1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

378
ega bo’lishi kerak. 
53-j a d v a l 
Turli xonalar uchun yorug’lik normasi (K. Butusheva va boshqalar) 
Xonalar 
Sun’iy 
yorug’lik, LK 
da 
III yorug’lik mintaqasida tabiiy yoritish 
koefficientining % dagi ahamiyati 
yuqoridan va 
birlashgan 
yoritish 
yon 
tomondan 
yoritish 
yuzalar 
uy-joylar 
100 
- 
0,5 
pol 
oshxona xonalari 
100 
- 
0,5 
shartli ishlash 
yuzasi 
ishlash xonalari 
300 
- 
1,0 
-»- 
mashinkada yozish va 
hisob qilish xonalari 
-»- 
400 
4 
1,5 
-»- 
jarrohlik xonasi 
400 
7 
2,5 
-»- 
vrachlar xonasi 
150-500 
- 
1 
-»- 
palatalar 
50-150 
- 
1 
-»- 
Lyuminescent yoki cho’g’lanuvchi lampalar ishlatib sun’iy yoritish 
darajasini ko’paytirish mumkin. Demak, yoritish darajasi jarrohlik xonasida 
ko’proq - 500 LK, ichki kasalliklarning qabul qilish xonasida aksincha - 
150 LK etarli bo’ladi va hokazolar. Tabiiy yorug’lik koefficienti ham 
o’laroq farq qiladi. Masalan, mashinkada yozishda yon tomonidan 
byerilgan yorug’lik - 1,5%, yashash xonasi va oshxona uchun - 0,5% 
etarlidir. 
Tabiii yorug’lik koefficienti yuqorida aytilgandek turli geografik 
iqlimli regionlarda turlichadir. Ammo, shunga qaramasdan har bir joy va 
regionlar uchun o’zining tabiiy yorug’lik koefficienti aniqlanishi kerak. 
Turli geografik mintaqalarda tabiiy yorug’lik koefficienti uy-joy va boshqa 
xonalar uchun har xil. Bu esa quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
YO
t
= YO
sh
x S x M, 

---

379
-YO
sh
- tabiiy yorug’lik koefficientining procentdagi miqdor 
ahamiyati, bu uchinchi yorug’lik mintaqasini va ko’rishga oid ishlarni ham 
hisobga olib aniqlanadi; M - turli regionlardagi tabiiy yorug’lik 
yig’indisining hisobga olinishi yoki iqlimli yorug’lik koefficienti; S - 
quyoshli iqlim koefficienti, bunda quyoshning qo’shimcha to’g’ri 
tushadigan va qaytarilgan yorug’lik nurlari hisobga olinadi. 
Tabiiy yorug’lik koefficientini aniqlashning ikki usuli bor: 
a) asboblar yordamida aniqlash; b) hisob-kitob yo’li bilan aniqlash. 
Kundalik va ogohlantirish sanitariya nazorati olib borishda nurlarni 
o’lchash asboblari qo’llashda mumkin. 
YUqorida zikr qilingan formula bo’yicha quyidagi sxemadan 
foydalanib, yon tomondan, tepa tomondan va birgalikda tushadigan tabiiy 
yorug’lik koefficientini aniqlash mumkin. Bundan tashqari, tuzatish 
koefficcentlari yordamida yorug’likka ta’sir etuvchi omillarni ham 
hisoblash mumkin. 
Sanitariya nazorati xodimlarining turar joy qurilishida har bir xona 
uchun kerak bo’ladigan yorug’lik koefficientini aniqlashining ahamiyati 
katta. Bunda xonalarga quyosh nuri tushishi, imoratlarni kungay qilib 
qurish hisobga olinadi. Gigiena talabiga ko’ra qurilishda uy xonalarining 
hech bo’lmaganda bitta xonasiga albatta quyosh nuri tushishini nazarda 
tutish kerak. Ayniqsa shimoliy geografik mintaqalarda bu juda zarur. 
Uy-joy va jamoa binosi xonalarini sun’iy yoritish. Insonning kundalik 
faoliyatini sun’iy yorug’liksiz tasavvur qilish qiyin. Sun’iy yoritish 
deganda albatta elektr quvvatidan foydalanish ko’zda tutiladi. 
Elektr quvvati kam va etishmagan vaqtlarda ba’zi joylarda hatto kunduz 
kunlari ham hech qanday ish bajarish imkoni bo’lmagan. Hozir-da qayerni 
o’lmasin, shaxtanimi, shimoliy qutbnimi hamma joyni sun’iy, ya’ni elektr 
quvvati bilan yoritilib ishlab chiqarish unum-orligi oshirilmoqda. Sun’iy 

---

380
yoritishning yangi manbalari lyumines- 
cent, simonli - lyuminoforlar va shunga o’xshash lampalardir. Bunday 
lampalar yaxshi yorug’lik tarqatadi. Hozirda yorug’lik texnikasi bilan 
shug’ullanuvchi injenyer-texniklarning vazifasiga yoritish darajasini 
hisoblashdan tashqary yana qo’shimcha yorug’lik manbalarini ishlab 
chiqarishni hamda rangni ajrata bilishni sezish va hisoblash ham kiradi. 
Lekin, juda kuchdi sun’iy yoritish rangning tusini buzib boshqacha, 
yoqimsiz qilib ko’rsatishi mumkin. Ko’rish maydonidagi ranglar bir xil, 
barobar harakatda bo’lsa, umuman ko’rinish ancha yaxshi taassurot 
qoldiradi.