Farmatsevtika in st it u t I talabalari uchu n 0 ‘quv adabiyoti
h aroratin i dastlabk i h aroratga n isb atan 20°C o rtg u n ch a q izdirib
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
h aroratin i dastlabk i h aroratga n isb atan 20°C o rtg u n ch a q izdirib , yuqorid agi tajribani takrorlang. Tajriba natijalarini quyidagi jadvalga yozing. Eritma harorati °C Probirka raqami Na, S, O, 2 2 j hajmi, ml h 2 s o 4 hajmi, ml Loyqa hosil bo'lish vaqti (soniya) t Reaksiya tezligi u-100/t 1 , 1 " 5 5 2 , 2 " 5 5 3, 3" 5 5 Jad vald an foyd alan ib , abssissa o 'q ig a h arorat, ord in a ta o 'q ig a reaksiya tezligi ko'rsatk ichin i q o 'y ib , reaksiya te zlig in in g haroratga b o g 'liq lik grafigin i ch izin g . H arorat har 10°C ga ortgan d a reaksiya te zlig i n e c h a m arta o rtish in i (harorat k o e ffitsiy e n tin i) an iq lan g. 3 - tajriba. R eaksiya tezligiga k a ta liza to m in g t a ’sirini aniqlash. U ch ta to za probirkadan birinchisiga bir-ikki m l 10 % li vodorod p erok sid eritm a sid a n q u yib , u n in g o d atd ag i sh a ro itd a k u c h siz p arch alanish ini kuzating. Ikkinchi probirkaga 1— 2 m l 10 % li H 20 2 eritm asid an va ozroq (4 — 5 d o n a ) m arganes (IV ) ok sid d a n solib a r a la s h tir in g . Q a n c h a v a q td a n k e y in v o d o r o d p e r o k s id n in g p arch alan ish in i kuzating. Q aysi probirkada reaksiya te z boradi? R eaksiya ten glam asin i yozing. 4 - tajriba. K im yoviy m uvozanatga m oddalar konsentratsiyasining ta ’sirini o'rgan ish . T oza probirkaga 3 —4 m l 0,001 n. kaliy rodanid eritm asidan olib, ustiga 0,001 n. tem ir (III) xlorid eritmasidan 3—4 m l quying. Tajribada uch valen tli te m ir ion iga x o s reaksiya b o'lgan ligi u ch u n te m ir (III) 78 rodanidning to ‘q qizil rangii eritm asi h osil b o ‘ladi. Bu qaytar reaksiya tenglam asini va m uvozanat konstanta ifodasini yozing. Hosil qilingan eritm ani t o ‘rtta probirkaga ten g qilib b o ‘ling. Birinchi probirkani solishtirish u ch un qoldirib, ikkinchi probirkaga konsentrlangan tem ir (III) xlorid dan 1—2 to m c h i, u ch in ch isig a konsentrlangan kaliy rodanid eritm asidan 1—2 to m c h i, t o ‘rtinchisiga bir necha d on a kaliy xlorid kristallaridan soling. Probirkalardagi eritmalar rang o'zgarishini kuzating. Jarayonni m assalar ta ’siri q on u n iga asoslanib izohlang. S a vo l va m a sh q la r 1. Kimyoviy reaksiyaning tezligi deb nimaga aytiladi? u qanday omillarga bog'liq? 2. Kimyoviy muvozanat holati nima bilan xarakterlanadi? 3. Quyidagi reaksiyalarda kim yoviy muvozanat konstantasining matematik ifodasini yozing: a) bosim doim iy bo'lib, harorat ortsa; b) harorat doim iy bo'lib, bosim ortsa, muvozanatning qay tarafga siljishini aniqlang. 6. N 2 + 3 H2 2 N H 3 reaksiyada ishtirok etuvchi moddalaming konsentratsiyasi [N 2] = 3 mol/1, [H 2] = 9 mol/1, [N H 3] = 4 mol/1 bo'lganda kimyoviy muvozanat hosil bo'ladi. Azot va vodorodning boshlang'ich konsentratsiyalarini aniqlang. 7. Reaksiya tezlik konstantasining fizik ma’nosini izohlang. 8. Quyidagi reaksiyaning: C H 3CO O C 2H5 + NaOH -► C H 3COONa + C2H 5OH 10°C dagi tezlik konstantasi 2,38 ga teng. Agar 3 / 0,5 m etilatsetatning spirtli eritmasiga 2 / 1 m NaOH eritmasi qo'shilsa, 2 S 0 2 + 0 2 2 SO, 2 NO , N , 0 4 2 2 4 4. Le-Shatelye prinsipini ta’riflab bering. 5. Quyidagi reaksiyalarda: 2 CO + 0 , 2 C 0 2 H 2 + Br, 2 HBr 2 H , + 0 , ^ 2 H , 0 Д H = - 2 8 4 ,2 4 kJ/mol Д H = - 2 9 ,9 1 kJ/mol Д H = + 2 8 ,4 5 k J /m o l 7 9 reaksiyaning boshlang'ich tezligi qanday bo'ladi? Hajm o'zgarishini hisobga olmang. J a v o b : 0,29 mol/1. c 9. Quyidagi reaksiyaning 2 N O . + 0 , , = 2 N O ,. (g) 2 (g) 2 (g) tezlik konstantasi 8 ,9 -10-2 ga teng. Azot (II) oksidning kon sentratsiyasi 0,3 mol/1, reaksiya tezligi 1.2-10-3 m ol/c. bo'lsa, kislorodning konsentratsiyasi qancha bo'ladi? Javob: 0,15 mol/1. 10. Hajmi 10 / bo'lgan idishda 10 g vodorod va 254 g yod bor. Reaksiyaning o'rtacha tezligi 0,02 m ol/s. bo'lsa, reaksiya bosh- langanidan 4 soniya o'tgach, vodorod va yod konsentratsiyalari qanday bo'ladi? Reaksiya tenglamasi: H2(g) + I2(g) = 2 H l(g) J a v o b : [H 2] = 0,42 mol/1, [12] = 0,02 mol/1. 11. Quyidagi reaksiyada: 2 NO (g) + C l,(g) = 2 NOC1 (g) bosimni 5 marta oshirsak, reaksiya tezligi qanday o'zgaradi? J a v o b : 125 marta ortadi. 12. Reaksiya harorati 45°C ga oshirilganda uning tezligi 350 marta ortgan bo'lsa, reaksiya tezligining harorat koeffitsiyentini aniqlang. J a v o b : j = 3,7. 13. Beik idishda sodir bo'layotgan qaytar reaksiyaning m a ’lum N 2(g) + 0 2( g ) < ± 2 N 0 (g) haroratdagi muvozanat konstantasi 1 ga teng. Agar muvozanat holatida dastlabki azotning 25 % reaksiyaga kirishgan bo'lsa, azot va kislorod qanday hajmiy nisbatlarda olingan? J a v o b : 12 : 7 nisbatida. 14. Muvozanatda turgan tizim 2 S 0 2 (g) + 0 2 (g) 2 S 0 3 (g) hajmini 2 marta kamaytirsak, to'g'ri va teskari reaksiya tezliklari qanday o'zgaradi? J a v o b : mos ravishda 8 va 4 marta ortadi. 8 0 ERITMALAR Eritm alar deb, ikki y o k i undan ortiq tarkibiy qism (kom po- nent)lardan tashkil topgan bir jin sli (gomogen) tizimlarga aytiladi. E ritm alarnin g xalq x o ‘ja lig id a g i, a yn iq sa, tib biyotd agi a h a m i yati beqiyosdir. B archa dori m oddalari eritm a h olid agin a organizm t o m o n id a n o ‘z la s h tir ila d i. K o 'p c h ilik d o r ila r e r itm a h o lid a tayy orlan ad i. D o r ish u n o slik d a eritm a h olid a g i dori m o d d a la m in g to z a lig i, saq lan ish m u d d a ti, k o n sen tra tsiy a sin in g d o im iy b o'lish i m u h im aham iyatga ega. E ritm ada erigan m o d d a va eritu vch i zarrachalari bir tekis ta r q a lg a n b o 'lib , u la r n i m ik r o s k o p y o r d a m id a h a m k o 'r ib bo'lm aydi. O 'z agregat holatini eritmaga o'tkazadigan ham da ko'proq m iq d ord a olin g a n m o d d a eritu vch i b o'la d i. E ritm a tarkibini m u ayyan ch egarad a o'zga rtirish m u m k in . M asalan , sulfat k islota yok i etil spirti suvda ch ek siz ravishda erishi m u m k in . E r itm a la r m e x a n ik a r a la sh m a la r v a k im y o v iy m o d d a la r orasid agi oraliq h o la tn i egalla yd i. B un d a bir to m o n d a n eritm alar u ch u n xos b o 'lg a n sifatlar (b ir jin slilik , m a ’lu m ch ega ra ga ch a e r u v c h a n lik n in g b o 'lis h i, er ish p a y tid a issiq lik c h iq is h i y o k i y u tilish i) m avjud b o 'lsa , ik k in ch i to m o n id a n e r itm a la m i aloh id a ta r k ib iy q is m la r g a a jr a tish m u m k in lig i va u la r ta r k ib in in g o 'zg a ru v ch a n lig i m e x a n ik aralashm alarga m o s xususiyatdir. E ritm alarning q aynash va m uzlash haroratlari, bug' bosim i ham da osm otik bosimlari erigan m odda m iqdori ortishi bilan o'zgaradi. Bunda eritm a hajm ining o'zgarishi va energetik hodisalar kuzatiladi. E ru vch an lik m o d d a n in g su vda yok i b o sh q a eritu v ch id a erish xu susiyatid ir. M a sa la n , su vd a q attiq , su yuq yo k i ga z m od d alar erishi m u m k in . Q attiq m o d d a n in g su yu q lik d a erish i an ch ag in a m urakkab jarayon h iso b la n a d i. Bu h old a q attiq m o d d a sirtidan a lo h id a m olek u lalar ajralib ch iq ib , diffuziya tufayli butun erituvchi hajm ida taq sim lan ish i k uzatiladi. Kristallning erishi.bilan birga teskari jarayon, ya’ni eritmadagi molekulalarning qayta kristallanishi ham sodir bo'ladi. Eriyotgan modda ko’p bo'lsa, bunda m a’lum harakatdagi muvozanat yuzaga keladi. Eriyotgan modda bilan muvozanat holatida bo'ladigan eritma 81 to yingan eritma deb ataladi. A yn i h a roratd a to 'y in g a n eritm a d a e n g k o ‘p erish i m u m k in b o ‘lg a n m o d d a b o ' l a d i . E r u v c h a n l i k n i m iq d o riy jih a td a n xarak - t e r la s h u c h u n m a ’ lu m haroratda 100 g er itu v c h i- da q anchalik k o 'p m o d d a erishi hisobga olin a d i. Eri gan m od d a n in g bu m iq dori eruvchan lik yoki eruv c h a n lik k o effitsiy e n ti d eb a ta la d i. M a s a la n , 1 0 0 g suvda 18°C da 5 1,7 q o 'rg 'o s h in ( I I ) n it r a t e r iy d i , d e m a k , q o 'r g 'o s h in ( I I ) n itratn ing 8°C dagi er u v ch an ligi (4 - jadval) 5 1 ,7 ga teng. Agar ayni haroratda q o'rg'osh in (II ) nitratning eritm ad agi m iq d ori 1,7 g d a n k o 'p b o 'ls a , bu tu z eritm ad a c h o 'k m a h olid a q olad i. B a ’zi bir tuzlar eru v ch an lig in in g haroratga b og'liq lik grafigi 56 rasm da keltirilgan. T o 'y in m a g a n eritm ada to'yin gan eritm ada erishi m u m k in bo'lgan m od d adan kam erigan m o d d a b o 'lsa , o 'ta to 'y in g a n eritm alarda erigan m od d a m iqdori to 'y in g a n eritm aga nisbatan k o 'p b o 'lad i. T o 'y in m a g a n eritm aga c h o 'k m a n in g eritm aga o 'tish tezlig i, erigan m o d d a n in g ch o 'k m a g a tush ish tezligid an katta b o 'la d i. B erilgan haroratda to 'y in g a n eritm a k on sen tra tsiy asid an ortiq miqdordagi m odda erigan eritma оЧа Jolyingan eritma deyiladi. Bunday eritm alarga erigan m od d a kristallaridan bir n ech a d onasi tash la n sa , eritm ad a te z d a k ristallanish sod ir b o 'la d i. Q a ttiq m o d d a la m in g e r u v c h a n lig ig a harorat t a ’sir q ila d i. M o d d a la m in g bu x o s sa la r in i e r u v c h a n lik g r a fig id a n k o 'r ish harorat °C 56- rasm. Qattiq moddalaming eruvchanlik egri chiziqlari. 82 m u m k in . O datda, qattiq m o d d a la r eru v ch an ligi harorat o rtish i b ilan k o ‘p ayad i. B a ’zi m o d d a la m in g eru v ch an ligi esa harorat o rtish i b ila n ju d a o z o 'zgarad i, b a ’zila rin ik i esa kam ayadi. M o d d a la r e r u v c h a n lig ig a k o ‘ra y a x s h L sr iy d ig a n , y a m o n eriydigan va a m alda erim aydigan turlarga bo'linadi. A m m o m utlaqo erim a y d ig a n m od d alar b o 'lm a y d i. Erish jarayonida eriyotgan m od d an in g tabiatiga bog'liq ravishda issiq lik ch iq ish i yoki issiqlik yu tilish i m u m k in . Masalan, sulfat kislota, kaliy gidroksid suvda eriganda issiqlik ajralib chiqadi, am m o n iy xlorid yoki kaliy nitrat eriganda esa issiqlik yutiladi. B ir m o l m o d d a erigan d a ajralib ch iq a d ig a n yoki yu tilad igan issiq lik m iq d ori sh u m o d d a n in g ejjsh issiqligi deyiladi. M asalan , a m m o n iy n itratn in g erish issiqligi + 2 6 ,4 k J /m o l, kaliy g id r o k sid n in g erish issiqligi —5 5 ,6 k J /m o l. Erish issiqligining Д H qiym ati erish jarayonida ishtirok etuvchi erituvchining miqdoriga va haroratga bog'liq . S h u n in g u ch u n h am keltirilgan qiym atlar 18—20°C harorat va k o 'p m iq d ord agi suv u c h u n o lin a d i. 1 m o l erigan m o d d ag a 2 0 0 — 3 0 0 m o l suv to 'g 'ri k elgan i m a ’qul. K ristalln in g erish p aytid a kristall panjaraning b u zilish i sod ir bo'lad i, bunda energiya sarflanadi. S h u n in g uchun ham erish paytida issiqlik yutiladi. Erish paytida issiqlik ch iq sa , bu holda erish paytida er itu v c h i va erigan m o d d a zarrach alari orasid a o 'za ro ta ’sirlan ish y u z b erayo tgan ligi k o'rin a d i. B u h o ld a issiq lik ajralib ch iq a d i. Bu issiqlik kristall panjara buzilishida sarf b o'lish i kerak bo'lgan issiqlikni h a m q op layd i. H o z iig i paytda k o'pgina m o d d a la m in g erish jarayonida u lam ing m olekulalari yoki ionlari erituvchi m olekulalari bilan ta ’sirlashib, ^ solvatlar hosil qilishi e ’tirof etilgan. Bu jarayon solvatlanish deb ataladi. Eruvchi sifatida suv m olekulalari ishtirok etsa, bunday birikm alar gidratlar, jarayonn ing o 'zi esa gidratlanish deb ataladi. G idratlanish va solvatlanish hodisalari 18 8 7 -y ild a D . 1. M end eleyev to m o n id a n sulfat kislota, suv va suv etil spirti tizim larid a batafsil o'rganilgan. S olvatlar va gidratlar erigan m o d d a n in g tabiatiga b og'liq h old a io n la r— d ip o l t a ’sir, d o n o r - a k s e p t o r t a ’sir tufayli yu zaga k elishi m u m k in . G id ratlar, o d a td a , b eq a ror b irik m ala r h isob lan adi. U la r e r it m alar b u g 'la n ish id a y o q p a rch a la n ib k etad i. B a ’zi bir h olla rd a 8 3 gidratlar a n c h a g in a barqaror b o ‘lib , kristallar tarkibiga kiradi. B unday m o d d a la r tarkibidagi suv k ristallizatsiya suvi d eb ataladi. K ristallo gid ratlam in g tarkibini k ristallizatsiya suvini k o ‘rsatadigan form ulalar b ila n iz o h la sh qabul q ilin g a n . M asalan: C u S 0 4 5 H 20 ; N a 2S 0 4 10 H 20 Erish p a y tid a gidratlar h o sil b o 'lish i issiq lik ajralib ch iq ish i b ilan k ech a d i. T u z n in g erish vaq tid a kristall p an jaran in g b u zilish i sod ir boM adi, b u n d a issiq lik yu tilad i. G id r a tla n ish ja ra y o n id a esa issiqlik ajralib ch iq a d i. U m u m iy erish issiqligi sh u ikki ja ray on n in g issiqlik efTektlari y ig ‘indisiga ten g b o 'la d i. S h u n in g u ch u n h a m ayni tu zn ing erishida qaysi h ola t ustunligiga qarab issiqlik ajralib ch iqish i yoki yu tilish i m u m k in . T u zla rn in g erish issiq ligin i k a lorim etrlar y o rd a m id a an iq lash m um kin. G e ss q o n u n i asosida tajribada an iq lash , o 'lch a sh m u m k in b o 'lm a g a n h o lla r u ch u n h am erish issiq lik e ffek tin i to p sa boMadi. M asalan , k ristallogid ratlar h osil b o 'lish i issiq lig in i a n iq o 'lc h a sh q iyin , ch u n k i bu ja ra y o n tu zn in g erish va k ristallogid rat h o sil b o'lish i b ila n m u rak k ab lash gan boMadi. T e r m o k im y o n in g asosiy q o n u n i is h la t ilg a n i h o ld a s u v s iz t u z n in g e r is h i is s iq lig i va k ristallogid ratn in g h o sil boMish issiq ligin i a n iq la sh m u m k in : A ^gidral — A H luz A Hkristall A H gidral— k r is t a llo g id r a t n in g h o s il b o ' l i s h i y o k i t u z n in g gidratlan ish issiqligi. A H lu7— su v siz tu z n in g erish issiq ligi. A H krisla||— k ristallogid ratn in g erish issiq ligi. M iso l: M g S 0 4 n in g erish issiqligi — 8 4 ,7 7 k J /m o l. M g S 0 4 7 H 20 k ristallogid ratn in g erish issiq ligi + 15,88 k J /m o l. Shu q iy m a tla rd a n fo y d a la n ib , M g S 0 4 n in g gid ra tla n ish issiq ligin i top in g. Yechish: G e s s q o n u n ig a m uvofiq: A H . ,= A H, — A H. gidrat Ш/ kris A Hgidrdi= 1 - 8 4 , 7 7 - 1 5 , 8 8 = - 1 0 0 ,6 5 k J /m o l 8 4 E r itm a k o n s e n t r a ts iy a s i. E r itm a n in g y o k i e r it u v c h in in g m a ’lu m m assa m iq d o rid a y o k i m a ’lu m hajm id a erigan m o d d a m iq dori eritma konsentratsiyasi d ey ila d i. E ritm alar k on sen tratsiyasi q u yid agi usullar b ilan ifo d alan ad i: 1. E rigan m o d d a n in g m assa ulushi d eb , erigan m o d d a m a ssa - sin in g eritm a m assasi nisbatiga aytiladi. _ m \ w - — w — erigan m o d d a n in g m assa u lu sh i. /и, — er ig a n m o d d a n in g m assasi. m2 = m t + m0 m 2 — e r itm a n in g u m u m iy m assasi. m a — er itu v c h in in g (su v) m assasi. O d atd a, erigan m o d d a n in g m assa ulushi foizlarda ifodalanadi: w % = — ■ 1 0 0 m2 M assa ulushining foizlarda qiym ati 100 g eritm ada erigan m od d a g ra m m la r so n ig a teng. 2. Bir litr eritm ad a erigan m o d d a m iq dori m o ly ar k o n sen tra t siya deyiladi. r, n * . *— 4 m c = v yokl c = M V C — m o ly a r k o n se n tra tsiy a , g /m o l; n — m o d d a m iq d o r i, m ol; V — eritm a h ajm i, 1; m — erigan m o d d a m assa si, g; M — erigan m o d d a m o ly a r m a ssa si, g /m o l. 2 M N a O H ifod asi m o ly a r k o n sen tratsiy asi 2 m o l/1 boMgan natriy gidroksid eritm asini bildiradi. B u n d ay eritm an in g 1 litrida 2 m o l, y a ’ni 80 g n atriy gid rok sid erig an b o ‘ladi. 3. Bir litr eritm a d a erigan m o d d a n in g ek vivalen tlari m iq d ori ekvivalentning m olyar konsentratsiyasi yok i norm al konsentratsiyasi d eyilad i: CH — n orm al k o n se n tra tsiy a , m ol/1; E — erigan m o d d a n in g e k v iv a le n t m assasi, g /m o l. 8 5 0,1 n. H 2S 0 4 ifod asi n orm al k on sen tratsiya si 0,1 m ol/1 b o ‘lgan sulfat k islota er itm a sin i bildiradi. B u n d ay er itm a n in g 1 litrida 0,1 ek viv a len t, y a ’ni 4 ,9 g sulfat k islota b o ‘ladi. 4. Bir k ilogram m eritu v ch id a erigan m o d d a m iq d ori m olyal konsentratsiya d eyilad i. Cm — m o ly a l k on sen tra tsiy a , m o l/k g ; m0 — er itu v c h in in g m assa si, kg. E ritu vch in in g m assasi gram m larda ifod alansa, m olyal k o n se n tratsiya birligi o ‘zgarm asligi u ch u n ifo d a n i m in g ga k o ‘p aytirish kerak: 5. Bir m illilitr eritm ad a erigan m o d d a n in g gram m lard agi so n i titr deyiladi. T — er itm a n in g titri, g /m l. 6. Erigan m o d d a k o n sen tratsiyasin i m o ly a r u lu sh lard a h a m ifod alash m u m k in . E rigan m o d d a m iq d o rin in g eritu v ch i va er i gan m od d a m iqdorlari yig ‘indisiga nisbati erigan moddaning m olyar ulushi d eyiladi. УУ, — erigan m o d d a n in g m o ly a r ulushi; «, — erigan m o d d a n in g m iq d ori, m ol; n0 — Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling