3-Mavzu: Zarar yetkazmasdan nazorat qilish turlari, standartlashtirish va metrologik ta’minoti

Mexanizm deb, berilgan kuchlar ta’smda maqsadga muvofiq harakatlanadigan qo‘zg‘aluvchan qilib biriktirilgan jismlar (zvenolar) majmuiga aytiladi. Mexanizmning ishlashi burchak tezliklarni o‘zgartirish (tishli, tasmali, zanjirli va boshqa uzatmalar) yoki bir mexanik harakatni boshqa harakatga, jumladan, aylanma harakatni qaytma-ilgarilama harakatga va aksincha o‘zgartirish bilan bogliq (krivoship-shatunli, kulachokli va boshqa mexanizmlar). Mexanizmni kinematik juftlar hamda qo‘zgalmas zveno orqali o‘zaro bog‘langan qo‘zg‘aluvchan zvenolar hosil qiladi. Sirtlar, chiziqlar yoki nuqtalar orqali biriktirilgan ikkita zveno kinematik juftlar deb ataladi.

3.1-rasm. Krivoship-shatunli mexanizm sxemasi.
Krivoship-shatunli mexanizm (3.1-rasm) bu mexanizmga misol bo'lishi mumkin. Bunday mexanizmda (A), (B), (D) va (E) nuqtalarda birlashtirilgan to‘rtta kinematik juft bor, Krivoship (1) stanina (4) dagi (A) nuqtada qo‘zg‘almas tayanchga nisbatan aylanma harakatlanadi. Krivoship bir marta to‘liq aylanganda qo‘zg‘aluvchan zvenolar krivoship (1) shatun (2) hamda polzim (3) ning (A), (B), (D) nuqtalari tegishlicha trayektoriya hosil qilib ayianadi. Qo‘zg‘aluvchan zvenolar krivoshipning navbatdagi har bir aylanishida uiar o'sha trayektoriyalar bo£yicha aylanib, krivoship (I) ning aylanma harakati polzun (3) ning qaytma-ilgarilama harakatiga o‘zgartiradi. Porshen yetakchi zveno bo‘lganida mexanizm uning qaytma-ilgarilama harakatini krivoshipning aylanma harakatiga o‘zgaitiradi.
Polzim chap chekka yoki o'ng chekka holatlami egallagan paytda shatun va krivoship bir to‘g‘ri chiziqda (0° yoki 180° bnrchak ostida) joylashadi. Shu harakatlardan yoki turish nuqtalari dan, polzun orqaga qaytayotganda krivoship yoki avvalgi yo'nalishda yoki teskari yo‘nalishda aylanishda davom etishi mumkin. Krivoshipning o'zgarmas yo‘nalishda aylanisliini ta’minlash uchun uning valiga og‘ir g‘ildirak-maxovik mahkamianadi, bu g‘ildixak o'z massasining energivasi bilan krivoshipni turish nuqtalaridan qo‘zg‘atadi. Krivoship-shatunli mexanizm normal ishlashi uchun krivoship radiusi (R) shatun nzimligi (L) dan kichik bo‘iishi lozim, ya’ni RYig‘ish birligi deb, birgalikda islilaydigan detallar, masalan, nasos, support, reduktor, muftalar, dumalash podshipniklari va hokazolar kompleksiga aytiladi. Yig'ish birliklarining ko‘pgina detallari deyarli hamma mashinalarda uchraydi (boltlar, vallar, dumalash podshipniklari va hokazo). Shuning uchun alar umumiy isblarga mo'ljallangan detallar va yig‘ish birliklari deb ataladi,
Mashinalaming bitta yoki bir nechta tipidagina uchraydigan detallar hamda yigish birliklari maxsus ishlarga mo‘ljallangan detallar va yig‘ish birliklari deb ataladi. Ularga jihoz shpindellari, porshenlar, tirsakli vallar va boshqalar kiradi.
Umumiy ishlarga mo‘ljallangan barcha detallar va yig‘ish birliklari biriktimvchi (parchin mixli, shponkali, rezbali va hokazo), aylanma harakat iizatuvchi (tishli g‘ildiraklar, shkivlar va hokazo) harada uzatmaga xizmat ko'rsatuvchi (vallar, podshipniklar, muftalar va hokazo)larga ajratiladi.