5-bob. Mavjud biznesni (korxonani) xarid qilish

Kompaniya buxgalteriyasida berilgan balans
Kompaniya balansi qayta baholangandan so‘nggi holati
Jami aktivlar	266 091	Jami aktivlar	274 638
Jami joriy aktivlar	98 215	Jami joriy aktivlar	74 046
Naqd pul	11 655	Naqd pul	11 655
Debitorlik qarzi	15 876	Debitorlik qarzi	10 051
Tayyor mahsulot	56 523	Tayyor mahsulot	39 261
Xomashyo	8 574	Xomashyo	7 492
To’langan sug’urta	5 587	To’langan sug’urta	5 587
Jami o’zgarmas aktivlar	167 876	Jami o’zgarmas aktivlar	200 592

¹⁹ Remy Magneir-Watanabe, Entrepreneurship & Small Business Development, 2018, University of Tsukuba

Yer	24 000	Yer	36 900
Bino	89 500	Bino	125 500
Ofis mebellari	5 601	Ofis mebellari	4 486
Zavod uskunalari	31 235	Zavod uskunalari	22 346
Avtomobillar	17 540	Avtomobillar	11 360
Jami passivlar va Xususiy kapital	266 091	Jami passivlar va Xususiy kapital	274 638
Jami joriy passivlar	38 383	Jami joriy passivlar	38 383
Kreditorlik qarz	19 497	Kreditorlik qarz	19 497
Ipoteka to’lovi	5 215	Ipoteka to’lovi	5 215
Maosh to’lovi	3 671	Maosh to’lovi	3 671
Qisqa muddatli qarz	10 000	Qisqa muddatli qarz	10 000
Jami uzoq muddatli passivlar	114 325	Jami uzoq muddatli passivlar	114 325
Ipoteka qarzi	54 542	Ipoteka qarzi	54 542
Uzoq muddatli qarzlar	21 400	Uzoq muddatli qarzlar	21 400
Xususiy kapital	151 766	Xususiy kapital	160 313

Kompaniyaning moliyaviy balansini baholaganda balansda yozilgan qiymat bilan emas, real bozor bahosi bilan qiymat hisoblanishi maqsadga muvofiq.

Kompaniyaning debitorlik qarzlarini baholashda uni undira olish imkoniyatidan kelib chiqib, qiymati baholanishi lozim.

Debitorlik qarzlarining real qiymatini baholash²⁰

5.2-jadval

Debitorlik qarzlarining vaqti (kun)	Qarz miqdori (AQSh dollari)	Qaytarib olish ehtimoli	Debitorlik qarzlarining real qiymati
0-30	40 000	0.95	38 000
31-60	25 000	0.88	22 000
61-90	14 000	0.70	9 800
91-120	10 000	0.40	4 000
121-150	7 000	0.25	1 750
+151	5 000	0.10	500
Jami	101 000		76 050

Shuningdek, moliyaviy ko’rsatkichlarni baholashda PV, NPV metodlaridan hamda optimistik, pessimistik va bo’lish ehtimoli eng yuqori prognozlardan foydalaniladi.

3. Sinergiya darajasi hamda iqtisodiy masshtab va qamrov darajasini baholash. Huquqiy taraflarini tahlil qilish.

Sinergiya bir nechta omillarning birlashishi hisobiga yuqori naflilik, samaradorlilikka erishishdir.

Agar sotib olinayotgan kompaniyadan tashqari sizda boshqa shu sohada faoliyat yurituvchi kompaniyalaringiz bo’lsa, unda ularning o’zaro muvofiq, bir-



²⁰ Remy Magneir-Watanabe, Entrepreneurship & Small Business Development, 2018, University of Tsukuba.

birini to’ldirgan tarzda ishlay olishini baholash talab qilinadi. Qanchalik bu xarid sinergiya effektini beradi? Masalan: qanchalik iqtisodiy samaraga erishiladi, ya’ni tannarx qanchalik arzonlashadi? Ilmiy tadqiqot, ma’muriy va boshqa umumiy bo’lishi mumkin bo’lgan bo’linmalar hisobiga xarajatlar qanchalik qisqaradi, unumdorlik oshadi? Agar u raqobatchi kompaniya bo’lsa, uni xarid qilish hisobidan qanchalik bozordagi ulush oshadi, qancha mijoz portfoliosi kengayadi? Strategik muhim hududga kirib boriladimi? Muhim litsenziya, patent, nou-xaularga erishiladimi? Bu kengayish kompaniyaning umumiy kapitallashuv darajasiga qanchalik katta ta’sir qiladi. Imij reputatsiyaga ijobiy ta’siri qay darajada va boshqa savollar o’rganiladi va tahlil qilinadi.
Shuningdek, xarid natijasida kompaniya statusi huquqiy jihatdan monopoliya yoki olegapoliya statusiga o’tib qolmaydimi? Monopoliyaga qarshi kurashish davlat qo’mitasining sanksiyalariga tushib qolmaydimi?
Huquqiy tomonlari tahlil qilinganda:

• 
  kreditorlarning sotuvchi bilan qarzdorlik masalasini hal qilish (qarzni yopish yoki bu qarzdorlik mas‟uliyatini qonuniy tarzda sotuvchiga yuklatish);
  
• 
  sotuvchining ma’lum shartnomalarga egalik qilish (mijoz portfoliosi, xodimlar bilan shartnomalar, nomoddiy kapital va hokazo);
  
• 
  sotuvchining ma’lum vaqt mobaynida va hududda siz bilan raqobatlashmaslik shartlari.
  

Masalan: “South West Airlines” raqobatchisi “Morris Air”ni 1999-yilda sotib oladi. Morris Air asoschisi David Neeleman avvaliga South West Airlinesda boshqaruv tizimida faoliyat yuritadi, ammo uning agressiv va qo’rs xarakteri sabab ishdan bo’shatishadi. David Neeleman South West Airlines ga Morris Air ni sotish vaqtida raqobatchilik qilmaslik to’g’risida shartnomasi mavjudligi tufayli 5 yil mobaynida aviatsiya sohasida ishlamaydi. Biroq 2003-yildan yangi JetBlue Airways kompaniyasini tashkil qiladi va arzon narxda avia qatnovlarni yo’lga qo’yib, yana South West Airlines ning to’g’ridan to’g’ri raqobatchisiga aylanadi.