£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

SSSRning tashkil etilishi Bolsheviklar boshliq sovetlar hokimiyati sobiq chor imperiyasi 

hududlarida vujudga kelgan mustaqil sovt respublikalari jilovini o’z qo’liga olish 

maqsadida  sovet respublikalari ittifoqini tuzishga, ularni RSFSR atrofiga 

jipslashtirishga asosiy e’tibor qaratdi. RSFSR hukumati 1918-1920 yillarda yangi sovet 

respublikalariga diplomatik, siyosiy-iqtisodiy, harbiy, moliyaviy ta’sir o’tkazib bordi.  

Garchi bo’lajak ittifoq sovet respublikalarining do’stlik va tenglikka asoslangan 

ixtiyoriy ittifoqi bo’ladi, deyilsada, biroq uzoqni ko’ra bilgan respublikalarning qator 

rahbarlari bunga qarshi edilar. Masalan, Ukrainada UKP(b) Markaziy Qo’mitasi kotiblari 

X.G.Rakovskiy va D.L.Pyatakov yagona ittifoq davlati g’oyasiga qarshi chiqib, 

umumittifoq hokimiyat organlari bo’lmagan «konfederatsiya» tuzishni yoqlab chiqdilar. 

RKP(b) Markaziy Qo’mitasi Siyosiy byurosida, bolsheviklar partiyasining s’ezdlari va 

plenumlarida, shuningdek sovet tashkilotlarida bu masala keng muhokama qilindi.  

Nihoyat, RKP(b) rahbarligida joylarda uzoq vaqt olib borilgan tashviqot-targ’ibot 

ishlari va ko’rsatilgan tazyiqlar o’z natijasini berdi. Ukraina, Belorussiya, Zakavkaze 

Federatsiyasi Kompartiyalari, bu respublikalar sovetlarining s’ezdlari RKP(b) 

Markazqo’mining  «SSSRni tuzish to’g’risida»gi takliflarini qo’llab-quvvatlashlarini 

bayon qildilar. 

1922 yil 26 dekabrda Butunrossiya Sovetlarining X s’ezdi sovet respublikalarini 

yagona sovet davlatiga birlashtirishni zarur deb topdi. S’ezd o’zi saylagan delegatsiyaga 

USSR, BSSR va ZSFSR delegatsiyalari bilan birgalikda Sovet Sotsialistik Respublikalari 

Ittifoqini tashkil etish to’g’risidagi Deklaratsiya loyihasini ishlab chiqish va Ittifoq 

shartnomasini tayyorlashni topshirdi. 

1922 yil 29 dekabrda Moskvada to’rt respublika vakolatli delegatsiyalarining 

konferentsiyasi bo’lib o’tadi. Konferentsiya SSSRni tuzish to’g’risida RKP(b) Markaziy 

---

 

221

Qo’mitasi plenumi tasdiqlagan Deklaratsiya va Shartnoma loyihasini muhokama qilib, 

uni maqullaydi. 30 dekabrda uni to’rt respublikalarning vakolatli delegatsiyalari 

imzolaydilar. 

1922 yil 30 dekabrda Moskvada Butunittifoq Sovetlarining I s’ezdi o’z ishini 

boshlaydi. S’ezd RSFSR, USSR, ZSFSR va BSSR Sovetlari s’ezdlari saylagan vakolatli 

delegatlari imzolagan SSSRni tuzish to’g’risidagi Deklaratsiya loyihasini ko’rib chiqib,