Fanning maqsadi,vazifalari

1.2.Texnologik jarayonlarni modellashtirish va optimallash sohasidagi muammolar.
Kimyoviy texnologik jarayonlar – bu murakkab fizik-kimyoviy sistemalar bo'lib, ular ikki xil determinantli – stoxastik tabiat hamda fazo va vaqt bo'yicha o'zgaruvchi qiymatlarga egadir. Ularda qatnashuvchi moddalarning oqimlari ko'p fazali va ko'p kompoentli hisoblanadi.
Fazaning har bir nuqtasi va fazaning chegarasida yuz beruvchi jarayon o'tishlari davrida impuls, energiya va massaning uzatilishi yuz beradi. Umuman bir so'z bilan aytganda jarayon aniq geometrik tavsiflarga ega bo'lgan texnologik apparatda yuz beradi. O'z navbatida apparatning ushbu tavsiflari ham jarayonning o'tish tavsiflariga ta'sir ko'rsatadi.
Kimyoviy-texnologik jarayonlarni qanday o'rganish mumkin?
Bu muammoni echish vositasi jarayonni matematik modelllashtirish hisoblanadi.
Bu usul tizimli tahlil strategiyasiga asoslangan bo'lib, ushbu strategiyaning
mohiyati quyidagidan iborat: jarayonni o'zaro ta'sirlashuvchi murakkab ierarxik
tizim deb qarab, uning strukturasini sifat bo'yicha tahlil qilib, matematik ifodasini ishlab chiqish va noma'lum parametrlarini baholash.
Kimyoviy texnologiya tizimlari (kegusida texnologik tizimlar) deganda, unda ketayotgan fizik-kimyoviy jarayonlar va ularni amalga oshiruvchi vositalar birgalikda tushuniladi. Shunday qilib texnologik tizimlar jarayonni, u ketayotgan qurilmani, jarayonni nazorat va boshqarish vositalarini va ular orasidagi o‘zaro bog‘liqliklarni o‘z ichiga olar ekan.
Masalan: reaktorda ketayotgan boshqariladigan texnologik jarayonni- texnologik tizimlar deb qarash mumkin (1 - rasm). Texnologik jarayonning ketishi bo‘yicha axborot birlamchi o‘zgartirgichdan (BO‘) rostlagichga (R) uzatiladi, u o‘z navbatida texnologik parametrning shu vaqtdagi qiymatini belgilangan qiymatdan farqiga qarab rostlash ta’sir signali ishlab chiqaradi va ijrochi qurilma (IKM) orqali ob’ektga ta’sir ko‘rsatadi.



rasm-1
Texnologik tizimlarda ma’lum bir fizik kimyoviy jarayonni amalga oshirish uchun, bizga aralashtirgichli reaktor va shu jarayonni boshqarish tizimi bo‘lishi kerak. Ushbu texnologik tizim tashqi muhit bilan o‘zaro ta’sirda bo‘lgani uchun, uning holatini kirish X va chiqish U signallari orqali baholash mumkin. Kirish signali bo‘lib odatda xom-ashyo, uning miqdori, tarkibi, temperaturasi va boshqalar bo‘lishi mumkin. Chiqish signali bo‘lib, tayyor mahsulot miqdori, uning sifati, teperaturasi va boshqalar bo‘lishi mumkin.
Texnologik tizimga odatda har xil turtkilar Z ta’sir ko‘rsatadi va texnologik tizimni belgilangan sharoitlardan chiqaradi. Bu turtki ta’sirlarini kompensatsiya qilish uchun, odatda boshqaruvchi ta’sirlardan foydalaniladi.
Texnologik tizimlarda ma’lum bir fizik kimyoviy jarayonni amalga oshirish uchun, bizga aralashtirgichli reaktor va shu jarayonni boshqarish tizimi bo‘lishi kerak.
Ushbu texnologik tizim tashqi muhit bilan o‘zaro ta’sirda bo‘lgani uchun, uning holatini kirish X va chiqish Y signallari orqali baholash mumkin. Kirish signali bo‘lib odatda xom-ashyo, uning miqdori, tarkibi, temperaturasi va boshqalar bo‘lishi mumkin. Chiqish signali bo‘lib, tayyor mahsulot miqdori, uning sifati, teperaturasi va boshqalar bo‘lishi mumkin.
Texnologik tizimga odatda har xil turtkilar Z ta’sir ko‘rsatadi va texnologik tizimni belgilangan sharoitlardan chiqaradi. Bu turtki ta’sirlarini kompensatsiya qilish uchun, odatda boshqaruvchi ta’sirlardan foydalaniladi.


Nazorat savollari.
1. Texnologik jarayonlarni matematik modellashtirish nima uchun kerak?
2.Kirish signallari nimalar bo’la oladi?
3. Chiqish signallari nimalar bo’la oladi?
4.Boshqarilish ob’yekti deb nimaga aytiladi?