13-Mavzu: O‘z mahsulotini reklama qilish yo‘llari

3. Reklama faoliyatini tashkil etish 
Xorijiy va mamlakatimiz tajribasiga muvofiq reklamani quyidagicha tasniflash 
mumkin: 
1. Obyektlar bo‘yicha reklama • nufuzli tadbirkorlik reklamasi. Bu reklamaning asosiy maqsadi 
tadbirkorni uning raqiblaridan farq qilishining reklamasidir; 
• tovar reklamasi, ya’ni tovarga talabni shakllantirish va rag‘batlantirish; 
• tovar reklamasiga aniq markali tovarni uzoq vaqt ajralib turish uchun qo‘llaniladigan marka 
reklamasini ham kiritish mumkin; 
• sarlavhali reklama – bu xizmatlar yoki hodisalarni sotish haqidagi axborotlarni tarqatish; 
• sotish reklamasi – bu arzonlashtirilgan narxlar bo‘yicha sotish haqida e’lon; 
• tushuntirish – tashviqot qilish reklamasi bu aniq maqsadni himoya qilish. 
2. Yetkazib berish shakllari bo‘yicha: 
• bevosita reklama, u tijorat sharoitlarida amalga oshiriladi va aniq tovar va aniq tadbirkorga 
nisbatan reklama xizmatini to‘g‘ridan to‘g‘ri bajarib, reklama beruvchini ko‘rsatadi, bevosita reklama 
to‘g‘ridan to‘g‘ri kanallardan foydalanmasdan, reklama beruvchini ko‘rsatmasdan vazifani 
niqoblangan ko‘rinishda bajaradi. 
3. Reklama materialining tavsifi va xususiyatlari bo‘yicha: 
• axborot – asosan tovarni bozorga kiritishda amalga oshiriladi; 
• tadbirkor oldida tanlab olingan talabni shakllantirish vazifasi turgan o‘sish bosqichida alohida 
ahamiyatga ega bo‘ladi; 
• tovar haqida eslashga iste’molchi majbur qilishga imkon beruvchi eslatuvchi reklama; 
• mustahkamlovchi reklama, u xaridorni qilingan tanlov to‘g‘riligiga ishontirishga harakat qiladi. 
4. Tanlangan strategiya bo‘yicha: 
• bir turdagi reklama turli mamlakatlarda faqat bitta reklama vositasini ko‘zda tutadi, bu reklama 
tadbirlarini o‘tkazish sarf va xarajatlarni tejashga olib keladi; 
• bir turda bo‘lmagan reklama yagona reklama konsepsiyasini berishida turli xil reklama vositalaridan 
foydalanishni ko‘zda tutadi. 
5. Tarqatish vositalari bo‘yicha: 
• shaxsiy reklama ishi, ya’ni e’lonlarni jurnallar, umumiy yo‘nalishdagi jurnallar, ro‘znomalar, maxsus 
jurnallar, tadbirkor bulletenlarida, axborotnomalarga joylashtirish; 
• nashriy reklama kataloglar, bukletlar, tabriknomalar, yilnomalar; 
• dalirect mail – reklama materiallarini pochta, telegraf, teleks orqali tarqatish; 
• rolikli reklama – kino, televideniye, slayd-proeksiya; 
• TV – marketing televideniyesi kanali bo‘yicha reklama; 
• radio bo‘yicha reklama berishni ko‘zda tutuvchi radio-reklama; 
• tashqi reklama yirik hajmdagi plakatlar, elektrlashtirilgan pannolarni tayyorlashni ko‘zda tutadi; 
• transportdagi reklama. Bunday reklama butun transportning tashqi sirtiga o‘rnatiladi; • eng keng 
tarqalgan reklama tovarni sotish joyida, do‘konlarda, savdo zallarida bo‘ladi. 
Reklamalarning boshqa shakllari ham mavjud bo‘lib ular – esdaliklar ishlab chiqarish, tabriknomalar 
va taklifnomalar taqdim qilish, turli xil o‘yinlar o‘tishi davrida esdaliklarni sovg‘a qilish. 
Tovarlar va xizmat ko‘rsatishni reklama qilishda har bir reklama beruvchi shaxs, avvalambor, zarur 
reklama vositalarini tanlaydi, ya’ni gazeta, jurnallar, radio, televideniye, tashqi reklama vositalari, 
transportdagi reklama, to‘g‘ridan to‘g‘ri pochta orqali reklama va hokazolar orasidan to‘g‘ri kelganini 
ajratib oladi. Bu yerda qandaydir umumiy qonuniyatlar deyarli bo‘lmaydi, chunki reklama 
vositalarining har bir turining o‘ziga xos tomonlari mavjud bo‘lib, ularning har biri o‘z navbatida 
boshqasidan farq qiladi. 
Reklama vositalarini tanlashda 4 ta savolga javob berish lozim: 

---

1. Kimni qamrab olmoqchimiz? 
2. Ular qayerda joylashgan? 
3. Murojaat qanday ahamiyat kasb etadi? 
4. E’lonni qachon berish kerak? 
Reklama bilan kimni qamrab olmoqchimiz, degan savolga javob berish uchun potensial xaridorlarni 
aniq bilishimiz kerak. Hech bir tovar, hech bir xizmat ko‘rsatish birvarakayiga hamma tomondan, bir 
xil me’yorda foydalanilmaydi. Ba’zi odamlar boshqalarga qaraganda aniq potensial xaridor 
hisoblanadi. Shuning uchun reklama beruvchining o‘zi yoki reklama agenti xodimi bozorni 
segmentlaydi, ya’ni demografiya, sotsial holati, hayot tarzi, mahsulotdan foydalanish darajasi nuqtayi 
nazaridan eng aniq potensial xaridorlarni ta’riflaydi. So‘ngra bozor xarakteristikasiga to‘liq javob 
beruvchi va eng ko‘p potensial xaridorlarni jalb qilishni ta’minlovchi reklama vositalarini ta’minlaydi. 
Reklamani potensial xaridorlar ko‘p to‘plangan joyda berish lozim, nashrda chop etilishi uchun 
tushunarli bo‘lgan tilda yozilishi kerak. Qachon reklama qilish kerakligini hal qilishda yil fasllari, oylar, 
hafta, kun, soat, minutlar haqida so‘z borishi mumkin. 
Kommunikatsiya jarayoni. Har qanday kommunikatsiya uzatish va qabul qilish o‘rtasida yozish va 
tanib olish maqsadida kodlash va kodni o‘qish tizimidan foydalangan holda signallar almashinuvini 
ko‘zda tutadi. Quyida bu jarayonning sakkiz elementi ko‘rsatilgan: 
– uzatish – alohida shaxs yoki tashkilot axborot manbai;
– kodlash – fikrlar, tasvirlar, rasmlar, shakllar, tovushlar, tillar va hokazolarga aylantirish jarayoni; 
– axborot uzatish orqali berilayotgan belgilar majmui; 
– uzatish kanallari signallarni uzatishdan qabul qilishgacha; 
– kodni o‘qish – qabul qilishning uzatishdan kelib tushgan belgilarga ma’lum ma’no berish jarayoni; 
– qabul qilish – mo‘ljaldagi auditoriya; 
– javob – qabul qilishning axborot bilan tanishgandan keyingi reaksiyalari majmui; 
-teskari aloqani qabul qilishdan chiqayotgan javoblarni uzatishga kelib tushadigan qismi; 
– kommunikatsiya maqsadlari uzatkich qaysi auditoriyalarga qarata axborot uzatishni va qanday 
ko‘rinishdagi javob olishni aniq bilishi kerak; 
– axborotni tayyorlash tovardan foydalanib ko‘rganlarning tajribasini va mo‘ljaldagi auditoriyaning 
kodlangan axborotlarni o‘qish jarayonini hisobga olish zarur; 
– kanallarni rejalashtirish, uzatish, o‘z axborotlarini mo‘ljaldagi auditoriyaga samarali yetkazib 
beradigan kanallar bo‘yicha uzatishi kerak. 
Bu oxirgi ikki vazifa, odatda, reklama agentliklari yoki axborot vositalarini tanlashga ixtisoslashgan 
firmalar tomonidan amalga oshiriladi.