Farg’ona davlat universiteti sirtqi bo’lim “ijtimoiy-gumanitar fanlar” kafedrasi

1.2-rasm. Korxona asosiy fondlarini baholashning turlari

Hozirigi kunda amaliyotda asosiy vositalarning korxona balansi va hisobotlarida aks ettiriluvchi (ya’ni, boshlang’ich, belgilangan tartibda o’tkaziluvchi qayta baholashdan keyin esa tiklanish), hisobga olish qiymati balans qiymati deb ataladi. Bundan asosiy vositalarning qoldiq qiymatini asosiy vositalarning balans qiymatidan eskirish summasini ayirib tashlash yordamida topish mumkinligi anglashaladi.

Qabul qilingan baholash usuli va korxona balansida aks ettiriluvchi buxgalteriya hisoboti ma’lumotlari asosida, korxona asosiy ishlab chiqarish fondlarining o’rtacha yillik qiymati (Fsr) belgilanib, u quyidagi formula asosida aniqlanadi:
FT - FT
p 1 v 2
F.. q F Q
o rt n
12
bu yerda: F_n - asosiy ishlab chiqarish fondlarining yil boshidagi qiymati;
Fp - yil davomida kelib tushgan (foydalanishga topshirilgan) asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymati;
F_v - yil davomida ishlab chiqarishdan chiqarilgan (yo’q qilingan) asosiy fondlar qiymati;
T1 - foydalanishga topshiriluvchi asosiy ishlab chiqarish fondlari amalda bo’luvchi o’rtacha muddati (oylarda), qabul qilingandan keyingi oydan boshlab;
T₂ - ishlab chiqarishdan chiqarilgan (yo’q qilingan) asosiy ishlab chiqarish fondlari foydalanilmaydigan o’rtacha muddat (oylar) chiqarilgan oydan to yil oxirigacha).
Asosiy fondlarning eskirishi va amortizatsiyasi
Asosiy fondlarni boshlang’ich yoki tiklanish qiymati bo’yicha baholashdan tashqari eskirish summasi ham hisobga olinadi. Asosiy fondlar jismoniy va ma’naviy jihatdan eskirishi mumkin.
Jismoniy (moddiy) eskirish asosiy fondlarning birlamchi xislatlarini ishlab chiqarishda foydalanish va tabiiy eskirish natijasida yo’qotishdan yuzaga keladi. U asosan bir xilda kechmaydi hamda ko’p jihatdan iqlimning ta’siri, asosiy fondlardan foydalanish qoidalariga rioya qilish, jumladan, xodimlarning malakasiga ham bog’liq bo’ladi.
Jismoniy eskirishni (IF) quyidagi formula asosida hisoblab topish mumkin:

FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI 1
SIRTQI BO’LIM 1
“IJTIMOIY-GUMANITAR FANLAR” KAFEDRASI 1
Asosiy fondlarni baholash usullari 5
Asosiy fondlarning eskirishi va amortizatsiyasi 8

bu yerda: Tf - asosiy fondlarning haqiqiy xizmat qiluvchi muddati;
T_n - asosiy fondlar xizmat qilishi kerak bo’lgan normativ muddat;

1. 
   - hisoblangan amortizatsiya summasi (eskirish summasi);
   

P_s - asosiy fondlarning boshlang’ich(qayta tashkil qilish) qiymati.

Manaviy eskirish

Asosiy fondlarning eskirishi va uni belgilovchi omillar
Jismoniy eskirish

G’ g’	G’ g’
✓ Asosiy fondlarni ish bilan		✓ Asosiy fonlarni qayta
ta ‘minlash darajasi		ishlab chiqarish
✓ Mehnat qurollarining		qaytimining pasayishi
sifati		✓ Asosiy fondler (texnika)
✓ Xodimlar malakasining		ning ishlab chiqarish
darajasi		darajasi yuqoriroq
✓ Asosiy fondlardan		bo ‘lgan turlaridan
foydalanish qoidalariga		foydalanish
rioya qilish