14-mavzu. Klod adrian gelvetsiy falsafasi (2-soat) reja

---

14-MAVZU. KLOD ADRIAN GELVETSIY FALSAFASI (2-soat) 
 
REJA: 
1. Adrian Gelvetsiyning hayoti-ijodi va faoliyati. 
2. A.Gelvetsiyning borliq haqidagi qarashlari va bilish nazariyasi. 
3. A.Gelvetsiyning dinga bо‘lgan munosabati va ijtimoiy qarashlari. 

Klod Adrian Gelvetsiy (1715-1771) – Parijda saroy shifokori oilasida 
tug‘ilgan. Iyezuetlar kolejida о‘qiyotgan davrida Volterning “Falsafiy 
maktublari” orqali Lokkning “Inson tafakkuri haqida tajriba” asarini о‘qib 
chiqadi. Otasining maslahatiga binoan soliq boshqarmasiga kirishga 
tayyorlanadi. 

Gelvetsiy adabiyot va falsafaga qiziqadi; she’rlar yozadi; Volter bilan 
dо‘stlashuv Gelvetsiyning faoliyatida katta о‘zgarish yasaydi; 

1738 yil otasining yordamida Gelvetsiy bosh soliqchi lavozimini sotib olib 
beradi; 
bu 
lavozimda 
ishlab 
Gelvetsiy 
soliq 
sistemasidagi 
qonunbuzarliklarni, adolatsizlikni yо‘qotishga harakat qiladi;

1738-1748 yillarda ijtimoiy mavzularda she’rlar yozadi, “Baxt haqida” 
poema, 1744-1751 yillarda antroposotsial konsepsiyasi shakllanib boradi; 
1751 yil bosh soliqchi lavozimidan voz kechadi. 

Gelvetsiy Didro va Golbax bilan dо‘stlashadi; 1758 yilda “Aql haqida” 
asarini yozadi (20 yil ketadi). Bu asardagi g‘oyalarni amaliyotga qо‘llashga 
kirishadi; hissiyo taassurotlar, о‘zini yaxshi kо‘rish, lazzat, tо‘g‘ri 
tushunilgan shaxsiy manfaat axloqning negizini tashkil qiladi; inson aqliy 
qobiliyatlarining tabiiy tengligi, aql yutuqlari bilan ishlab chiqarish 
yutuqlarining tengligi, tarbiyaning katta ahamiyati – Gelvetsiy sistemasining 
asosiy tomonlaridir. 

Parij parlamenti “Aql haqida” asarini yoqib yuborishga hukm qiladi; 

Kliment XIV papasi uni surgunga yuborishni sо‘raydi, ota-onasining 
aloqalari orqali va о‘zining kitobidan voz kechganligi tufayli surgundan 
qutulib qoladi. 

Shu tufayli “Ensiklopediya”ni ham man qilishadi; 

1960 yilda Gelvetsiy yashirin tarzda yangi kitob yozishga kirishadi; 1770 
yilda “Inson haqida” asarini yakunlaydi, lekin uni chop etmaydi; bu kitob 
1772 yilda chop etiladi (о‘limidan sо‘ng). 

Gelvetsiy 56 yoshida 1771 yilda vafot etadi.