1-mavzu: elektr zanjirlari va ularni elementlari

8-MAVZU: NOCHIZIQLI DINAMIK ZANJIRLARNI O`TKINCHI REJIMLARI, 
ULARNI TURG`UNLIGI VA TAXLILI. 
Reja: 
1. 
Nochiziqli zanjirlar o`tkinchi rejimlarini hisoblash usullari. 
2. 
Ferromagnitaviy elementlarni o`zgarmas kuchlanishga ulab tekshirish. 
O`tkinchi jarayon davomida nochiziqli elementlar parametrlari o`zgarishsiz qolmaydi va ular 
unga ham miqdoriy, ham sifatliy o`zgarishlar kiritadi. Nochiziqli zanjirlarning bu xususiyatlarini 
hisobga olish zanjirdagi dinamikaviy rejimlarni ifodalaydigan nochiziqli differensial tenglama 
echimining aniqligiga bog`liq. 
Turg`unlashgan rejimlarni hisoblash halidagiga o`xshash nochiziqli zanjirlardagi o`tkinchi 
jarayonlar grafikaviy, analitikaviy va grafoanalitikaviy usullar bilan hisoblanadi. Buni nochiziqli 
unduktiv g`altakni o`zgarmas kuchlanish misolida ko`rib chiqamiz. 
1-rasm 
U
t

paytida qarshiligi 
ч bo`lgan 
)
(i
L
ferromagnitaviy elementni 
U
kuchlanishga 
sxemasi ko`rsatilgan. 
1-rasm. Ferromagnitaviy elementni 
U
kuchlanishga ulash. 
Dastavval zanjirni 
0
U
U

o`zgarmas kuchlanishga ulangandagi o`tkinchi jarayonlarini 
hisoblashlarini shartli linearlash usuli bilan tanishamiz. Bu usulda nochiziqli induktiv g`altak 
)
(i
L
o`tkinchi jarayon tugagandan so`ng turg`unlashgan tok 
тург
J
va oqim 
тург
f
ga mos keladigan 
statikaviy parametrlar kabi hisoblanadigan birror shartli va miqdori bo`yicha o`zgarmas 
ekvivalent induktivlik 
э
L ga ega deb hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda, berilgan nochiziqiy 
)
(i

xarakteristika shartli ravishda 
M
nuqtadan o`tuvchi tog`ri chiziq 
)
(i
L
э


(2-rasm (a)) 
bilan almashtiriladi, bu erda 
ч
U
i
/
0

va 
T
э
тург
J
L




. Yuqorida qabul qilingan shartlarga 
binoan zanjirni uvozanat tenglamasi: 
0
U
dt
d
Чi



ni quyidagi ko`rinishda qaytadan yozamiz: 
0
U
L
ч
dt
d
э




2-rasm. 
Bu tenglamani o`zgaruvchan 

ga nisbatan chiziqli differensial tenglama kabi echib, 
quyidagini hosil qilamiz.
)
1
(
ч
t
тург
e






---

32 
bu erda 


ч
L
э
/

vaqt konstantasi. (sek). 
Bu ekspotensial chiziq 2-rasm. b) da ko`rsatilgan. Bu grafikdan 
n
t
t ...
1
paytlar uchun 
n



...,
,
2
1
lashgan oqimlarning qiymatlarini aniqlab 2-rasm a) dagi egri chiziq 
)
(i

dan ularga 
mos 
n
i
i
i
,...,
,
2
1
toklarning qiymatlarini topamiz va masaladagi no`malum 
)
(t
i
egri chiziqni 
yasaymiz. Bu egri chiziq chiziqli zanjir uchun qurilgan o`tkinchi tok 
)
1
(
ч
t
тург
e
J
i



grafikdan 
farq qilib u vaqt bo`yicha notekis o`zgaradi. Bu holga ferromagnitaviy element dinamikaviy 
induktivligi 
)
(i
L
g
xarakterining o`zgarish qonuniga teskari bo`lishi sabablidir.