Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhofazasi

10.3.  Tadbirlarni  o ‘tkazish  uchun  ma’lumotlar 
yig‘ish,  sharoitga  baho  berish  va  vazifalar 
qo‘yish
F M   rejasi  b o sh q aru v n in g   asosiy  h u jja ti  h iso b la n ad i. 
Shikastlanish  o ‘chog‘idagi  Q  va  BShI  ni  boshqaruv  ishlari 
F M   boshlig‘ining  q aro ri  asosida  olib  boriladi.  Bu  q aro r 
tinchlik  davrida  qabul  qilinadi  va  u  tinchlik  davriga,  harbiy 
h arak a tlar  davriga  m o'ljallangan  bo'ladi.  Biroq,  bu  qaror 
oldindan  taxminlab  tuziladi.  Bu  qarorni  tuzishga  asos  qilib 
sharoitga  berilgan  bahodan  kelib  chiqqan  xulosalar  olinadi.
Bu  xulosalarga  kelish  uchun  FM   ning  ham m a  organlari 
tabiiy  ofatlar,  avariyalar,  h alo k atlar  sodir  b o ‘lganda,  o 'z  
ix tiy o rid a g i  um um iy  va  m axsus  razv ed k a  k u c h la ri  va 
v o sitalarining  ham m a  im k o niyatlaridan  y uq o ri  d arajad a 
foydalanib,  tasarrufidagi  va  o 'z a ro   ham k or  org anlardan, 
harbiy qo'mondonlik organlaridan, qo'shinlardan, shuningdek, 
yuqoridagi  FM   organlaridan  va  boshqa  manbalardan  vaziyat 
haqida  m a’lumot  to'plashni  tashkil  qiladi.
FV  lardagi  m urakkab  sharoit  razvedka  faoliyatini jiddiy 
qiyinlashtirib,  Q  va  BShI  o'tkazish  uchun  qarorga  kelishga 
m uhim   b o 'lg an   m a’lum otlarni  qisqa  m u dd at  ichida  to 'liq  
y ig 'ib   o lishga  im kon  berm asligi  m u m k in .  Bu  h o lla rd a  
y etish m a y d ig an   m a ’lu m o tla r  sh a ro itg a   t a ’sir  eta d ig a n  
ham m a  omillarni  zilzila joyi,  yil  fasli,  kunning  vaqti,  iqlim 
sharoiti  va  boshqalarni  hisobga  olib,  oldindan  taxm inlash 
yo'li  bilan  olinishi  kerak.
T a rq a lis h   k o 'la m i  keng   b o 'lg a n   z ilz ila la r  va  to s h - 
qinlarning  koordinatalari  haqidagi  m a’lum otlar  F M   yuqori 
o rg a n la rid an ,  ito atd ag i  va  q o 's h n i  o rg a n la rd a n ,  qu ro lli 
kuchlar  harbiy  q o 'sh ilm alari  va  birlash m alarn in g  sh tab - 
la rid an ,  m u d o faa  q ism larid an ,  sh a h a r  va  tu m a n la rd a g i 
butun  qolgan  boshqaruv  organlaridan  ham da  maxsus  F M  
m askanlaridan  olinishi  mumkin.

F M   xizmati  b oshliqlari  vaziyat  haqidagi  m a ’lum o tlar 
tahliliga  asosan  qabul  qilingan  q aror  yuzasidan  xulosa  va 
takliflar  tayyorlab,  F M   boshlig‘iga  axborot  beradi.  U nda 
taxm inan  quyidagi  m a ’lum otlar  bo'lishi  kerak:
a)  shikastlanish  o ‘chog‘ida  (tabiiy  ofat,  avariya,  halokat) 
Q  va  BShI  la rn i  qaysi  v o sita la r  y o rd am id a,  q ach o n   va 
qayerda  boshlash  mumkinligi;
b)  ishlam ing  boshlanishi  va  tugatish  m uddatlari;
d)  izd an   c h iq q a n   b o s h q a ru v   tiz im in i  q a y ta   tik la s h  
im koniyatlari;
e)  FM ,  harakatni  ta ’minlash  b o ‘linmasi  va  razvedkaning 
vazifalari;
f) barcha kuchlarning uzluksiz hamkorligini va faoliyatini 
ta ’minlashni  saqlab  turish  tartibi;
g)  boshqaruvni  tashkil  qilish  tartibi.
