1. Кўлларда сувни ҳаракатга келтирувчи омиллар

Кузатилиш шароитига, жумладан, шамолнинг тезлиги, унинг ўзгарувчанлиги, сув оқимларининг ҳаракатланиш хусусиятлари, уларнинг оқибати бўлган сув сатҳининг тебранишига боғлиқ ҳолда нагон-сгон ҳодисалари қуйидаги турларга бўлинади:

• Кузатилиш шароитига, жумладан, шамолнинг тезлиги, унинг ўзгарувчанлиги, сув оқимларининг ҳаракатланиш хусусиятлари, уларнинг оқибати бўлган сув сатҳининг тебранишига боғлиқ ҳолда нагон-сгон ҳодисалари қуйидаги турларга бўлинади:
• а) ўзгарувчан нагон ҳодисаси;
• б) ўзгармас нагон ҳодисаси.
• Ўзгарувчан нагон ҳодисаси шамол тезлиги вақт бўйича турли­ча бўлганда кузатилади. Унинг асосий белгиси - сув сатҳининг тебраниб туришидир. Ўзгармас нагон ҳодисасида эса сув юзаси ни­шаблиги бир хил бўлади. Бунинг сабабини шамол тезлигининг барқарорлиги натижасида дрейф ва градиент оқимлар сарфларининг тенглашиши билан тушунтириш мумкин. Баъзан ўзгармас нагоннинг хусусий холи бўлган стационар нагон ҳодисаси ҳам кузатилади.

Сейшлар. Юқорида қайд этилганидек, нагон-сгон ҳодисалари натижасида кўлнинг сув юзаси горизонтал ҳолатдан чиқади, яъни кўлнинг бир қисмида сув сатҳи кўтарилади, иккинчи қисмида эса, аксинча пасаяди. Нагон-сгон ҳодисаларини юзага келтирган куч (асосан шамол) таъсири тугагач, сув массалари асл ҳолига қайтишга, яъни сув юзаси горизонтал ҳолатни эгаллашга ҳаракат қилади. Натижада орқага, яъни сгон ҳодисаси кузатилган томонга қайтган сув массалари инерцияси туфайли бу ерда ҳам сув сатҳи кўтарилади. Сўнг сув массалари яна орқага қайтади. Натижада кўлда сув массаларининг тебранма ҳаракати вужудга келади ва у аста-секин сўниб боради. Сув массаларининг шу тарздаги тебраниши сейш деб аталади. Сейшлар нагон-сгон ҳодисаларида, кўл юзасининг турли қисмларида атмосфера босимининг турлича бўлиши оқибатида ва ер пўстининг сейсмик тебранишлари натижасида кузатилади.

• Сейшлар. Юқорида қайд этилганидек, нагон-сгон ҳодисалари натижасида кўлнинг сув юзаси горизонтал ҳолатдан чиқади, яъни кўлнинг бир қисмида сув сатҳи кўтарилади, иккинчи қисмида эса, аксинча пасаяди. Нагон-сгон ҳодисаларини юзага келтирган куч (асосан шамол) таъсири тугагач, сув массалари асл ҳолига қайтишга, яъни сув юзаси горизонтал ҳолатни эгаллашга ҳаракат қилади. Натижада орқага, яъни сгон ҳодисаси кузатилган томонга қайтган сув массалари инерцияси туфайли бу ерда ҳам сув сатҳи кўтарилади. Сўнг сув массалари яна орқага қайтади. Натижада кўлда сув массаларининг тебранма ҳаракати вужудга келади ва у аста-секин сўниб боради. Сув массаларининг шу тарздаги тебраниши сейш деб аталади. Сейшлар нагон-сгон ҳодисаларида, кўл юзасининг турли қисмларида атмосфера босимининг турлича бўлиши оқибатида ва ер пўстининг сейсмик тебранишлари натижасида кузатилади.