8-mavzu: jon meynard keyns ta`limoti va keynschilik

bo’lgan  savdosi  to’g’risida  mulohaza»  kitobini  chop  etdi.  Monetaristlar 
kontseptsiyasiga  savdo  balansi  nazariyasini  qarshi  qo’ydi.  T.Man  1630  yilda 
«Angliyaning tashqi savdodagi boyligi yoki boylikni tartiblash sifatidagi tashqi 
savdo  balansi»  asarini    yozdi.    Unda    muallif    pul    muomalasini    qat’iy    tartibga  
solish    zararli  ekanligini,  pul  foyda  keltirishi  uchun  doimo  harakatda  bo’lishini, 
pulning  chetga  erkin  chiqarilishi  kerakligini,  busiz  tashqi  savdoni  risolidagidek 
rivojlantirib bo’lmasligini qayd qilib o’tadi. 

---

T.Man  bo’yicha,  boylikning  manbai  faqat  tashqi  savdo  hisoblanadi,  bunday 
boylikka  «har  yili  xorijliklardan  xarid  qilgan  summadan  ko’ra,  ularga  ko’proq 
sotish»  yo’li  bilan  erishila-di.  U  chetga  faqat  tayyor  mahsulot  chiqarishni, 
isrofgarchilikka  qarshi  qattiq  kurashishni,  qimmatbaho  xorijiy  tovarlarni  iste’-mol 
qilishdan o’zini tiyishni tavsiya etadi. 
Keyingi  merkantilizm  vakillaridan  biri  shotlandiyalik  Jon  Lo  (1671–1729 
y.)  hisoblanadi.  J.Lo  kredit-bank  tizimi,  shuningdek,  qog’oz-pul  muomalasi  va 
birja  chayqovchiligi  asos-chilardan  biri  hisoblanadi.  U  kuchli  iqtisodchi- 
amaliyotchi  bo’l-sada,  faqat  ikkita  asar  yozgan.  Birinchisi  “Pul  va  savdo”  1705 
yilda  chop  etilgan,  ikkinchisi  “Regentstvo  davri  moliya  tarixi”  uning  o’limidan 
sal  oldin  yozib  tugatiladi,  lekin  faqat  ikki  yuz  yildan  keyin  nashr  etiladi.  Bank  va 
yangi  turdagi  aktsionerlik  jamiyatini  tashkil  etish,  banknot  chiqarish,  kapital 
to’plash, aholining barcha qatlamlari  o’rtasida aktsiyalarni tarqatish bo’yicha uning 
kontseptual qarashlari  va  amaliy faoliyati, ularning ancha rivojlangan  davlatlarning 
xo’jalik tajribasida keng qo’llani-lishidan 150 yil ilgari kelib chiqqan. 
J.Loning asosiy iqtisodiy g’oyalarini quyidagicha tavsif-lash mumkin: 
1)  milliy iqtisodiyot rivojlanishining kaliti sifatida, bankno-talarni chiqarish 
yo’li bilan mamlakatda pulning mo’l-qo’lligini ta’minlashga harakat qildi; 
2)  kredit  emissiya  banklarining  davlatga  qarashli  bo’lishini,  hukumat 
tomonidan  iqtisodiy  siyosatini  olib  borilishi  va  uning  yordamidan  foydalanishni 
talab qilib chiqdi; 
3)    tovarlar    bahosining    ozgina    oshishi,    tovarlar    taklifining    ancha 
ko’payishiga olib kelishi qoidasini asoslab berdi; 
4)  davlat  qo’shimcha  ish  joylarini  yaratishga  imkon  beruvchi  muomaladagi 
pul miqdorini ko’paytirish  yo’li bilan, ishlab  chiqarish miqdoriga  ancha katta ta’sir 
ko’rsatishi mumkinligi to’g’risida gapirib o’tdi; 
5)  aktsionerlik  jamiyatlarini  tashkil  etish  yo’li  bilan  kapital  markazlashuvi 
va birlashuvi g’oyasiga ta’sir ko’rsatdi. 
Shunday  qilib,  aytish  mumkinki,  merkantilizm  kontseptsiyasi  eng  avvalo, 
protektsionistik 
tadbirlardan 
foydalanishga 
va 
iqti-sodiy 
hodisa 
va 
jarayonlarningrivojlanishida    davlat    aralashuvi-ga    tayanadi.    Bunday    qarash  
jahon   iqtisodiyoti taraqqiyotining turli bosqichlarida, shu jumladan, hozirgi davrda 
ham kuzatiladi.