£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Xiva xonligining tugatilishi  1917 yil kuzida Rossiyada ro’y bergan oktyabr o’zgarishi, 

Turkistonda mustabid sovet hokimiyatining o’rnatilishi davomida Xivada ham 

demokratik harakat yangi bosqichga qadam qo’yadi. Demokratik kuchlar, aholining 

---

 

207

kambag’al tabaqalari faol harakatga kela bordilar. Qo’ng’irot, Ko’hna Urganch, 

Xojayli, Taxta, Porsu bekliklarida mahalliy aholi qat’iy harakatlarga chiqdi. Buning ustiga 

mamlakatni boshqara olmay qolgan xonning 1918 yil yanvarida turkmanlar sardori 

Junaidxonni Xivaga chaqirishi va uni bosh qo’mondon etib tayinlanishi ham vaziyatni 

yanada chigallashtirib yubordi. Junaidxon tez orada Isfandiyorxonni qatl ettirib, o’rniga 

uning tog’asi, irodasiz Said Abdulloni nomiga xon qilib ko’tarib, amalda yakka 

hukmdor bo’lib oldi. Junaidxonning harbiy diktaturasi zulmidan og’ir aziyat chekkan 

ko’plab aholi qo’shni Turkistonga qochib o’ta boshladi. Ularning ko’plari Sovetlar 

tayyorlagan qizil qo’shinlar safini to’ldirib bordi. Bularniig hammasi Sovetlarga qo’l 

keldi. Shu zaylda ularga qarashli Amudaryo bo’limida (Turtko’lda) N. A. 

Shaydakov va N. M. Shcherbakov boshchiligida shimoliy va janubiy harbiy dastalar tuzilib, 

xonlik tuzumini ag’darishga shay qilib qo’yildi. Darhaqiqat, Turkiston sovet  

rahnamolari yo’l-yo’riqlari asosida harakatga kelgan qizil qo’shinlar va shuningdek, 

o’zbek va turkman aholisidan tashkil topgan qo’zg’olon dastalari 1919 yil dekabri 

oxirlaridan Junaidxon rejimiga qarshi harbiy yurish boshlaydilar. Bu kuchlar 

Junaidga ketma-ket zarbalar berib, birin-ketin xonlik hududlarini qo’lga kiritib 

bordilar. 1920 yil 2 fevralda Xiva egallandi. 

 Junaidxon 

qolgan-qutgan 

qo’shini bilan Qoraqum sahrosiga chekinadi. Qo’g’irchoq 

xon Said Abdullo taxtdan voz kechadi. Shu tariqa, sovetlar kuchi bilan Xiva xonligi 

ag’darildi va 5 kishidan iborat Inqilobiy qo’mita tuzildi. Uning tarkibiga Yosh xivaliklar va 

turkman urug’-qabilalaridan vakillar kiritildi. Inqilobiy qo’mita raisi etib Yosh xivaliklar 

rahbari D.Sultonmurodov saylandi. Tez orda Yosh xivaliklar ishlab chiqqan manifest e’lon 

qilinadi.