FM   boshliqlari  sharoitga  baho  berishda  quyidagilarni 
o ‘rganib  chiqishlari  kerak:
a) zarba vositasi ishlatilgan hudud, vosita turi va miqdori;
b)  tabiiy  ofat,  avariya,  halokat joyi,  xarakteri,  miqyosi;
d)  viloyat  (  shahar,  tum an,  XXO)  hududidagi  kuch  va 
vositalarni  olib  chiqish  yo‘lidagi  vayronliklar,  yong‘in  va 
shikastlanishlar xarakteri va hajmi, qilinajak ishlar turi va hajmi;
e)  radiatsion,  kimyoviy,  bakteriologik  va  boshqa  turdagi 
sharoitlar,  ularning  Q  va  BShI  o ‘tkazishga  ta ’siri;
f)  shikastlanish  o ‘chog‘iga  chegaradosh  shahar,  tum an 
va  X X O   la rd a g i  F M   k u ch lari  va  v o sita la rin in g   ahvoli, 
x a ra k te ri,  fa o liy a ti,  u lar  b ilan   h am k o rlik   q ilish  im k o ­
niyatlari;
g) shikastlanish o ‘chog‘iga va ishlash obyektlariga FM  kuch 
va  vositalarining  borish  yo‘nalishi  va  relefming  xarakteri;
h)  iqlim  sharoiti,  yil  fasli  va  kunning  vaqti;
i)  q u tq a ru v   ishlari  o 'tk az ish   uchun  kuch  va  vo sitalar 
k iritish   u ch u n   eng  m a q b u l  y o ‘n alish ,  ish la rn i  b a ja rish  
vaqtidagi  xavfsizlik  choralari.

FM   boshlig'i  qaysi  bo ‘g‘inda  b o ‘lmasin,  sharoitga  baho 
berish  yuzasidan  o ‘z  kuzatuvlari,  FM   organlari  xulosa  va 
takliflarini  hisobga  olgan  holda,  shikastlanish  o ‘choqlarida 
Q  va  BShI  o ‘tkazish  h aq id a  q a ro r  q ab u l  qiladi.  U shbu 
qarorni qabul qilish uchun u boshqaruv xizmatlari va boshqa 
organlar  bilan  birgalikda  quyidagilarni  o ‘rganib  va  ularga 
baho  berib  chiqadi:
1)  F M   ni  tinchlik  holatidan  harbiy  holatga  o ‘tkazishda 
FM   organlarini,  evakuatsiya  organlarini,  xabar  berishni  va 
aloqani  boshqarish  organlarini,  shtablar  tashkil  etayotgan 
FM   qism larini  y o ‘lga  q o ‘yish  qanday  davom   etayotgani, 
aholini  qabul  qilishga  tayyorlanayotgan  m uhofaza  qilish 
in sh o o tla rin in g   tez  q u rila y o tg a n   p a n a   jo y la r  va  ra d ia - 
tsiyadan  yashirinish joylarining  m iqdori  va  sig‘imi  ham da 
ularning  k o ‘payishi,  aholini  evakuatsiya  qilish  tartibi  va  u 
qanday  o ‘tayotgani,  transport  vositalarining  qanchaligi  va 
uning  shayligi,  FM   tuzilmalarining  tarkibi  va  turish joylari, 
ularning  ta ’minlanganligi,  m oddiy  va  texnikaviy  t a ’m inot 
ah voli,  X X O   va  ta rm o q la ri  ish lash in in g   b a rq a ro rlig in i 
oshirish,  shuningdek,  sh ah arla r  va  obyektlarda  y o ru g ‘lik 
