4-maruza: Turli jinsli sistemalar klassifikatsiyasi. Filtrlash. Markazdan qochma kuchlar ta’sirida ajratish. Sentrifugalash. Elektrostatik maydon ta’sirida tozalash. Suyuqliklarni aralashtirish. Aralashtirgichlar

28-rasm.Ishchi bochsh forsunkali va nasadkali skruber
Skrubberlarda gaz aralashmasi , qurilmaning pastki qismidan yuqori ga qarab 0,8-1,5 m./s texlikda harakat qiladi.Skrubberning yuqorigi qismidan forsunka orqali sochilib berilgan suv qurilmaning balandligi bo’yicha devor yuzasi bo’ylab harakat qilib,gaz aralashmalaridagi zarrachalarini yuvib pastga olib tushadi.Tozalangan gaz esa qurilmaning yuqori gi qismidan chiqib ketadi.
Nasadkali skrubberlar tozalash jarayonining intensivligi va tezligini oshirishda ko’p ishlatiladi. Nasadkalar gaz fazasi bilan suyuqlik fazalari orasidagi kontakt yuzasini oshiradi.
Bu turdagi skrubberlarda qismning ichiga nasadkalar tartibli va tartibsiz joylashtiriladi.Ko’pincha kokos,kvarts va xalkasimon nasadkalar ishlatiladi.
Tozalanish darajasi oddiy skrubberlarda gaz aralashmalarining 60-70% bo’lsa,nasadkali skrubberlarda 70-85% bo’ladi.Bu qurilmalarda tozalash uchun juda ham ko’p suyuqlik sarflanadi.
Sharsimon chang tozalagich. Bu qurilma shar shaklida bo’lib, tozalanish kerak bo’lgan gaz aralashmalari qurilmaning yuzasi bo’yicha bir xil taqsimlanadi. Qurilma shar shaklida bo’lgani uchun uning asosiy elementlari qurilma yuzasi bo’ylab ixcham va kulay joylashgan. Tarkibida mayda dispers mayda zarrachalar bo’lgan changli gaz oqimi shtutser orqali chang tukkichga kirib, tochsiqka uriladi va natijada bir vaqtning o’zida tezligi kamayib,o’z harakat yo’nalishini o’zgartiradi.Bu vaqtda changli gaz oqimidagi katta zarrachalar pastga qarab harakat qilib, chang tutgichning yo`g bilan to’ldirilgan vannasiga tushadi. Qisman tozalangan gaz oqimi qurilmaning bochsh yuzasi bo’yicha bir xil taqsimlanib, aylanma harakat qiluvchi turli diskka tushadi.Reduktor disk orqali dvigatel bilan ulanadi va harakat oladi. Diskning yuqoridagi yuza qismiga perimetr bo’ylab joylashgan kovishlar orqali yo`g purkab turiladi. Ustki yuzasi yo`g bilan qoplangan diskning tez aylanishi natijasida gaz oqimidagi mayda dispers qattiq zarrachalar yo`gli yuzada ushlanib qoladi. Ushlanib kolggan zarrachalar diskdan ajratib olinib, ustki yuzasiga yana kovushlar yordamida yo`g sochilib beriladi. Disk aylanishi natijasida yo`gning bir qismi vannaga tushib, uni to’ldiradi. `Go-vaksimon diskdan o’tgan tozalanaetgan gaz tomchi tutgichga urilib, unda o’z tarkibiga aralashgan suv va yog tomchilaridan ajralib, tozalangan gaz shtutser orqali chang tutgichdan chiqib ketadi.
Maxsus qurilma orqali gazlar tomchi tutgichlarga bir xil taqsimlanadi. Tomchi tutgichda ushlangan suv va yo`g tomchilari yo`g vannasiga tushadi. Jarayon davomida vannaga tushgan hamma qattiq zarrachalar pastdagi maxsus idishga yigilib, shtutser orqali ifloslangan yo`g bilan vaqti- vaqti bilan chiqarilib trudai.
Vannadagi yo`gning miqdori bir xil bo’lishi uchun har doim shtutser orqali yo`g quyilib turiladi. Bu qurilmaning afzalliklari:
- tayyorlash uchun kam metall sarflanadi;
- qurilma zanglamaydi, ishlatiladigan yo`gning miqdori oddiy va nasadkali skrubberdagi suvga nisbatan ancha kam;
Xozirgi vaqtda kimyo va oziq –ovqat sanoatida gaz aralashmalarini tozalash uchun yuqori unumdorli, kaynovchi qatlamli nasadkali skrubberlar keng ishlatilmokda.
Changli gazlar tarkibidagi qattiq zarrachalarni elektr maydoni ta`siri ostida chochktirish , bo’qa usullarga karaganda ko’p afzalliklarga ega. Chuk-tirish qurilmalari – tsiklonlarda, engli filtrlarda,skrubberlarda o`girlik kuchi va markazdan qochma kuchlar ta`siri ostida mayda zarrachalarni chochktirish mumkin emas.
Tarkibida qattiq zarachalari bo’lgan gaz oqimi yuqori kuchlanishli elektr maydonidan o’tganda ioniza-tsiyaga uchraydi, ya’ni uning molekulalari musbat va manfiy zaryadlarga ajraydi. Bunda butunlay ionlashgan gaz qatlami chuglanib, nur va charsillagan ovoz chiqadi. Bu sim nurlanuvchi elektrod deb ataladi. Manfiy zaryadlangan elektronlari nurlanuvchi elektroddan musbat zaryadlangan chochktirish elektrodlari tomon harakat qilganda, o’z yo’lida qattiq zarrachalarga uchraydi va ularni zaryadlaydi. Zaryadlangan zarrachalar chochktirish elektrodiga yaqinlashganda o’zining zaryadini beradi va o`girlik kuchi tachschirida chukadi. Bu chochktirish jarayoni elektrfiltrlarda olib boriladi.
Elektrofiltrlarda nurlanuvchi elektrodlar ham doim tok manbaining manfiy kutbiga, chochktirish elektrodlari esa musbat kutstbiga ulanadi. Cho’ktirish hamda nurlanuvchi elektrodlar va ularning elektrofiltrda joylashish tartibi ko’rsatilgan .
Chochktirish elektrodining tayyorlanishiga qarab, quvurli va plasti nali elektrofiltrlar bo’ladi. Ular o’zgarmas tokda ishlaydi, chunki tok o’zgaruvchi bo’lganlda, zaryadlangan zarrachalar o’z harakat yo’nalishini o’zgartirib chochktirish elektrodlarida chochkishga ulgurolmay gaz bilan elektrofiltrdan chiqib ketishi mumkin. Bu qurilmalar, yuqori kuchla-nishli(90000 V) gacha o’zgarmas tok bilan tachminlanadi.O’zgarmas tokni olish va quvur tipidagi elektr chochktirish qurilmaning sxemasi ko’rsatilgan .
Quvurlarning diametri 150 – 300 mm bo’lib, ularning o’rtasida 2 mm li simlar tortilgan, ular nurlanuvchi elektrod vazifasini bajaradi. Tozalash kerak bo’lgan gaz qurilmaning pastki qismidan berilib,quvurlarning ichidan pastdan yuqori ga qarab harakat qiladi va tozalanganning ichidan pastdan yuqoriga qarab harakat qiladi va tozalangandan sochng yuqori dan chiqib ketadi.Manfiy elektrodlar ( ya’ni simlar) umumiy rasimga osilgan bo’lib, rasimlar esa izolatorning ustiga urnatilgan. Elektrodlarga ochtirib qolgan changlar maxsus mexanizmlar yordamida tebrantirilib, qurilmaning pastki konus qismiga tushiriladi.Elektr chochktirish qurilmalarning konstruktsiyalarisodda bulsa ham, birok bu qurilmada olib boriladigan jaraenlar ancha murakkab xisoblanadi.Shu sababli elektr chochktirish qurilmani umumiy xisoblash usuli ishlab chiqilmagan. Xisoblash paytida tajribada olingan ma’lumotlardan foydalaniladi.Masalan, quvur tipidagi qurilmalar uchun tok kuchi J = 0,3-0,5 mA/m, plastinali qurilmalar uchun J=0,1-0,3mA/m olina-di; maydon kuchlanganligi w=450 kV/m, ish kuchlanishi w=35-70 kVt, quvur tipidagi qurilmalar uchun gazning tezligi w= 0,8-1,5 m/s, plastinali qurilmalar uchun w = 0,5-10 m/s olinadi.
Elektr chochktirish qurilmasining ishlash printsipi changli gazlarning hossalari, tarkibi va temperaturasiga bo`gliq. Temperatura va havoning molekular og’irligi ortishi bilan sistemadan o’tayot gan tokning miqdori ko’payib boradi. Chang zarrachalarining kattaligi kamayishi bilan qurilmaning f.i.k. kamayadi.
Elektr chochktirish qurilmalarining f.i.k. 90-99 ga va gidravlik qarshiligi juda kam bo’lib,10-15 mm. Suv.ust. teng. Shuning uchun bu qurilmalari eng yuqori samarali qurilma xisoblanadi va katta hajm-dagi changli gazlarni ajratish uchun qo’llaniladi. Bunda 1000 m3 changli gazni tozalash uchun juda kam elektr energiyasi sarflanib, uning miqdori 0,8Vga teng.
Elektr chochktirish qurilmalari elektrodlarining o’rnatilishiga qarab gorizontal va vertikal xolda bo’ladi. Xuddi shuningdek changli gazlarning tozalanishiga qarab quruq va nam qurilmalar bo’lishi mumkin.
Elektr maydon ta’sirida gazlarni tozalash elektr razryadi yordamida gaz molekulalarining ionizatsiya qilinishiga asoslangan. Agar, gaz yuqori kuchlanishli o‘zgarmas tokga ulangan ikki elektrod orasida hosil bo‘lgan elektr maydoniga gaz yuborilsa, uning molekulalari ionizatsiyaga uchraydi, ya’ni musbat va manfiy zaryadlangan zarrachalarga ajraydi. Natijada ular kuch chiziqlar yo‘nalishida harakat qilib boshlaydi. Zaryadlangan zarracha tezligining vektor yo‘nalishi, uning musbat yoki manfiyligiga bog‘liq bo‘lsa, harakat tezligi esa elektr maydoni kuchlanganligi bilan belgilanadi.
A gar elektr maydon kuchlanganligini 10000V dan oshirsak, ion va elektronlar kinetik energiyasi shunchalik katgalashadiki, harakat yo‘lida uchragan gazning barcha neytral molekulalarini musbat ion va erkin elekgronlarga parchalaydi. YAngidan hosil bo‘lgan zaryadlar ham o‘z harakat yo‘nalishida gazlarni ionizatsiyaga duchor qiladi. Natijada to‘xtovsiz ravishda ion hosil bo‘ladi va hamma gaz ionizatsiyalanadi. Bunday jaraen zarbali ionizatsiya deb nomlanadi. Gaz to‘liq ionizatsiyaga uchraganda, elektrodlar orasida elektr razryadi paydo bo‘lishi uchun sharoitlar yaratiladi. Agar, elektr maydon kuchlanganligi yanada