Farmatsevtika in st it u t I talabalari uchu n 0 ‘quv adabiyoti
chayqatib, hosil bo'lgan cho'kmaning rangiga e’tibor bering
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
chayqatib, hosil bo'lgan cho'kmaning rangiga e’tibor bering, reaksiya tenglamasini molekulyar va ionli shaklda yozing; b) temir va alyuminiy fosfatlarini hosil qilish. Ikkita probirka olib, birinchisiga 6—8 tomchi temir (III) xlorid eritmasidan, ikkinchisiga esa alyuminiy sulfat eritmasidan quying. Har bir probirkaga 3—4 tomchidan natriy asetat va natriy gidrofosfat eritmalaridan tomizib, hosil bo'lgan cho'kmalaming rangiga e ’tibor bering. Temir va alyuminiy fosfatlaming mineral kislotalarda erib, sirka kislotada erimasligini hisobga olgan holda, kuzatilgan reaksiyalarni molekulyar va ionli shaklda yozing. 7-tajriba. Ortofosfat kislota tuzlarining parchalanishi. a) natriy digidrofosfatning parchalanishi. Ikkita quruq probirka olib, har biriga 3—4 dona natriy digidrofosfat kristallaridan soling. Probirkalarning birini tekshirishga qoldirib, ikkinchisini shtativga vertikal holda o'rnating va 5—6 daqiqa qizdiring. Probirka sovigandan so'ng, har ikkala probirkaga 1 ml chamasi distillangan suvdan quyib, tuzlami eriting. Har bir probirkaga 3—4 tomchidan kumush nitrat eritmasidan tomizing. Hosil bo'lgan cho'kmaning rangiga e’tibor bering. Digidrofosfatlar parchalanganda metafosfat kislota tuzi hosil bo'lganligi uchun birinchi probirkada oq cho'kma A g P 0 3 paydo bo'ladi. Ikkinchi probirkada esa Ag3P 0 4 —sariq cho'kma hosil bo'ladi. Reaksiya tenglamalarini ionli shaklda yozing; b) natriy gidrofosfatning parchalanishi. Natriy gidrofosfat bilan ham a-bandida ko'rsatilgan tajribalami izchillik bilan takrorlang. Kumush nitrat qo'shilganda hosil bo'lgan cho'kmalaming rangiga e ’tibor bering. Gidrofosfatlar parchalanganda pirofosfatlar hosil bo'lishini nazarda tutib, tajriba to'g'risida fikr yuriting. Reaksiyalarni molekula va ionli shaklda yozing. 305 8-tajriba. F osfat k islota tu zlarin in g g id rolizi. A loh id a probirkalarga natriy digidrofosfat, natriy gidrofosfat va natriy fosfa t eritm alarid an so lib , har b irini k o 'k va q izil lakm us q og 'ozlari b ila n sin ab ko'ring. K uzatilgan h o d isa la m i tu sh un tirib , reaksiyalarni m o lek u ly a r va io n li sh ak ld a y o zin g . Savol va mashqlar 1. Meta, orto-pirofosfat, fosfat, gipofosfat kislotalarining tuzilish formulalarini yozing. 2. PC13, PC15, PI3 laming gidrolizlanish reaksiya tenglamalarini yozing. 3. Ortofosfat kislota qanday usullarda olinadi? Reaksiya tenglamalarini yozing. 4. 3 g fosfor yonganda 6,81 g oksid hosil bo'ladi. Olingan oksid bug'ining havoga nisbatan zichligi 9,8 ga teng bo'lsa, oksid formulasini aniqlang. 5. Qanday fosforli o'g'itlam i bilasiz? U lam in g olinish reaksiya tenglamalarini yozing. 6. Tibbiyotda tarkibida fosfor tutgan qanday dori moddalari ishlatiladi? 7 Quyidagi reaksiya tenglamalarini tugallab tenglashtiring. a) P b S + H N 0 3-> P b S 0 4+ N 0 + ... b) P + A g N 0 3+ H 20 - » d) P H 3+ C u S 0 4+ H 20 -> e) А1Р+НС1-» 0 H 3P 0 3+ H g C l2+ H 20 -> g) H 3P 0 2+ B r2+ H 20 -> h) H 3P 0 2+ A g N 0 3+ H 20 -> i) P + N a C 1 0 + N a 0 H -> j) P 20 5+ H 20 (sovuq)-> k) P 20 2+ H 20 (issiq) -» 8. Quyidagi jarayonlami amalga oshirish reaksiya tenglamalarini yozing: a) Ca3( P 0 4)2-»P —»P20 5—>H3P 0 4—»Ca(H2P 0 4) 2 b) P->M g3P2-> P H 3->PH 4C104 3 0 6 9. Reaksiyaning unumi 90 % bo'lsa, 1 kg fosfor olish uchun tarkibida 30 % P20< tutgan fosforitdan necha kilogramm kerak bo'ladi? 10. Reaksiya mahsuloti natriy gidrofosfat bo'lsa, 0,31 g Ca3( P 0 4)2 dan olingan fosfat kislotani neytrallash uchun 0,1 n NaOH eritmasidan qancha hajm kerak? MISHYAK, SURMA, VISMUT BIRIKMALARI T ab iatd a m ish y a k n in g barqaror 33 AS izo to p i m avjud b o 'lib , radioaktiv, su n ’iy 33 A s va 33 A s izotoplari olingan. M ishyak tabiatda asosan sulfidlar h o lid a uchrab, to z a h o ld a ju d a kam uchraydi. M ish y ak n in g b ir n e c h a allotrop ik shakl o'zgarishlari m a ’lum . U larn in g en g ah a m iy a tlisi to 'q kul ran g, m eta llsim o n , yaltiroq kristall m ishyak va qora a m o r f m ishyakdir. S o f h old a m ish yak zaharli em as. A m m o u nin g suvda eriydigan birikm alari k uchli zahardir. K im yoviy jih atd an m ishyak ancha passiv, lekin harorat ta’sirida v o d o ro d , kislorod va m etallar b ilan tegish li birikm alarni h osil qiladi. M ishyak birikm alarida — 3, + 3 v a + 5 oksidlanish darajalarini n a m o y o n qiladi. A sH 3 —aisin, am m iak va fosfinga qaraganda beqaror, suv va kislota bilan birikm a h o sil q ilm ayd igan , sarim soq h id li, zaharli gaz. M ishyakning ikkita m ishyak (III) va m ishyak (V ) oksidi mavjud- A s 20 3— m ish y a k n in g k islorod d a y o n ish id a n h o sil b o 'lib , a m fo ter xususiyatga ega: A s 2 0 3 + 6 H C 1 = 2 A sC 1 3 + 3 H 20 3A s 2 0 3 + 6 N a 0 H = 2 N a 3 A s 0 3 + 3 H 20 M ish yak (III) o k sid ga nitrat k islo ta n i ta ’sir ettirib, arsenat k islota H ,A sO . olinadi: 3 4 3A s 2 0 3 + 4 H N 0 3 + 7 H 2 0 = 6 H 3 A s 0 4 + 4 N 0 T M ish y a k n in g te g is h li tu zlariga v o d o r o d sulfid b ilan t a ’sir ettirilsa, u n in g sulfidlari h o sil bo'lad i: 2AsC1 3 + 3 H 2 S = A s 2 S 3 + 6H C 1 2A sC 1s+ 5 H 2 S = A s 2 S 5+ 10HC1 307 B u su lfid larga ish q oriy su lfid lar t a ’sirida esa m ish y a k n in g tiotu zlari h o sil bo'lad i: A s 2 S 3 + 3 N a 2 S = 2 N a 3 A sS 3 Na—tioarsenit A s ,S ,+ 3 N a ,S = 2 N a 1 A sS , 2 5 2 3 4 Na—tioarsenat S u r m a n in g b a rq a ro r ‘sjSb ( 5 7 ,2 5 % ); '^ S b ( 4 2 ,7 5 %) izo to p la ri m avjud b o 'lib , u ch ta rad ioaktiv iz o to p i s u n ’iy usuld a olingan. T abiatda surma asosan sulfidlar va oksidlar holid a uchraydi. S u rm a n in g kristall shakli barqaror b o 'lib , u k o'k im tir k u m u sh - sim o n , yaltiroq d ir. V ism u tn ing barqaror 2^ B i izo top i mavjud b o'lib , su n ’iy usulda 5 ta izotopi olingan. Vismut surma