to ‘sish  tadbirlarining  bajarilishi;
2)  zarba  vositalari  ishlatilgandan  keyingi  vaziyatga  baho 
berishda  portlash  turi,  q u w ati,  vaqti  va  markazi,  vayronlik 
jo y larin in g   chegaralari,  t o ‘liq  q attiq ,  o ‘rta c h a   yoki  kam  
vayron  b o ‘lgan  shaharlar,  XXO  va  sodir  b o ‘lgan  yong‘inlar 
va  shikastlanish  ikkilam chi  o 'ch o q larin in g  tavsifi,  sanoat 
va  qishloq  xo'jalik  ishlab  chiqarish,  transport  kom m unika- 
tsiyalari  va  kom m unal  energetika  tarm o q larin in g   ahvoli, 
m u dofaa  inshootlarining  ahvoli  va  ular  ichidagi  odam lar 
soni,  ah oli  k o ‘rg an   um um iy  va  sa n itariy a  ta lo fa ti,  F M  
q ism lari  va  tu z ilm a la rin in g   shayligi,  shaxsiy  ta rk ib g a , 
ulardagi  texnikaga  yetkazilgan  zarar,  xabar  berish  va  aloqa 
tizimlari,  ularni  boshqarishning  ahvoli;

3)  radiatsion  vaziyatga  baho  berishda  radioaktiv  bulut 
harakatining  tezligi  va  yo‘nalishlari;  radioaktiv  zaharlanish 
hududlarining  chegaralari;  evakuatsiya  yonalishlaridagi  FM  
kuchlari  olg‘a  chiqariladigan  yonalishlardagi  va  qutqaruv 
ish la r  o ‘tk a z ilish i  k e ra k   b o 'lg a n   X X O   d ag i  ra d ia ts iy a  
d arajasi,  ish ch ilar,  xizm atch ilar  F M   tu zilm alarin in g   va 
b o s h q a   a h o lin in g   e h tim o li  b o r  ra d ia ts io n   ta lo f a tla r i, 
radioaktiv  zaharlanish  xavfi  haqida  xab ar  berilishi  kerak 
bo'lgan  aholi  yashaydigan  punktlar  va  aholini,  hayvonlam i 
va moddiy  boyliklam i  muhofaza  qilish  tadbirlari,  radiatsiya 
darajasi  yuksak  bo'lgan  hududlarni  aylanib  chiqish  yo'llari, 
ra d io a k tiv   zah a rlan ish   jo y larig a   tu sh ib   qolishi  m um kin 
b o 'lg a n   tu zilm alar  shaxsiy  tarkib in in g,  aholi  va  qishloq 
x o 'ja lik   h a y v o n la rin in g   soni,  a h o lin i  m u h o fa z a   qilish  
in sh o o tla ri  va  shaxsiy  m u h ofaza  qilish  v o sita lari  bilan 
t a ’m in la n g a n lig i,  o d a m la r,  te x n ik a ,  q is h lo q   x o 'ja lik  
h a y v o n la ri,  suv  m a n b a la ri  va  m o d d iy   v o s ita la rn in g  
ra d io a k tiv   z a h a rla n g a n lik   d a ra ja s i,  n a v b a tm a -n a v b a t 
ishlovchilar  belgilangan  nurlanish  dozalari  hisobga  olingan 
v a q ti  va  q a n c h a   d av o m   q ilish i,  r a d ia ts io n   m u h o fa z a  
am allarini  joriy  etish,  maxsus  ishlov  berish  uchun  kerakli 
kuch  va  vositalar;
4)  y o n g 'in   sh aro itig a  baho  berishda  yalpi  va  alohida 
y o n g 'in   u c h a s tk a la ri  va  jo y la ri,  v a y ro n a  u y u m larid ag i 
yong'in  uchastkalari  va joylari;  yalpi  y on g'inlar  tezligi  va 
yo'nalishi,  eng  k o 'p   yong'in  sharoitidagi  ishlar,  evakuatsiya 
va  F M   k u c h la rin i  o lg 'a   c h iq a ris h   y o 'n a lis h la r id a g i, 
qutqarish  ishlari  o'tkazish  obyektlaridagi  yong'in  sharoiti, 
yong'inga  qarshi  kurashish  kuch  va  vositalari;
5)  suv  b o s g a n   jo y la rd a g i  s h a ro itg a   b a h o   b e ris h d a  
g id ro tex n ik   in sh o o t  to 'g 'o n i  buzilgan  v aq ti  va  buzilish 
d a ra ja si,  to 'g 'o n n i  b u zgan  to 'lq in n in g   h a r a k a t  tezligi, 
b alan d lig i  va  aholi  yashash  p u n k tlarig a,  X X O   ga  yetib

borish  vaqti,  suv  bosgan  hudud  chegaralari,  darhol  xabar 
berilish i  k erak   b o ‘lgan  ah o li  y ashash  p u n k tla ri,  X X O , 
k o ‘ch irilish i  k erak   b o ‘lgan  aholi  y ash ash   p u n k tla ri  va 
moddiy  boyliklar miqdori,  qutqarish  ishlari  o'tkazish  uchun 
kerakli  kuch  va  vositalar;
6) F M  kuchlariga baho berishda dushman hujumidan keyin 
FM   tuzilm alari  turgan  joy,  shaxsiy  tarkibga  va  texnikaga 
yetgan talofat, FM  ning yaroqsiz b o iib  qolgan (70% va undan 
ortiq  talofat  ко ‘rgan  tuzilmalari,  ishga  yaroqli  texnikasi  ham 
bor, 50% va undan ortiq boiinm alari qolgan) FM tuzilmalari, 
tuzilmalar shaxsiy takibining ruhiy ahvoli, ulam i qayta tiklash 
u ch u n   z a ru r  b o ‘lgan  v aq t,  tu z ilm a la rn in g   m o d d iy   va 
texnikaviy  ta ’minlanganligi  va  ishga  shayligi;
7)  y o ‘nalishlar  holatiga  baho  berishda  vayronliklar,  suv 
toshqinlari  va yong‘inlar,  yo‘nalishlar,  suvdan  o ‘tish joylari, 
k o ‘p rik la r  va  h.  k.  dagi  za h a rla n g a n   h u d u d la r  soni  va 
zaharlanish  xarakteri,  vayron  b o ‘lgan  hu d udlarni  aylanib 
o'tish  va  qayta  tiklash  im koniyatlari,  qurilish  m ateriallari, 
yo‘l qurish  texnikasi,  suvdan o ‘tkazish vositalari mavjudligi;
8)  iqlim  sharoitiga  baho  berish,  yil  fasli,  havo,  tuproq  va 
suv  h a r o r a ti,  yer  y uzasid ag i  sh am o ln in g   y o ‘n a lish i  va 
balan dliklar  b o ‘yicha  tezligi,  bulutlilik  h o la ti  va  y o n g ‘in 
xarakteri,  ob-havo  m a ’lum oti,  vazifalar  bajarilishiga  iqlim 
sharoitining  ta ’siri.
Vaziyatni  o ‘rganib  va  baho  berish  natijasi  b o ‘yicha  FM  
boshlig‘i  qaror  qabul  qiladi.
Q oraqalpog‘iston  R espublikasi  F M   boshlig‘ining  Q  va 
BSHI o ‘tkazish haqidagi qarorida quyidagilar b o ‘lishi kerak:
a) 
a so siy   m a q s a d ,  aso siy   k u c h la r  t o ‘p la n a d ig a n  
y o ‘n a lis h la r  (s h a h a rla r,  tu m a n la r,  o b y e k tla r),  ish la rn i 
o ‘tkazishga ja lb   qilinadigan  kuchlar  va  v o sita lar  tarkibi, 
k u c h la r  z a x ira s in i  s h a h a r la r   va  tu m a n la r   o ‘r ta s id a  
taqsim lash;

b) 
ishlarni  o ‘tkazishda  shaharlar,  tu m an lar  F M   bosh- 
liqlarining  tuzilm a  organlari  rahbarlarining  vazifalari;
d)  F M   o rg an larin in g ,  FM   b o sh liqlarining  va  tuzilm a 
organlari  rahb arlarin ing   vazifalari;
e)  s h a h a r la r   o ‘r ta s id a ,  re s p u b lik a   F M   x iz m a tla ri 
o ‘rtasida va q o ‘shinlar bilan ham korlikni tashkil etish tartibi;
f)  F M   z a x ira   tu z ilm a la rin i  ta sh k il  etish   y u z a sid a n  
s h a h a rla r,  tu m a n la r  F M   b o sh liq la rin in g   v a z ifa la ri  va 
zaxiralarning  vazifalari;
g)  ishlar  o ‘tkazilishining  boshqaruvini  tashkil  etish.
Shahar  FM   boshlig‘ining  Q  va  BShI  o ‘tkazish  haqidagi
qarorida  quyidagilar  aks  etishi  kerak:
a)  aso siy   m a q sa d :  aso siy   k u c h la r  t o ‘p la n a d ig a n  
y o ‘n a lis h la r,  F M   k u c h la rin in g   ta r k ib i,  b e v o s ita   o ‘z 
ixtiyoridagi  kuch  va  v o sitalarn i  tu m an larg a  taqsim lash, 
s h ik a s tla n is h   o ‘c h o q la rig a   k u c h la rn i  k iritis h   ta r tib i, 
kuchlam i  olg‘a  chiqarish  va  kiritish  yo‘nalishlari  va  asosiy 
y o ‘nalishlari,  harak atn i  ta ’m inlash  b o ‘linm asining  tarkibi 
va  vazifalari,  tu m an lar  orasida  y o ‘nalishlarni  taqsim lash, 
tum anlar  FM   kuchlarini  obyektlarga  yuborish y o ‘nalishlari, 
sh ik astlan ish   o ‘ch o g ‘idan,  tabiiy  o fat,  av ariy a,  h a lo k a t 
joyidan  jab rlan g an larn i  va  aholini  olib  chiqish  ta rtib i  va 
q o ‘nim  berish joylari;
b)  ishlarni  o ‘tkazish  haqida  tum anlar  FM   boshliqlariga, 
harbiy  qism lar  kom andirlariga  beriladigan  vazifalar;
d)  FM   kuch lari  faoliyatini  t a ’m inlash  y u zasidan  FM  
o rg a n la rin in g ,  s h a h a r  x izm atc h ila ri  b o sh liq la rin in g   va 
tuzilm alarning  vazifalari;
e)  tu m an lar,  sh ah ar  FM   xizm atlari  va  harbiy  qism lar 
orasidagi  ham korlikni  tashkil  etish  tartibi;
f)  boshqaruvni  tashkil  etish;
V azirlik  ra h b a rin in g   Q  va  B ShI  o ‘tk a z ish   h aq id a g i 
qarorida  quyidagilar  aks  etishi  kerak:

a)  asosiy maqsad:  asosiy  kuchlami  to ‘plash  yo‘nalishlari; 
tarm oq  obyektlarida  Q  va  BShI  o ‘tkazishga  ja lb   qilinishi 
kerak  b o ‘lgan  k u ch lar  va  v ositalar,  u la rn in g   taq sim o ti, 
tarm oq obyektlarida Q va BShI o ‘tkazish uchun q o ‘shimcha 
zaxira  kuchlam i  tashkil  etish  choralari;
b)  q a b u l  q ilin g a n   q a ro rn i  b a ja rish   y u z a sid a n   b o sh  
boshqarm alam ing,  birlashma  va  korxonalarining  vazifalari;
d)  ish la r  q an d ay   b o ‘lay o tg an in i  n a z o ra t  qilib  tu rish  
choralari;
e)  boshqaruvni  tashkil  etish.
O byekt  FM   b o sh lig ‘i  Q  va  BShI  o 'tk a z is h   h aq id ag i 
qarorida  quyidagilar  aks  etishi  kerak:
a)  asosiy  m a q sad :  tu z ilm a la rn in g   aso siy   k u c h la rin i 
q ay erd a  va  q an d ay   sh a ro itd a   ja m lash ,  ish la rn i  kuch  va 
vositalar  manevrini  qanday  tartibda  bajarish;
b)  b irin c h i  n a v b a t  tu z ilm a la ri  va  b o 'lin m a la r in in g  
vazifalari;
d)  ikkinchi  va  undan  keyingi  navbatlarning,  zaxiraning 
vazifalari;
e)  ishlarni  boshlash  va  tugatish  vaqtlari;
0   ham korlik  qilish  tartibi;
g)  tuzilm alar  qutqarish  ishlarini  olib  borayotganda  ular 
fa o liy a tin i  m o d d iy ,  te x n ik a v iy   va  b o s h q a   y o ‘sin d a  
t a ’m in lash   ta d b irla ri,  ish la rn i  o ‘tk a z ish d a g i  xav fsizlik  
choralari;
h)  boshqaruvni  tashkil  etish.
10.4.  O ‘zaro  hamkorlik
FM  boshlig‘ining  Q  va  BShI  o'tkazish  haqidagi  qarorining 
m uhim   q ism larid an   b iri  FM   o rg an la ri  va  k u c h la rin in g  
hamkorligini  tashkil  etishdir.
H am korlik  FM   ning  har  bir  b o ‘g‘inida  tashkil  qilinadi. 
B u n d an   m a q sa d   b irg a lik d a g i  h a r a k a tla r   v a z ifa la rin i, 
m aqsadlarini  va  v aqtni  kelishib  olish,  shuningdek,  asosiy

vazifa  b a jarilish in i  k o ‘zlab   tu rli  kuch  va  v o sita la rn in g  
im koniyatlaridan  sam araliroq  foydalanishdir.
R espublika  (viloyat)  b o 'g 'in la rid a  ham korlikni  uyushti- 
rishning  asosiy  m asalalari  quyidagilardir:
a)  shikastlanish  o ‘choqlarida  FM   rezerv  kuchlarini  ishga 
tushirishni  va  F M   kuchlari  faoliyatini  ta ’minlash  yuzasidan 
tuzilma  va  organlam ing,  xizmatlarning  birgalikda  ishlashini 
tashkil  etish;
b)  ja b rla n m a g a n   s h a h a r la r   va  tu m a n la r   F M   tu z il- 
m alaridan  qutqaruv  ishlarida  foydalanish  tartibi;
d)  q o ‘shni viloyatlar  (tum anlar)  o'rtasida  o ‘zaro  yordam  
tashkil  etish;
e)  q u tq aru v   ishlari  o ‘tkazishda  F M   q o 'sh in larid an   va 
boshqa  harbiy  qism lardan  foydalanish  tartibi.
F M   b o sh liq la ri  v a z irlik la r  (id o ra la r)  ra h b a rla ri  o ‘z 
b o ‘g‘inlarida  ham korlikni  tashkil  etishda  tarm oq  kuchlarini 
qayta  tiklash yuzasidan  va  qutqaruv  ishlari  o ‘tkazishda  ular 
fao liy atin i  t a ’m inlash  yu zasid an   o ‘z  ito a tla rid a g i  tu z il­
m alarni  b irg alik d a  ta d b irla r  o 'tk a z is h   ta rtib in i  belgilab 
beradilar.
S h a h a r  (tu m a n )  b o ‘g ‘in la r id a   h a m k o rlik n i  u y u sh - 
tirishning  asosiy  m asalalari  quyidagilardir:
a)  shikastlanish  o ‘choqlariga  FM   qismlarini  olib  borish 
va  kiritish  tartibi;
b)  tu rli  ishlarga  m o ‘ljallangan  tuzilm alarning,  harb iy  
qism larning  harakatlarini  uyg‘unlashtirish;
d)  ja b rla n g an   aholini  qu tq arish   va  hayotiy  faoliyatini 
ta ’minlash davom ida  FM   organlari,  FM   kuchlari faoliyatini 
t a ’m in lash   y u zasid a n   F M   x iz m atla ri  b ilan   tu z ilm a la ri 
organlarining  birgalikda  ishlashini  tashkil  etish;
e)  q o ‘s h in la r  (tu m a n la r,  q u tq a ris h   u c h a s tk a la ri  va 
o b y ek tlari,  tu z ilm alar  h arb iy   qism lari)  o 'r ta s id a   o 'z a ro  
yordam ni  am alga  oshirishdan  iboratdir.

XXO  FM   boshlig'i  qutqaruv  ishlarini  o'tkazishda  ham ­
korlikni tashkil etayotganda quyidagilami kelishib olishi kerak:
a)  tu z ilm a la rn i  o lg ‘a  o lib   ch iq ish   ta rtib i,  u la rn in g  
q u tqaru v  ishlari,  obyektdagi  faoliyati;
b)  zaharlangan  hududlardan,  yong'in  joylaridan,  suv  va 
boshqa  to'siqlardan  o 'tish   tartibi;
d)  o 'tish   yo'llarini  va  vayronalardan  tran sp ortd a  o 'tish 
y o 'lla r in i  q u rish ,  in s h o o tla r  u stin i  o c h ish ,  u y u m la rn i 
to z ala sh ,  sh ik a stla n g a n la rn i  olib  chiqish,  u la rg a   tibbiy 
yordam  berish va boshqa ishlarni bajarish yuzasidan birinchi 
smena  tuzilm alari  kuchlarining  faoliyati;
e)  aloqa  tashkil  etish  va  axborot  uzatish  tartibi;
0   b o sh q aru v   va  x a b a r  berish  sig n alla ri  h a m d a   u la r 
berilgandagi  h arakat  tartibi.
Q va BSHI ni olib borish bo'yicha buyruq va farm oyishlar 
ijro ch ilarg a  o 'z   v aq tid a  yetkazilishining  h a m d a ,  so 'zsiz 
bajarilishini  aniq  tashkil  etishning  aham iyati  katta.
FM   boshlig'i  o 'z   tasarrufidagi  FM   organlari,  tuzilm alar 
k o m an d irlarig a  b irik tirib   berilgan  qism larga  v azifalam i 
shaxsan  o'zi  yoki  FM   organlari,  shtab  orqali  bu ym q   yoki 
farm oyishlar  shaklida  beradi.
O byektdagi  vaziyat  haqidagi  m a ’lu m o tlar  to 'liq   b o 'l­
m agan  hollarda,  vazifalar  birin-ketin  qo'yilishi  m um kin. 
B unda,  a w a l  o lg 'a   chiqish  vazifasi,  keyin  F M   kuchlari 
sh ik astlanish   o 'c h o g 'ig a   yaqin lash g an d a  esa  Q  va  BShI 
o'tk azish  vazifasi  qo'yiladi.
B uyruq  va  farm oyishlar  qisqa  va  aniq  b o 'lish i  kerak. 
O g'zaki  berilgan  buyruqlar  keyin  yozib  rasm iylashtiriladi.
Buyruqda  quyidagilar  ko'rsatilishi  kerak:
a)  vaziyat  haqida  qisqacha  axborot;
b)  Q  va  BShI  o'tk azish dag i  jalb  qilingan  F M   kuch  va 
vositalarining  tarkibi,  ularning  vazifalari;
d) 
« b u y u ra m a n »   s o 'z id a n   keyin  F M   v a  x iz m a tla r 
boshliqlariga  topshiriqlar  qo'yiladi;

e)  shaxsiy  ta rk ib   rad io a k tiv   n u rlan ish d a  y o ‘l  q o ‘ysa 
b o ‘lad ig an   d o z a la r,  q o 'y ilg a n   v a zifalar  b a ja rilish in in g  
borishi  haqida  axborotlar  berib  turish  tartibi;
f)  FM   boshlig'ining  BP joylashgan joyi;
g)  o'rinbosarlar,  dublerlar  kimligi.
Q o 'y ilg an   v azifalar  o 'z   v aq tid a,  aniq  va  to 'liq   baja- 
rilishini ta ’minlash m aqsadida,  ijroni  nazorat qilishni umum 
darajadagi  shtablar  tashkil  etadi  va  am alga  oshiradi.
N azorat  m untazam   bo'lishi,  asosiy  vazifalar  hal  etilishi 
birinchi  galda  o 'zaro   bog'liq  bo'lgan  tadbirlar  bajarilishini 
tekshirishga  qaratilishi  lozim.
B u y ru q la rn in g   n o a n iq   b ajarilish ig a  y o 'l  q o 'y m a slik , 
ehtim oli  b o r  q iy in ch ilik larn i  to p ish   m a q sad id a  n a z o ra t 
ogohlantiruvchi  xarakterda bo'lishi va vazifalami  hal  etishda 
tasarrufdagi  FM   shtablariga  qo'shib  olib  borilishi  kerak.
N azorat  ishlab  chiqilgan  rejaga  binoan  amalga  oshiriladi 
va  barcha  hollarda  quyidagilar  nazorat  qilinadi:
a)  b u y ru q ,  fa rm o y ish   va  sig n allarn i  q o 'l  o stid a g ila r 
vaqtida  olishi;
b) FM  ni tinchlik holatidan harbiy holatiga o'tkazishdagi, 
F M   k u c h la rin i  ish g a  tu s h iris h d a g i  va  u la rn i  m o d d iy - 
te x n ik a v iy   t a ’m in la s h d a g i  ra z v e d k a   u y u s h tir a d ig a n  
tad b irlar  bajarilishi;
d) 
q o 'l  ostidagilar  qabul  qiladigan  q aro rla r  q o 'y ilg an  
vazifalarga  va  ularning  bajarilishiga  mos  bo'lishi.
FM   ni  tinchlik  holatidan  harbiy  holatga  o'tkazishda  va 
Q  va  BShI  o 'tk azish d a  maxsus  ajratilgan  m as’ul  shaxslar 
y o k i  v a k illa r  n a z o ra t  q ilib ,  y o rd am   b erib   tu ra d i,  u la r 
jo y larn in g   o 'z id a   v azifalam i  b ajarish   va  k am ch ilik larn i 
tuzatish  choralarini  k o'rad ilar.
N a z o ra t  n a tija la rig a   q a ra b   b u y ru q la r  c h iq a rila d i  va 
farm o y ish lar  b erilad i  va  k am ch ilik larn i  b a r ta r a f   qilish 
rejalari  tuziladi.

1.  О ‘zbekiston respublikasida FMga umumiy rahbarlik qilish qaysi 
tashkilotga yuklatilgan?
2.  O'zbekiston respublikasida FMga bevosita rahbarlik qilish qaysi 
tashkilotga yuklatilgan?
3.  Favqulodda vaziyat davlat tizimi haqida nimalarni bilasiz?
4.  FVning boshqaruv punktlari haqida nimalarni bilasiz?
5.  FVning qanday boshqaruv punktlari bo 'ladi?
6.  Boshqaruv tashkilotlarining vazifalari nimalardan iborat?
7.  FVda о'zaro hamkorlik nimalarni ко'zda tutadi?
8.  FV haqida ma’lumotlar yig'ish va sharoitga baho berish qaysi 
tartibda amalga oshiriladi?
9.  FV oqibatlarini tugatishda boshqaruvchi tomonidan qanday vazifalar 
qo 'yiladi?
10. Ijroni nazorat qilish qaysi tartibda amalga oshiriladi.