7-mavzu. Yorugʻlik oʻtkazuvchi shaffof qoplamalarning quyosh nurlanishi

Moldavit. Meteorit tushishidan hosil bõlgan mineral. Besednitse. 
Chexiya Tabiatda perlit, obsidian kabi tabiiy Shishalar mavjud (qarang Vulkan 

---

shishasi). Sunʼiy shishaning paydo boʻlishini, odatda, kulolchilik bilan bogʻlaydilar. 
Kulolchilikda loydan yasalgan mahsulotni kuydirishda unga soda va qum tushgan 
boʻlishi, natijada buyum sirtida shishasimon sir (glazur) hosil boʻlgan boʻlishi 
mumkin. Shisha mil. av. 4 ming yillarda qadimiy Misr va Markaziy Osiyoda ishlab 
chiqarila boshlagan. Dastlab boʻgʻiq Shisha ishlab chiqarilgan. Tarkibidagi 
moddalar asta-sekin oʻzgartirila borgan. Undagi ishqoriy metallarning oksidlari 30% 
dan 20% gacha kamaytirilgan. shishaga qoʻrgʻoshin va qalay oksidlari qoʻshiladigan 
boʻlgan, rang kiritish maqsadida marganets va kobalt birikmalari qoʻshilgan. Mil. 
av. 2 minginchi yillarda Misrda hajmi 0,25 l li sopol koʻzalarda Shisha eritilgan. 
Qadimgi Shishalar 1000—1100°da pishirilgan. 2 muhim masala — shaffof Shisha 
tayyorlash va mahsulotga puflab shakl berish hal qilingandan boshlab shishasozlik 
texnologiyasida muhim oʻzgarish roʻy berdi. 19-asr oxirigacha shishasozlikda qoʻl 
mehnati ustun edi, 20-asrning 20-yillaridan boshlab turli xil Shishalar ishlab 
chiqarish avtomatlashtirildi.Badiiy Shisha 
badiiy idish va buyumlar
, meʼmorlik 
qismlari, manzarali kompozitsiyalar, haykaltaroshlik (asosan, kichik shakllarda), 
yoritqichlar, sunʼiy 
bezak toshlar
, Shisha mozaika va boshqalardan iborat. Dastlab 
qadimiy Misr (mil. av. 4—1-asrlar), Suriya, Finikiya, Xitoyda rivojlangan. Bu 
davrdagi shishasozlik maktablarining ish tajribalari yozilgan asar va kitoblarning 
eng qadimgisi mil. av. 2 ming yillarga oid boʻlib, ular qadimiy Mesopotamiyat 
topilgan. Aynan shu mamlakatda loyga mixxatlar yordamida yozib qoldirilgan mil. 
av. 7-asrga taalluqli jadvallarda eng qadimgi rangli Shishalar tarkibi va tayyorlash 
usullari bayon etilgan. Arxeologik izlanishlar qadimgi sunʼiy Shisha buyumlar mil. 
av. 4-ming yillik oʻrtalariga mansubligini, ular ilk bor Misr yodgorliklarida, 
keyinroq Mesopotamiyada uchrashini koʻrsatadi. Mil. av. 3-ming yillik oʻrtalariga 
mansub Shisha mahsulotlar koʻpgina mamlakatlar yodgorliklarida topilgan. 
Shaffoflik moddaning oʻzidan yorugʻlikni oʻtkaza olish xossasidir. 
Yorugʻlikni toʻliq yutmay oʻtkazuvchi modda mutlaq shaffof deyiladi. Kundalik 
hayotda "shaffof" atamasi ostida faqat koʻrinuvchi yorugʻlikni oʻtkazuvchi 
modda 
nazarda tutiladi
; biroq umuman olib qaralganda, boshqa yorugʻlik toʻlqinlarini 
yutmay oʻtkazuvchi modda ham shaffofdir (masalan, koʻrinuvchi yorugʻlikni 
oʻtkazmaydigan qalin mato rentgen toʻlqinlarini oʻtkazadi, demak u rentgen 
nurlariga nisbatan shaffofdir).Shaffof 
moddalarga misol qilib havo
, suv, shishaning 
koʻp va plastmassaning baʼzi turlarini keltirish mumkin.O'tkazish koeffisenti 
moddadan o'tgan nurlanish oqimining (F) shu moddaning yuzasiga tushadigan 
nurlanish oqimiga nisbatiga teng bo'lgan skalyar fizik kattalik deb ataladi. 
O'tkazuvchanlik 
ko'pincha 
T 
yoki 
(tau) 
harflari 
bilan 
belgilanadi. 
O'tkazuvchanlikning matematik ta'rifi:O'tkazuvchanlik koeffisenti muhitdan o'tgan 
nurlanish oqimining sirt ustiga tushgan nurlanish oqimiga nisbatiga teng bo'lgan 
o'lchovsiz fizik kattalikdir. 
Umumiy holatda jismning o'tkazuvchanligi T qiymati moddaning o'ziga xos 
xususiyatlariga ham, 
tushish burchagiga
, spektral tarkibiga va nurlanishning 
qutblanishiga 
bog'liq. 
Raqamli ravishda, o'tkazuvchanlik kasr yoki foizda ifodalanadi. Faol bo'lmagan 

---

muhitning o'tkazuvchanligi har doim kamroq bo’ladi. Faol muhitda o'tkazuvchanlik 
1 
dan katta yoki teng
, nurlanish bunday muhitdan o'tganda u kuchayadi. Lazerlar 
uchun ishlaydigan vosita sifatida faol muhit ishlatiladi. O'tkazuvchanlik va optik 
zichlik (D) o'rtasidagi bog'liqlik quyidagi formula bilan aniqlanadi