kabi sulfid va oksidlar holida uchraydi. T o z a v ism u t k u m u sh sim o n y a ltiroq , o c h p ush ti rangga ega. S o f h o ld a su rm a b ilan v ism u t m e ta lln i eslatsa h a m ular m o 'rt, issiqlik va elek tr to k in i y o m o n o 'tk a z a d i, elek tr o k im y o v iy fa olligi k am elem en tlard ir. K im y o v iy jih atd an o d d iy sh aroitd a su rm a va vism u t h a v o , suv t a ’siriga c h id a m li. S uyu ltirilgan xlorid k islo ta Sb va B i ga t a ’sir etm ayd i. K o n se n trla n g a n nitrat k islota t a ’sirida Sb v a B i + 3 h a tto + 5 ok sid lan ish darajali birikm alarni h o sil qiladi. Surm a va v ism u tn in g tu zlari suv t a ’siridan gid ro lizla n ib , te g ish li a n tim o n il va v ism u til k atio n larin i h o sil qiladi: S b C l 3 + 2 H 2 0 ^ S b (O H ) 2 C l+ 2 H C l S b ( O H )2Cl ^ S b 0 C l+ H 20 SbO+—antimonil kationi. B i ( N 0 3 ) 3 + 2 H 2 0 ^ B i ( 0 H ) 2 N 0 3 + 2 H N 0 3 B i ( 0 H ) 2 N 0 3^ B i 0 N 0 3 + H 20 BiO+—vismutil kationi. M u sh y a k k ishi tan asid a 2 0 m g atrofida b o 'la d i. U jigard a, buyrakda, o'pk ad a yig'iladi. M ish yak b iok im yo viy jarayonlarda faol 3 0 8 qatnashadigan m ikroelem entlar jum lasiga kiradi. U gem oglob in nin g sin tezid a q a tn a sh ad i. Bulardan tash q ari, m ishyak o k sid la n ish - qaytarilish jarayonlarida qatnashadi. M ishyak (III) oksiddan tish nervini o'ld irish d a foydalaniladi. M ish y a k n in g organ ik b irik m ala ri n o v a r s e n o l, m ia r se n o l, osareol ta n o sil kasalliklarini d avolash d a ishlatiladi. K 3A s 0 3— k a liy a r se n it k a m q o n lik d a va n erv t iz im in in g toliq ish ida ishlatiladi. N a 2H A s 0 4, ( N a 3A s 0 4) —natriy gidroarsen at (n atriy arsenat) o r g a n iz m n i b a r d a m la sh tir ish m a q sa d id a k a m q o n lik d a , n erv tizim in in g to liq ish id a ishlatiladi. U "D upleks" tarkibiga kiradi. Surm a va vism u t ham kishi ta n asid a 1 m g atrofida b o ‘ladi. U larn in g ayrim birikm alari farm atsiyad a ishlatilad i. M asalan , tarkibida vism u t saqlagan b io x in o l, b ism o v ero l va p en ta b ism ol tan osil k asalligini davolash d a ishlatiladi. V ism ut gidroksonitrat m e ’d a -ich a k kasalliklarida ichish uch un ham da teri va k o ‘z yallig'lanishida tashqi m alh am sifatida ishlatiladi. U n in g tarkibi quyidagichadir: B i(O H )2 N 0 3, B iO N O , va B iO O H . "Vikalin", "Vikair" kabi dorilar tarkibida vism u t nitrat boMadi. TAJRIBALAR Zarur asbob va reaktivlar: sh tativ q isq ich i b ilan , probirkalar, arsin olish u ch u n asb ob. T o m c h ili voron k a. Q izil va k o ‘k lakm us q o g ‘ozlari. S h ish a tayoq ch a. Arsin (I I I ) ok sid . K o ‘m ir kukuni. R u x d o n a ch ala ri. Surm a qirindisi. Eritmalar: 4 n xlorid k islota, natriy arsenit, natriy arsenat, k on sen trlan gan nitrat k islota ( p = l , 4 g / s m 3). 2 n o 'y u v c h i natriy, yodli suv. K u m u sh nitrat. Surm a x lo rid n in g to 'y in g a n eritm asi. 2 n xlorid k islota. N itrat k islota, b rom li suv. Q alay xlorid. 1-tajriba. M ish yak n in g olin ish i. T en g m iq d ord agi ozroq m ish yak (I I I ) ok sid bilan k o'm ir kukunini aralashtirib, probirkaga so lin g . U n i sh tativga qiya qilib o 'm a tib , asta q izd irin g. Probirkaning so v u q d evorid a qora d o g '— m ish y a k h o s il b o 'lis h in i h u sh y o r lik b ila n k u z a tib , reaksiya tenglam asin i y o zin g . 309 2-tajriba. A rsin n in g o lin ish i va parch alanish i. (Tajriba m o ‘rili shkafda o 'tk a zila d i). 8 5 -ra sm d a k o'rsatilgan id ek asbob yig'ib , jip slig in i teksh iring. K olbaga 3 — 4 d o n a rux d o n a c h a sid a n so lib , to m c h ili vo ron k a yord am id a 4 n suyultirilgan xlorid k islotad an to m iz in g . R eaksiya sh id d atli k etgan d an so 'n g ajralib ch iq a y o tg a n v o d o ro d n i y on d irib ko'ring. R eaksiya ten g la m a sin i y ozin g . A sb obn i to z a la b , 1— 2 d o n a rux d on asi va 10— 12 to m c h i natriy arsenit eritm asidan ( N a 3A s 0 3 yoki N a 3A s 0 4) so lib , to m c h ili voro n k a o 'r n a tilg a n tiq in n i jip s b erk itin g. G o relk a n i k u c h siz a la n g a la tib , a ra la sh m a g a 4 n su y u ltirilg a n x lo rid k islo ta d a n to m c h ila tib q o 'sh in g . Ajralib ch iq a y o tg a n g azn i y o q in g . H osil b o'lgan arsin (A s H 3) y o n g a n i u ch u n alanga b iroz oqarsa, gorelk a alangasin i kuchaytiring. S h ish a n ayn in g sovu q joylarid agi qora d o g ’m u sh yak p a y d o b o 'lish in i ko'rsatadi. Tajriba tu ga gan d an so 'n g probirkani o g 'z ig a c h a su v b ilan to'Idiring. N a y n i ajratib o lib , u n in g o g 'z in i voron k aga to 'g 'rila n g va m ish yak d o g 'la r in i k on sen trla n gan nitrat k islota b ilan yuving. R eaksiya ten g lam alarin i y o zin g. 3-tajriba. M ash yak (III) ok sid va arsenitlarn in g xossalari. (Tajriba m o'rili shkafda o 'tk a zila d i). Probirkaga ozroq m ishyak (III) oksiddan soling. Unga 1—2 ml suv quyib, k uchsiz olovda isiting. Eritm ani lakm us q o g'o zi bilan 3 1 0 sinab ko‘ring. Hosil b o ‘lgan eritmaning ustiga 2 n. suyultirilgan o ‘yuvchi natriy eritmasidan q o ‘shib, yana isiting. A s20 3 ning erishini kuzatib, reaksiya tenglam asini yozing. Eritmani ikkiga bo'lib, birinchisiga yodli suv qo'shing. Eritm aning rangsizlanishini izohlab bering. Reaksiya tenglam asini yozing. O ksidlovchi va qaytaruvchilam i aniqlang. E r itm a n in g ik k in c h i q ism ig a k u m u sh n itrat e r itm a s id a n q o 'sh in g . Sariq c h o 'k m a A g 3A s 0 3 h o sil b o 'lish in i kuzatib, reaksiya te n g la m a sin i y o zin g . 4-tajriba. A rsenat io n in i an iq lash . Probirkaga 4 —5 to m c h i natriy arsenat eritm asidan solib, unga k u m u sh nitrat eritm asid an to m c h ila tib q o 'sh in g . H osil b o 'lg a n c h o 'k m a n in g rangiga e ’tib o r b erin g. A g 3A s 0 3 sh o k o la d rangii q o 'n g 'ir ch o 'k m a . O lin gan c h o 'k m a rangini 3-tajribada o lin g a n k u m ush arsenit — N a 3A s 0 3 b ilan solish tirib , reaksiya ten glam a sin i m o lek u ly a r va io n li sh ak ld a y ozin g. 5-tajriba. S u rm a (III) g id ro k sid n in g o lin ish i va xossalari. Probirkaga 6—9 to m c h i su rm a (III) xlorid eritm asidan so lib , u n ga 2 n su yultirilgan o 'y u v c h i n atriy eritm asid an o q c h o 'k m a tu sh gu n ch a ch ayq atib to m ch ila tib q o 'sh in g . Reaksiya tenglam asin i y o z in g . H o s il b o 'lg a n c h o 'k m a n i ik k ig a b o 'lib , b ir in c h is ig a su yu ltirilgan xlorid k islo ta d a n , ik k in ch isig a esa o 'y u v c h i natriy er itm a sid a n c h o 'k m a erib k etg u n ch a q o 'sh in g . S b ( O H )3 q a n d a y h ossa la rg a ega? R eak siya te n g la m a la rin i y o z in g . S b (O H )3 ish q ord a erigan d a k o m p le k s ion [S b (O H )J h o sil b o'lad i. 6-tajriba. S u rm a (III) tu zla rin in g q aytaru vch ilik xossasi Probirkaga 4 —6 to m c h i surm a xlorid eritm asidan solib, dastlab c h o 'k m a S b ( O H )3 tu sh g u n c h a , so 'n g r a c h o 'k m a erib k etgu n ch a o 'y u v c h i natriy er itm a sid a n to m c h ila tib q o 'sh in g . H osil b o 'lg a n e r it m a n i is it ib , q o r a c h o ' k m a t u s h g u n c h a k u m u sh n itr a t eritm a sid a n to m iz in g . O k sid lo v ch i va q ay ta ru v ch ila m i an iq lab , reaksiyalarni b o sq ic h i b ila n yozin g: S b C lj + N a O H -► S b ( O H ) 3l + S b ( O H ) 3+ N a O H -► N a 3[ S b (O H )6] N a 3[ S b ( 0 H ) 6] + A g N 0 3-> N a [ S b ( O H ) 6] + ... S b C l3+ N a 0 H + A g N 0 3->... 311 7 -tajriba. U c h valen tli surm a tu zlarin in g g id ro lizi. Probirkaga 3 — 5 to m c h i to 'y in g a n surm a xlorid eritm asid an so lib , lak m u s q o g 'o z i b ilan sinab ko'ring. E ritm a q a n d a y m u h itn i k o 'r s a t a d i? E r itm a g a o z r o q s u v q o 's h i b , t a y o q c h a b ila n aralashtiring. O q ch o 'k m a an tim on ilxlorid (S b O C l) h osil bo'lish in i kuzating. C h o 'k m a g a bir n e c h a to m c h i suyultirilgan xlorid k islota q o 'sh ib , c h o 'k m a n i eritin g va yan a suv q o 'sh ib , o q ch o 'k m a tu sh ish iga e ’tib o r b erin g. R eaksiya ten g la m a la rin i y o zin g . 8-tajriba. A n tim o n a t k islo ta n in g o lin ish i va xossalari. a) probirkaga b ir-ik k i d o n a su rm a q irin d isid a n so lib , ustiga ( p = l , 4 g / s m 3) k on sen trla n g a n nitrat k islotad a n 10— 12 to m c h i tom izin g. Probirkani shtativga vertikal h o ld a o'rn atin g va qizdiring. A r a la sh m a d a g a z ajralib c h iq is h i b ila n q iz d ir ish n i to 'x ta tib , c h o 'k m a rangining o'zgarishiga e ’tibor bering. Surm an in g ham m asi reaksiyaga k irish ib b o 'lg a n ig a is h o n c h h o sil q ilib , c h o 'k m a n i d e k a n ta tsiy a u su lid a su v b ila n 2 — 3 yu vib ajrating. R ea k siy a te n g la m a sin i o k sid la n ish -q a y ta rilish b o 'y ic h a ten glan g: S b + H N 0 3 - * H S b 0 3+ N 0 2+ H 20 A n t im o n a t k is lo ta m u r a k k a b ta r k ib li ( x S b 20 , • y H 20 ) . Q ulaylik u ch u n u n in g form u lasi H S b 0 3 • 3 H 20 yok i H [S b ( O H )6] sh akld a y o zila d i. Q izd irilgan d a o s o n parchalanadi: 2 H S b 0 3 • 3 H 20 = S b 20 s+ 4 H 20 oq sariq b ) a- b a n d id a h o sil q ilin g a n c h o 'k m a n i ikki probirkaga b o 'lib s o lin g . P r o b ir k a la r n in g b ir in c h is ig a k o n s e n t r la n g a n x lo r id kislotadan c h o 'k m a erib k etgu n ch a to m ch ila tib to m iz in g . R eaksiya te n g la m a sin i yozin g. P ro b irk alarn in g ik k in ch isig a esa c h o 'k m a erib k e tg u n c h a o'yu vch i natriy eritm asidan q o'sh in g. Reaksiya tenglam asin i yozing. 9-tajriba. V ism u t g id ro k sid n in g o lin ish i va xossalari. P ro b irk aga 6 — 8 to m c h i v ism u t n itrat e r itm a sid a n so lib , s u y u ltir ilg a n 2 n o 'y u v c h i n a tr iy e r it m a s id a n o q c h o 'k m a tu sh g u n ch a to m c h ila tib q o 'sh in g . R eak siya te n g la m a sin i y o zin g . O lin g a n c h o 'k m a n i ikki p ro b ir k a g a b o 'lib , b ir in c h is ig a s u y u ltir ilg a n n itra t k is lo ta d a n , ik k in c ty s ig a o 'y u v c h i n a triy 312 eritm asid a n k o'p roq q o'sh in g. V ism u t gidroksid kislotada eriyd i, ishq ord a esa erim ayd i. R eaksiya te n g la m a sin i yo zin g. 10-tajriba. V ism u t tu zlarin in g g id rolizi. Probirkaga 4 — 5 to m c h i vism u t nitrat eritm asid an so lib , k o'k lak m u s q o g 'o z i b ilan tekshirib k o'ring. E ritm an i sh ish a ta y o q ch a b ila n a ralash tirib turgan h o ld a su v b ila n su yu ltirin g . E ritm a lo y q a la n ib asosli vism u t nitrat, so 'n g vism u til nitratga— B i 0 N 0 3 a y la n ish in i k uzating. R eaksiya te n g la m a sin i yozin g. 11-tajriba. U c h valen tli v ism u tn in g ok sid lan ish i. K ich k in a ch in n i tigelga 3 —4 to m c h i vism ut nitrat eritm asidan so lib , u stiga 6 — 7 to m c h i o 'y u v c h i natriy eritm asid an va 5 —6 to m c h i b ro m li suv to m iz ib , k u ch siz alan gad a sh o k o la d rangii yaltiroq q o 'n g 'ir c h o 'k m a tu sh g u n ch a q izdiring. H osil b o 'lg a n c h o 'k m a natriy m etavism u tatd ir. O k sid lo v ch i va q aytaru vch ilam i an iq la b , reaksiyani tenglan g. B iC l3+ N a O H + B r 2-> N a B i 0 3+ N a B r + N a C l + H 20 Savol va mashqlar 1. Mishyak, surma va vismutlaming qanday dorivor birikmalarini bilasiz? 2. As, Sb va Bi atomlarining hamda A s3+, Sb3+, Bi3+ ionlarining elektron formulalarini yozing. 3. SbCl 3 va B i ( N 0 3) 3 laming gidrolizlanish reaksiya tenglamalarini molekulyar va ionli shakllarda yozing. 4. Quyidagi reaksiyalarni molekulyar va ionli shaklda yozing: Sb(OH) 3 + N a O H -> ... S b (0 H ) 3 + H 2 S 0 4-> 5. Quyidagi reaksiyalarda oksidlovchi va qaytaruvchilami aniqlab, Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling