Farmatsevtika ta'lim va tadqiqot instituti Berilliy Bajardi: Abdumalikova shaxzoda Tekshirdi: Aliyev Ubaydulla Erkinovich

Farmatsevtika ta'lim va tadqiqot instituti
Berilliy
Bajardi: Abdumalikova shaxzoda
Tekshirdi:Aliyev Ubaydulla Erkinovich
Berilliy 1950 yillarga qadar “glyukinium” deb nomlanuvchi element hisoblanadi. Moslashuvchan, engil va qattiq berilliylyum shirin, ammo zaharli metaldir. Berilliy er yuzidagi eng kam uchraydigan elementlardan biridir. Olinishi qimmat bo’lgan berilliydan foydalanish ham cheklangan.
Berilliy kashfiyoti 18 -asrning oxiriga to’g’ri keladi. Frantsuz kimyogari Lui-Nikolas Vaquelin 1798 yilda beril va zumrad kristallari orasidagi oksid holatida berilliyni topdi. 1828 yilda kimyogarlar Fridrix Vohler va Antuan Bussiy bariy xloridni kaliy bilan qaytarish orqali erkin holda berilyum metallini olishdi. Beril minerali 1925 yilgacha zargarlik va zargarlik buyumlarida qimmatbaho tosh sifatida ishlatilgan.
1932 yilda ingliz atom fizigi Jeyms Chadvik berilliy alfa zarrachalariga yopishib porlashini aniqladi. Berilliyga qaratilgan tajribalari natijasida, Chadvik alfa zarralari bilan bombardimon qilingan berilliydan chiqarilgan zaryadsiz zarralarni kuzatdi. U bu zarralarni neytronlar deb atadi. Shunday qilib, u shubhali neytronni topdi. 
1942 yilda italiyalik kvant fizigi Enriko Fermi ba’zi berilliy qotishmalari bilan radioaktivlik hosil qilish bo’yicha tajribalar o’tkazdi. Fermi uran bo’yicha o’tkazgan tajribalarida berilyum o’z ichiga olgan neytronli manba yordamida boshqariladigan yadroviy bo’linish reaktsiyalariga erishdi. Berilliy 1950 yillarga qadar “glyukinium” nomi bilan mashhur bo’lgan. “Shirin” degan ma’noni anglatuvchi yunoncha “glukus” so’zidan kelib chiqqan, berilliy birikmalarining shirinligi tufayli glyukini ko’p yillar davomida berilyum elementi deb hisoblangan.
Elementlarning davriy jadvalining 2-A guruhidagi gidroksidi elementlar qatoriga kiruvchi berilliyning kimyoviy belgisi “Be” dir. Uning atom raqami 4, atom og’irligi 9,012. Uning erish nuqtasi 1287C, qaynash harorati 2470C. U po’latdan egiluvchan, alyuminiydan engil va qattiq. 
Bu eng yengil metallardan biridir. Boshqa so’zlar bilan aytganda, berilliy engil va mo’rt metallarning eng yaxshisidir. Kimyoviy xususiyatlari jihatidan alyuminiy va magniyga o’xshaydi. U metallarga xos bo’lgan ko’plab xususiyatlarni o’z ichiga oladi. Boshqacha aytganda, u metall va metall bo’lmagan xususiyatlarni ega. Metall berilliy po’lat kabi juda qattiq va yaltiroq.
Beriliy ba’zi elementlardan iborat qotishmalar hosil qiladi. Berilyumning eng muhim qotishmasi mis qotishmasidir. Nikel, shuningdek, temir va alyuminiy bilan qotishmalar hosil qilishi mumkin. U ishlatiladigan qotishmalarga qattiqlik beradi. Mis qotishmalari korroziyaga va metallning ishqalanishiga chidamli xususiyatlarni berdi, nikel qotishmalari mashina qismlarida yuqori haroratga qarshilik xossasini beradi. 
Ba’zi birikmalar odatda rangsiz va zaharli bo’ladi. Berilliyning eng muhim birikmasi berilyum oksidi. Oddiy haroratda havo oksidlanishiga chidamli va mo’rt bo’ladi. U elektr va issiqlikni yaxshi o’tkazadi. Harorat oshishi bilan havo oksidlanishiga qarshilik kamayadi. Oksidlanganda sirtning yupqa plyonka qatlami hosil bo’ladi.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT