4-bob. Metall konstruksiyali fermalar

 
4.3-rasm. Zanglamas to‘lqinsimon po‘lat tunika raxtasi (a) va uning 
ko‘ndalang kesimi (b). 
4.4-rasm. To‘sin fermaga va unga o‘rnatilgan qoplamaning tuguni: 
1-shakildor po„lat tunika; 2-bug„dan himoyalovchi material; 3-issiq va sovuqni 
ushlab tutuvchi material; 4-namlikdan himoyalovchi material; 5-mixparchin; 6-
o„zikesar boltlar.

---

42
To„sin fermalariga bog„langan elemetlarga po„lat tunukalar boltli birlashma, 
o„zikesar bolt 1 va shurup 2 larga halqa 3(shayba) lar kiritib maxkamlanadi (4.5-
rasm). 
 
 
 
4.5-rasm. Elemetlarni 
bog‘livchi detallar. 
Tom qoplamlarining tayanchlari shveller yoki qo„shtavr po„lat prokatlardan 
panjarasimon qilib yasalgan bo„ladi.
Qadami 6 m bo„lgan shveller 1 lardan yasalib, to„sin ferma 3 lariga 
maxkamlanadigan turlari keng tarqalgan (4.6,a-rasm). Shvellerlar bir biri bilan 
maxsus bolt 2 lar yordamida bog„langan bo„ladi. 
Tom ustidagi qor yomg„irlarni oqishini ta‟minlash maqsadida to„sin fermalari α 
burchak ostida nishablikda bo„ladi. Demak, to„sin fermaga o„rnatilgan om 
qoplamlarining tayanchlari ham α burchak ostida nishablikda bo„ladi.
Tom qoplamining tayanchiga uning ustidagi qoplam va qorning solishtirma 
og„irlik kuch q vertikal ravishda ta‟sir qiladi. Bu kuchni quyidagicha tashkil 
etuvchilarga ajratamiz:
– nishablikka perpendikulyar;
– nishablik bo„ylab (4.6,b-rasm). 
Tayanchning qattikligi 
o„q bo„ylab kamayishi uning katta miqdorda 
zo„riqishiga olib keladi, uni kamaytirish uchun ularning tagiga qo„shimcha tayanchlar 
qo„yiladi. Agar to„sin fermasining qadami 12 m dan bo„lib, nishabligi tik bo„lsa 
ikkita, agar to„sin fermasining qadami 6 m dan bo„lib, nishabligi yotiq bo„lsa bitta 
qo„shimcha tayanch qo„yiladi. 
Qoplam tayanchining egilish momentining hisobiy qiymatini quyidagi formula 
orqali aniqlash mumkin (4.5,c-rasm):
bitta qo„shimcha tayanch bo„lganda: 
1 
2 
3 

---

43
(4.1) 
ikkita qo„shimcha tayanch bo„lganda: 
(4.2) 
bu yerda   - qoplam tayanchining uzunligi (odatda u to„sin fermaning qadamiga 
teng bo„ladi), m.