Farģona davlat universiteti biologiy yònalishi 22 59 guruh

Vazifasi
▪
Yadro poralari nukleoplazma va sitozlazma orasidagi oqsil, ribosoma, RNK turlari 
va boshqa moddalarning transportirovkasini nazorat qiladi. Undagi sitoplazmatik
va yadro iplari (glikokalikslari) moddalarning tarkibiga ko’ra “tanib” olish 
xususiyatiga ega

---

YADROCHANING TUZULISHI

---

▪
Yadrocha, nukleola — koʻpchilik [eukariotlar][hujayra] yadrosi ichidagi tigʻiz tanacha. 
[Ribosoma|Ribosomolar] hosil qiluvchi ribonukleoproteidlar ([Ribonuklein 
kislotalar|RNK])dan iborat. Odatda, yadroda bitta, baʼzan bir necha Yadro (mas, baliqlarning 
oʻsayotgan tuxum hujayralari yadrolarida) boʻladi. Yadro 
[Xromosomalar|xromosomalarning]ribosomal RnK kodlaydigan genlari joylashgan lokusida 
shakllanadi. Yadro yadrocha ichi xromatini, rRnK fibrillari va granulalar zonalaridan iborat. 
Granulalar zonasi ribosomalarning katta va kichik subbirliklarini hosil qiladigan rRNK 
molekulalariga ega. Preribosomal (ribosomalar hosil qiluvchi) fanulalar Yadrodan ajralib, 
sitoplazmaga chiqadi; sitoplazmada ulardan ribosomalar shakllanadi. Yadroning fibrillalar 
zonasiga yorugʻlik mikroskopda amorf qism, granulyar zonaga — nukleolonema (toʻrsimon 
geterogen qism) sifatida qaraladi. mitozda koʻpincha Yadro yemirilib, mitoz tamom boʻlishi 
bilan yana shakllanadi.

---

▪
Yadrocha - xromosomaning rRNK sintez 
qiladigan qismi. Hujayra yadrosi ichida 
joylashgan va hujayra qobig’i (membranaga) ega 
emas. Yorug’lik va elektron mikroskop ostida 
yaxshi ko’rinadi. Yadrocha (nukleous, 
plasmosome) — eukariot hujayralarning 
interfaza yadrosida namoyon bo’ladigan, 
xromosamalarning ma’lum lokusida 
shakllanadigan zich birikma. Bir hujayrada 
odatda 1-2 ta yadrocha bo’ladi, ba’zida esa 2 
dan ortiq. Yadrochaning asosiy funksiyasi 
ribosoma sintezidir, unda ribosoma genlarini 
transkripsiyalashda qatnashuvchi faktorlar 
mavjud. Yadrocha tarkibidagi ba’zi oqsillar 
hujayradagi apoptoz, hujayra siklini tartibga 
solish kabi boshqa jarayonlarda ham ishtirok 
etadi. Yadrocha – yadro ichidagi yuqori darajada 
shakllangan strukturadir.

---

---

▪
Yadrocha shakllanishining mexanizmlari aniq emas. Gipotezalarning biriga 
muvofiq, yadrochaga nuklein – oqsilli komplekslarning regulator birlashishi 
natijasida ba’zida rDnk takrorlanuvchi ketma-ketligining transkripsiyasi 
davomida namoyon bo’luvchi nukleoprotein kompleksi sifatida qaraladi. 
Darhaqiqat, odamning rRNK genlari 250 tandem ravishda takrorlanuvchi 
ketma-ketliklarning har biri 44 t.p.o. bo’lgan va oqsillari bilan assotsialanganda
yadrochaning markazini tashkil etuvchi ko’rinishda shakllangan. U rRNK hosil 
bo’lish jarayoni va ribosoma subbirliklarining yeg’ilishi jarayonida boshqa 
komponentlar bilan to’ladi. Ba’zida yadrocha 2 xil bo’yalgan qismlardan 
(amfinukleollardan) iborat bo’ladi.yadrochaning morfologiyasi hujayraning 
funksional holatiga bog’liq. Mitozda yadrocha odatda yo’qoladi. Mitozning
telofazasida xromosomalarning maxsus qismlarida-rRNKni kodlaydigan genlar
lokalizatsiyalanadigan yadrocha tashkilotchilarida yana paydo bo’ladi.

---

▪
Ribosomani tashkil qiluvchi 70 turdagi polipeptid bog’lar hamda 5S-rRNK 
aynan shu bosqichda qo’shiladi. Yeg’ilish jarayonining to’g’ri kechishida boshqa 
molekulalar ham zarur. Masalan, yadrochada RNK bilan bog’lanuvchi boshqa 
turdagi oqsillar ham mavjud, shuningdek ribosoma yeg’ilishiga katalizator 
sifatida maxsus kichik ribonukleoprotein zarrachalar (U3-snRNP)ham. Bu 
komponentlar yadrochada qoladi, ribosoma subbirliklari esatayyor holda 
sitoplazmaga tashiladi. Yadrochanining ancha sezilarli komponenti bu faqat 
ribosomal RNK transkriptlari bilan bog’lanuvchi ko’p miqdorda uchraydigan, 
yaxshi o’rganilgan oqsil nukleolindir. Nukleolin butun yadrocha kabi asosan 
kumushrangga bo’yaladi. Nukleol- eukariot organizmlar yadrochasi ichidagi 
zich, yorug’lik nurini sindiruvchi tana. Asosan, ribonuklein kislotalarning 
oqsillar bilan hosil qilgan komplekslaridan-ribonukleoproteidlardan (RNP) 
tashkil topgan.

---

---

YADRO VA YADROCHANING ASOSIY 
VAZIFAZIFASI

---

▪
axborot funktsiyasi. Organizmning irsiyatiga oid barcha ma'lumotlar yadroda 
joylashgan.
▪
Meros funksiyasi. Xromosomalarda joylashgan genlar tufayli tana o'z xususiyatlarini 
avloddan-avlodga o'tkazishi mumkin.
▪
Birlashma funktsiyasi. Hujayraning barcha organellalari aynan yadroda bir butunga 
birlashgan.
▪
tartibga solish funktsiyasi. Hamma narsa
biokimyoviy reaktsiyalar
hujayradagi 
fiziologik jarayonlar yadro tomonidan tartibga solinadi va muvofiqlashtiriladi.
▪
Eng muhim organellalardan biri hujayra yadrosidir. Uning funktsiyalari butun 
organizmning normal ishlashi uchun muhimdir

---

---

▪
Hujayradagi yadro asosiy funktsiyalarni bajaradi:
1. xromosomalarni tashkil etuvchi DNK molekulalari shaklida yadroda 
saqlanadigan irsiy axborotni saqlash va ko'paytirish;
2. Hujayradagi moddalar almashinuvining tartibga solinishi yadroda 
yadro xromosomalari tarkibidagi hujayra oqsillarining tuzilishi haqida 
irsiy ma'lumotlar mavjudligi sababli amalga oshiriladi.

---

E'tiboringiz
uchun
raxmat!!!!