1-ma`ruza mavzu: Biotexnologiyaning asosiy tushunchalari va ta’rifi

O’simliklarni klonal mikroko’paytirishni usullari va bosqichlari 
Klonal mikroko’paytirish jarayonini 4 ga bosktgchga bulish mumkin: 
> 
birinchi - donor o’simlikni tanlash, eksplantlarni ajratish va yaxshi usadigan steril kultura 
olish; 
> 
ikkinchi - mikroko’paytirishni uzi, bunda meriklonlarni eng ko’p (maksimal) mikdorini 
olishga erishiladi; 
> 
uchinchi - ko’paytirilgan navdani ildiz olishi va ularni tuprots sharoitiga moslashtirish, 
kerak bo’lganda regenerant - o’simliklarni sovuts haroratda (+2°, +10°) saklash; 
> 
turtinchi - o’simlikni issikxona sharoitida o’stirish va ularni maydonga chikarib ekish yoki 
sotishga tayyorlash (3.8-rasm). 
Klonal mikroko’paytirishni ko’p usullari ma’lum. Ko’plab mualliflar eksplantlarni 
o’stirishga sharoitni morfogenez jarayoniga ta’sirini urgana borib, o’stirish sharoitini 
uzgarishiga har xil mofogenetik reaksiya bulishini kuzatganlar, bu esa klonal 
mikroko’paytirish metodlarini yangi klassifikatsiyasini yaratishiga olib keldi. 
Ilmiy adabiyotlardan ma’lum bo’lgan, o’simliklarni mikroko’pytirish uslublari asosida, 
bu jarayonni kuyidagi yo’llar bilan amalga oshirish mumkin: 
> 
o’simlikda bor bo’lgan meristemalarni rivojlanishini jadallashtirish (poya apeksi, poyani 
kurtaklari); 
> 
eksplantlar to’qimalarida tugridan - tugri adventiv kurtaklar xosil bulishini induksiya 
qilish; 
> 
somatik embriogenezni induksiya qilish; 
> 
birlamchi va kuchat oluvchi kallusli to’qimalarda adventiv kurtaklarni tabakalashtirish. 
O’simliklarni klonal mikroko’paytirishda ishlatiladigan asosiy usul - bu o’simliklarda 
bor bo’lgan meristemalarni rivojlanishini faollashtirish bo’lib, u apikal ustivorlikni 
(dominirovaniya) olib tashlashga asoslangan (3.9-rasm). 
Bunga ikki yo’l bilan erishish mumkin: 
> poyani tepa meristemasini olib tashlash va keyin navdani in vitro sharoitida gormon 
satslamagan muщtda mikrotsalamchalash; 
> ozutsa muщtiga sitokinin ta’siriga ega bo’lgan moddalar kutit (navdani o’sishini 
kuchaytirish). 
Odatda, sitokinin sifatida - 6-benzilaminopurin (BAP), 6-furfurilaminopurin (kinetin), 
xamda 2-izopenteniladenin (2ip) va zeatin ishlatiladi. 
Shunday yo’l bilan olingan navdalarni birlamchi ona eksplantidan ajratiladi va kdytadan 
yangi tayyorlangan ozuqa muhitida o’stiriladi. Hozirgi vaqtda bu usul kishloq xo’jalik 
o’simliklarini virussiz ekuv materiallarini tayyorlashda keng qo’llaniladi. Shu yo’l bilan 
kdnd lavlagi, tamaki, xmel, topinambur, pomidori, kartoshka, bodring, kalampir, oshkovoq 
va boshqa o’simliklarni sog’lomlashtirilgan kuchatlarini tayyorlash yo’lga kuyilgan.