Faniga kirish

---

6 
1-MAVZU. BETON TO‘LDIRUVCHILAR TEXNOLOGIYASI
FANIGA KIRISH 
Rejа: 
1.Beton to‘ldiruvchilar texnologtyasining mohiyati.
2.O‘zbekiston Respublikasida to‘ldiruvchilarni tutgan o‘rni.
3.Beton to‘ldiruvchilar texnologiyasi fanining maqsad va vazifalari.
4.Beton to‘ldiruvchilarning rivojlanish bosqichlari. 
Kirish 
O’zbekitonda bunyodkorlik ishlari kun sayin keng rivojlanib, yangi bino va 
inshootlar, ko’p kavatli turar joylar, madaniy-maishiy ob’ektlar, yo’llar ko‘priklar 
va boshqa ob’ektlar jadal sur’atlarda qurilishi bilan birga, zamonaviy ishlab 
chikarish korxonalari ham keng ko‘lamda qurilib, ishga tushirilmoqda. Qurilish 
qancha ko‘p bo‘lsa, qurilish materiallariga bo‘lgan talab va ektiyoj ham shunchalik 
ko‘payaveradi. 
O’zbekiton Respublikasi Prezidentining 2019 yil, 23 maydagi "Qurilish 
materiallari sanoatini jadal rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar 
tug‘risida"gi PQ 4335-sonli qaroriga muvofik Respublikamizda raqobatbardosh 
mahsulotlarni ishlab chiqarish va eksport qilish bo‘yicha barqaror o‘sish sur’atlarini 
ta’minlash, shuningdek, korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik 
yangilashga qaratilgan qurilish materiallari sanoatidagi tarkibiy uzgartirishlarni 
yanada chuqurlashtirish yuzasidan tizimli ishlar amalga oshirilmokda. 
Qarorda 2019-2025 yillarda diversifikatsiya qilish va mahsulot turlarini 
kengaytirish hisobiga qurilish materiallarini ishlab chiqarishning maqsadli
ko‘rsatkichiga asosan to’ldiruvchilar, g‘isht, sement, ohak, gips va boshqa qurilish 
materiallari hajmini oshirish bo‘yicha ko‘rsatkichlar belgilangan. 
Beton to‘ldiruvchilari asosiy qurilish materiallari hisoblanadi. Ularni ishlab 
chiqarish hajmi yildan-yilga oshib bormoqda.
To’ldiruvchilar – bu ma’lum zarrachalar tarkibiga ega tabiy yoki sun’iy 
materiallar bo’lib, bog‘lovchilar va suv ratsional aralashmasi bilan beton xosil 
qiluvchi materialdir. To‘ldiruvchi sifatida asosan maxalliy tog‘ jinslari va ishlab 
chiqarish chiqindilari (Shlаklar va boshqalar)dan foydalaniladi. Keyingi yillarda 
qurilishda g‘ovak sun’iy to‘ldiruvchilardan tayyorlangan engil beton keng ko‘lamda 
qo‘llanilmoqda. G‘ovakli to‘ldiruvchilar beton zichligini pasaytiradi, bu esa uning 
issiqlikni tutib qolish xususiyatini yaxshilaydi.
To‘ldiruvchilar beton va temir-beton konstruksiyalarning 30….50 % narhini, 
80-85% hajmini tashkil qiladi. Kapital va umuman qurilishdagi asosiy masala, bu
to‘ldiruvchilarni ishlab chiqarish va qo‘llashni takomillashtirish, sifatini yaxshilash 

---

7 
hamda to‘ldiruvchilar ishlab chiqarish texnologiyasida ilmiy-texnik yutuqlarni 
qo‘llashdir. 
Tosh materiallar va ular asosida olinadigan to‘ldiruvchilar qadim zamondan 
bino va inshootlarni tiklashda keng qo‘llanilgan. 
Misrdagi hashamatli yodgorliklardan fir’avn qabrlari, Xeops piramidasi, 
Karnakedagi Amona ibodatxonasi kabi ulkan noyob yodgorliklar eramizdan ikki-
to‘rt ming yil avval xarsang tosh elementlari vositasida qurilgan. 
Vatanimizda tosh materiallarni bino va inshootlarda keng qo‘llab 
kelinganligi tarixiy manbalardan ma’lum. Masalan shahar devorlari, minoralar, 
masjid va qasrlar, Buxoro, Samarqand, Xiva yodgorliklari kabi inshootlarda tosh 
materiallardan keng foydalanilgan.
Asrlar osha tosh materiallarni qo‘llash ahamiyati osha borgan, ulardan 
foydalanib ko‘plab binolar, to‘g‘onlar hamda turli muhandislik inshootlari qurilgan. 
Keyingi yillarda qurilishda beton va temir-betonlarni qo‘llash hajmi oshdi va 
beton uchun ishlatiladigan to‘ldiruvchilarni ishlab chiqarish hajmi ham bir necha 
marta ortdi. To‘ldiruvchilarning sifati yaxshilandi, assortimenti ko‘paydi va yangi 
texnologik usullar ishga tushirildi. Xozirgi qurilish materiallari korxonalari 
Vatanimizda ishlab chiqarilgan yuqori unumli mashinalar bilan ta’minlangan. Ishlab 
chiqarishdagi deyarli hamma texnologik bosqichlar mexanizatsiyalashtirilgan. 
Beton to‘ldiruvchilari ishlab chiqarish sanoatining eng muhim vazifalari 
mahalliy xom ashyodan, shu jumladan sanoat chiqindilaridan keng foydalanish va
ishlab chiqarishni rivojlantirish, ularning sifatini oshirish va qurilishning tannarxini 
kamaytirishdir. 
O‘zbekistondagi beton to‘ldiruvchilar ishlab chiqarish texnologiyasini 
takomillashtirishda ko‘pgina ilmiy tekshirish institutlari va tajribaxonalari hamda 
markaziy institutlarining o‘rni juda ham katta. 
Beton to‘ldiruvchilari texnologiyasini rivojlantirishda Respublika olimlaridan 
M.O‘razboev, K.Axmedov, A.Ashrabov, YU.Toshpulatov, B.A.Asqarov, 
E.Qosimov, 
N.A.Samig’ov, 
A.Tulaganov, 
L.M.Botvina 
X.A.Akramov, 
B.X.Raximov, X.N.Nuritdinov, M.T.Turupov, U.A.G‘oziev, N.Maxmudova, 
S.J.Razzaqov, M.Akbarov, X.Quldashev, SH.T.Raximov va boshqa olimlar o‘z 
hissalarini qo‘shdilar. 
Akademiklar X.A.Abdullaev, D.S.Belyankina, B.A.Krilov, G.O.Mavlonov va 
boshqa olimlar juda ko‘p yangi tabiiy qurilish materiallarini topishga muyassar 
bo‘ldilar. 
Beton to‘ldiruvchilar tayyorlash texnologiyasini takomillashtirishda ko‘pgina 
olimlar: 
YU.M.Bajenov, 
I.I.Axverdov, 
S.M.Itskovich, 
L.D.CHumakov, 
B.N.Vinogradov, I.A.Ivanov, YU.P.Gorlova va boshqalar olib borgan ishlari 
salmoqli o‘rin tutadi.

---

8 
O‘zbekistonda qurilish materiallari sanoati o‘tgan yillar ichida qoloq va 
mayda tarqoq hunarmandchilik ishlab chiqarish holatidan zamonaviy va to‘la 
avtomatlashtirilgan og‘ir industriyaga aylandi. 
Respublikamizdagi qurilish materiallari ishlab chiqaruvchi zavodlar yuqori 
unumli mashina va agregatlar bilan jixozlangan.