabki o'rganish ham bizni bu qizg'ish - qizil rang uning tabiiy rangi ekanligiga va tarixchilar ta'riflaganidek, xina bilan bo'yalmaganligiga ishontiradi. Temur mo„ylovini labidan yuqoriroq emas, uzun mo„ylovli edi. Aniqlashimizcha, oliy harbiy tabaqa vakillariga mo„ylovni labdan yuqoriga kesmasdan qo„yishga ruxsat beruvchi qoida bor edi, Temur esa bu qoidaga ko„ra, mo„ylovini kesmas, lab ustida erkin osilib turardi. Temurning kichkina qalin soqoli xanjarday edi. Soqol sochlari qo'pol, deyarli tekis, qalin, yorqin jigarrang (qizil) rangga ega, sezilarli darajada oqargan." M. M. Gerasimov tomonidan amalga oshirilgan bosqinchi qoldiqlarini antropologik rekonstruksiya qilishda shunday deyilgan: “Toshlangan skelet kuchli odamga tegishli, moʻgʻul uchun nisbatan baland (taxminan 170 sm). Temurning bosh suyagidagi odatiy mo'g'uloid xususiyatlarini ko'rish uchun aqlli bo'lish shart emas: aniq braxisefaliya, aniq tekislangan yuz, uning sezilarli kengligi va balandligi. Bularning barchasi Temurning Barlas oilasidan kelib chiqishini tasdiqlovchi yozma hujjatlar bilan yaxshi bog'liq. Orbitalarning yupqa qirralari, ularning kattaligi, yumaloqligi, orbitaning pastki chetining kuchli chiqishi va keng interorbital masofa ko'zlarning mongoloid tuzilishini aniqlaydi, ularning bir oz egilgan qismi bilan ta'kidlanadi. Biroq, buru n ildizining sezilarli darajada chiqib ketishi va qoshning o'rta qismining relyefi mo'g'uliston ko'z qovog'ining burmasining o'zi nisbatan zaif ifodalanganligini ko'rsatadi. Mandibulaning ko'tarilgan ramusining burchagi kichik, kuchli, odatda mongoloid quloqlarning tik holatini aniqlaydi. Temurning sochlari qalin, tekis, kulrang-qizil rangda, toʻq kashtan yoki qizil rang ustunlik qiladi”[26]. Yozma manbalarda 1362 yilda Seiston yaqinida turkmanlar bilan boʻlgan jangda Temur oʻqlardan yaralangani; Oqibatda u umrining oxirigacha o‗ng oyog‗i oqsoqlanib, o‗ng qo‗li qurib qolgan. Shu bilan birga, Klavixoning so‗zlariga ko‗ra, Temur o‗ng qo‗lining ikki barmog‗idan ayrilgan. M. M. Gerasimov o'z tadqiqotida o'ng qo'l suyaklari haqiqatan ham tirsak bo'g'imida bir oz egilgan holatda birlashtirilganligini tasdiqladi. Shu bilan birga, Temur yelka bo'g'imida bu qo'lning harakatchanligini yo'qotmadi va qo'l nafaqat ishladi, balki jarohat tufayli buzilgan ko'rsatkich barmog'i ham to'sqinlik qilmadi. Temurning oqsoqligi ham xuddi shunday hujjatlashtirilgan. O'ng son va pastki oyog'i shikastlangan. Tiz qovog'i son suyagining epifizi bilan birlashib, oyog'ini to'g'rilab bo'lmaydigan holatda bo'lgan, bu "Oqsoq" taxallusiga to'liq mos keladi[30]. Temur ot minishni yaxshi ko‗rar, bir necha kun egardan tushmasdi, bu uning og‗riyotgan oyog‗ining egilish darajasini tushuntirmaydimi? Download 383.12 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling