A. qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti tasviriy san
Odam gavdasining asosiy antropometrik nuqtalarini aniqlash
Download 1.31 Mb. Pdf ko'rish
|
kiyimlarni konstruksiyalash va modellashtirish
|
Odam gavdasining asosiy antropometrik nuqtalarini aniqlash.
ishlab chiqish uchun maishiy xizmat sistemasidagi konstruktorga standart jussalar, ya’ni mamlakatning jami aholisiga xos jussalar razmeri o’lchamining mukammal harakteristikasi kerak bo’ladi. Bu ma’lumotlarning antropometrik tekshirish, ya’ni kishining gavdasining va uning qismlarini o’lchash yo’li bilan hosil qilish mumkin. Bu ish antropometriya deb ataladi. Antropometrik tekshirishlar vaqtida gavdaning muayyan nuqtalari antropometrik nuqtalar oralig’i yoki yumshoq gazlamada aniq bilinib ko’rinib to’radigan chegaralar, teridagi o’ziga xos nuqtalar bo’yicha o’lchanadi.
a - kalla suyagidagi nuqta –tepa dungi; b - bo’yindagi nuqta – 7 – bo’yin umurtqasining o’tkir o’simtasi uchi; v - bo’yin asosidagi nuqta – bo’yinning aylana chizig’i yelka qiyaligi qoq yarmini bo’lgan joyda. g - o’mrov nuqtasi – o’mrov suyagining tush suyagiga birikkan baland joyi; d – tush suyagining yuqori nuqtasi (tush suyagi yuqorisidagi qirqimning o’rtasi); u - tush suyagi o’rtasidagi nuqta - tush suyagi qovurg’alar uchi birikkan sathida joylashgan chizig’ining qoq o’rtasi; j - yelka nuqtasi – ko’krak suyagi akromyal o’simtasining yuqorigi cheti bilan yelka bo’g’imi sohasini ikkiga bo’lgan vertikal tekislik keshishgan joyi;
k - ko’krakdagi nuqta – ko’krak bezining uchi; m - tizzadagi nuqta – tizza qopqog’ining markazi; ye - qirra nuqtasi- yonbosh suyagi qirrasining chetga eng ko’p chiqib to’rgan nuqtasi (bolalarni )antropometrik tekshirish vaqtida bu nuqtaga murojat qilinadi m - tizzadagi nuqta – tizza qopqog’ining markazi; p - kultiqning oldingi burchagidagi nuqta-kul pastga tushirilganda kultiq chuqurchasining oldingi cheti hosil qiladigan yoyining eng baland nuqtasi; o - kultiqning orqa burchagidagi nuqta- kul pastga tushirilganda kultiq chuqurchasining orqadagi cheti hosil qilinadigan yoyning eng baland nuqtasi; p - dummadagi nuqta- dummaning eng baland joyi; r - bel chizig’ining balandlik nuqtasi- biqinning ichga botib to’rgan joyi pastki qovurg’a bilan yonbosh suyagining qirrasi oralig’i;
Konustruksiyalash maqsadida quyidagi nuqtalardan foydalaniladi
Gavdaning antropometrik chiziqlari
Gorizontal konstruktiv chiziq: B n – bo’yin konstruktiv chizig’i Ye – yelka konstruktiv chizig’i. K – ko’krak konstruktiv chizig’i B l – bel konstruktiv chizig’i Bk – bo’ksa konstruktiv chizig’i T – tizza konstruktiv chizig’i Tq – to’liq konstruktiv Q – qo’l konstruktiv chizig’i Vertikal konstruktiv chiziqlar: 1 – orqaning o’rtasidan o’tadigan konstruktiv chiziq. 2 – bo’yin asosi kengligi konstruktiv chizig’i. 3 – yon konstruktiv chizig’i. 4 – oldinda o’rta markaziy konstruktiv chiziq .
Barcha o’lchovlar vertikal va gorizantal tekisliklarda o’lchanadi. Umurtqa pog’anasi orqali o’tib tanani ung va chap qismlarga bo’ladigan vertikal tekislik, shuningdek, unga nisbatan parallel joylashgan hamma tekisliklar sagital tekisliklar deb ataladi.
Sagital tekisliklarga nisbatan tik perpendikulyar joylashgan va tananing oldingi va orqa qismlarga bo’ladigan vertikal tekisliklarga frontal tekisliklar deyiladi.
Sagital va frontal tekisliklarga nisbatan tik joylashgan hamda tananing yuqorigi va pastki qismlariga bo’ladigan gorizontal tekisliklar transversal tekislaiklar deyiladi.
O’lchov olish vaqtida gavda muayan vaziyatni egallashi, ya’ni kishi zo’riqmasdan to’g’ri to’rishi hamda qomatining odatdagi holatini saqlashi bosh, ko’z, quloq gorizantal chizig’idan chetga og’masligi kullar pastga tushirilgan, barmoqlar yozilgan tizzalar bukilmagan bo’lishi, tovonlar juftlashtirilgan bo’lishi va oyoqlar uchi ikki tomonga kerilishi lozim.
Antropometrik tekshirishlar vaqtida trusikdan boshqa kiyimlar va poyabzal yechiladi.
Antropometrik tekshirishlar zamonaviy metodikasining o’ziga xosligi shundaki, programmalar, o’lchov to’rlari, o’lchash asboblari, o’lchash sharoitlari, tartib va usullari maksimal darajada unifikasiya qilingan. O’lchov belgilari bosh harflar bilan o’lchanadi va harflar tagiga indekslar yoziladi. Harflar o’lchov to’riga qarab tanlanadi. Masalan, V - balandlik; D – uzunlik, masofa va ko’ndalang yoylar; O - to’la aylana; S - yarim aylana; R - rost; Sh - kenglik (eni) , ko’ndalang yoylar; S - markazlar o’rtasidagi masofa; d - diametrlar, G- chuqurlik
Indekslar o’lchangan joyini anglatada. Masalan: V k - ko’krak balandligi; D or,uz
- orqaning belgacha uzunligi; O k - ko’krak aylanasi; Sh k – ko’krak kengligi; S k
Antropometrik tekshirishlar ommaviy ravishda o’tkaziladigan hollarda standartlashtirilgan kontakt o’lchash asboblari qo’llaniladi. Martina sistemasidagi ixcham, metall antropometr bilan balandlik o’lchanadi. Ko’ndalang va oldingi – ketingi proyeksiya diametrlarini o’lchashda juft muftali ustki shtangadan shtangenserkul sifatida foydalaniladi.
Katta serkul to’g’ri diametrlarni o’lchashga mo’ljallangan. Aylanalarni o’lchash va yoysimon ko’ndalang hamda bo’ylama o’lchovlar uchun santimetrli tasmalar qo’llaniladi.
Tananing massasi medesina muassasalari uchun mo’ljallangan ixcham torozida tortib aniqlanadi. Gavdadan olinadigan o’lchovlar. 1 Bo’yin aylanasi BnA Santimetrli lenta bo’yin nuqtasi va bo’yin asosidagi nuqta orqali o’mrov nuqtasigacha aylanib o’tadi.
2 Ko’krak- ning
birinchi KA 1 Santimetrli lenta gavda ort qismi bo’ylab
va ortki burchaklariga tegib oldinda aylanasi kukrak bezlari asosining ustidan o’tadi.
Ko’krak- ning
ikkinchi aylanasi KA 2 Santimetrli lenta kuraklarning turtib chiqqan nuqtalari bo’ylab qo’ltiq chuqurligining oldingi va ortki burchaklariga tegib oldinda ko’krakning turtib chiqqan nuqtalari bo’ylab o’tadi. 4 Ko’krak uchinchi aylanasi KA 3 Santimetrli lenta kurakning turtib chiqqan nuqtalari orqali tana atrofidan qat’iyan gorizontal o’tadi. 5 Bel aylanasi BlA Santimetrli lenta bel chizig’i darajasida eng ingichka joydan tanani aylanib o’tadi. 6 Bo’ksa aylanasi BkA Santimetrli lenta bel chizig’i darajasida eng ingichka joydan tanani aylanib o’tadi. 7 Orqa
bo’lak kengligi OrK Gavda ort
qismi bo’ylab
qo’ltiq chuqurligining ortki burchaklari orasi gorizontal o’lchanadi.
8 Ko’krak kengligi 1 KK1 Ko’krak bezlarining asosida ustidan qultiq chuqurligining oldingi burchaklari orasi gorizontal o’lchanadi. Bu nazorat qilish o’lchovidir. 9 Ko’krak
kengligi 2 KK2 Santimetrli lenta ko’krak bezlarining uchlaridan qo’ltiq chuqurligining oldingi burchaklaridan hayolan pastga tomon o’tkazilgan vertikal chiziqlar orasidan o’tadi. 19
Ko’krak markazi
KM Ko’krakni turtib chiqqan nuqtalarining orasi o’lchanadi. 10
Ko’krak balandligi KB Santimetrli lenta bo’yin asosi nuqtasidan ko’krak bezlarining uchlarigacha o’tadi
11 Gavda- ning old qismi belgacha uzunligi OlbU Santimetrli lenta bo’yin asosi nuqtasidan ko’krak bezlarining uchlari orqali belgacha vertikal ravishda o’tadi.
Yeng o’mizi
uzunligi YeO’ U Bo’yin asosi yonida loyihalanadigan yelka chokining eng yuqori nuqtasidan
qo’ltiq chuqurligining ort tomon
burchaklari darajasida o’tadigan gorizontalgacha vertikal o’lchanadi.
13- 14
Gavda ort qismining belgacha uzunligi OrbU Santimetrli lenta bo’yin asosidan kurak nuqtasi orqali belgacha umurtqa pog’onasigacha parallel ravishda o’tadi.
17 Yelka
kengligi YelK Bo’yin asosining nuqtasidan yelka nuqtasigacha o’lchanadi.
18
Yelka aylanasi YelA Qo’lning yuqori qismidan aylantirib
taqab gorizontal o’lchanadi. 24
Yeng uzunligi YeU Santimetrli lenta
yordamida yelka
nuqtasidan sal bukilgan tirsak nuqtasi orqali bilakgacha o’lchanadi. Bir vaqtda yengning tirsakkacha uzunligini ham belgilab olish kerak 22 Bo’ksa
balandligi BkB O’tirgan holatda
bel darajasidan stulgacha yon tomon bo’ylab vertikal o’lchanadi
Yangi materiallardan tikiladigan kiyimlarni konstruksiyalash.
Tikilgan kiyimlar assortimentini ko’paytirish va yangilash kiyim tikiladigan materiallarga bog’liq. Erkaklar kiyimi tabiiy va sun’iy iplardan tukilgan materiallardan tikiladi; tabiiy ipga sun’iy ip aralashtirilib tukilgan gazlamalar hammadan ko’p ishlatiladi. Xossasi va strukto’rasi dinamik ravishda takomillashtirilayotgan materiallar jumlasiga kiradigan sun’iy charm, zamsha, mo’yna, trikotaj va notukima materiallar gazlamalardan fizik-mexaniq xossalari jihatidangina emas, balki koliplanuvchanlik xossasi jihatidan ham farq qiladi. Fizik-mexaniq xossalar materialning vazifasini belgilab bersa, qoliplanuvchanlik xossasi forma hosil qilish usulini belgilab beradi. Yangi materiallarni qoliplanuvchanlik xossasi jihatidan ikki gruppaga ajratish mumkin. 1. Sun’iy charmlar, mo’ynalar, zamsha, oshlangan teri, parda qoplangan va shunga o’xshash boshqa materiallar kiritiladi. 2. Trikotaj polotno va notukima materialar. Birinchi gruppaga mansub materiallardan kiyimlar tikishni loyihalashda gavdaga yopishib to’radigan va murakkab bichimlardan foydalanmaslik kerak. Havo almashinuvini yaxshilash maqsadida bunday kiyimlar bloqli, xilpirama koketkali qilinadi va yo’g’on igna bilan qavib tikiladi. Nam o’tkazmasligi uchun kiyimning yelka qismiga pat, pagon tikiladi.
Kiyimga shakl berish uchun vitachkalar, bo’rtma baxyalar, qirqma koketka, yirmoch va shu kabilardan foydalaniladi. Kiyimni oldi va orqasi to’kis bo’lishi uchun yelka choki orqa va old yoqa o’mizlari vitachkali qilinadi.
Yengning old va tirsak choklari perekat chizig’i tomon siljitiladi, yeng boshiga vitachka qilinadi. Bunday kiyimlarning yenglari, ko’pincha, ikki yoki uch chokli qilib bichiladi. Yoqalarni kesik stoykali qilish tavsiya etiladi.
Oshlangan teridan iborat materialdan sun’iy mo’yna va charmdan tikiladigan kiyimlarda choklar sonini iloji boricha kamroq qilish kerak, yon tomonda esa umuman, chok bo’lmagani ma’qul bortlar yaxlit bichilishi, yenglar bir chokli bo’lishi kerak.
Yoqa, cho’ntaklar, manjet, koketka va boshqa mayda detallarni loyihalashda burchaklarni ravon egri chiziq bo’yicha dumoloqlash tavsiya etiladi. Shuning uchun 50% sun’iy tola qo’shib tukilgan materialdan tikiladigan plashning tipavoy formasida belgilangan. Bu plash to’g’ri bichimli bo’lib, bari to’g’ridan tugmalanadi, orqasida yirmochi bor, cho’ntakning og’ziga tor tasma ko’rinishidagi jiyak tutiladi, yoqasi kesik stoykali, yengi uch chokli. Plashning old va orqa yarmining chizmalarini chizishda to’g’ri bichimli paltoni konstruksiyalash tipovoy metodikasidan, yenglar uchun uch chokli yengni konstruksiyalash tipovoy metodikasidan va yoki uchun kesik stoykali yoqani konstruksiyalash tipovoy metodikasidan foydalaniladi. Muynadan tikiladigan kiyimlarni loyihalashda mo’yna tukining uzun-qisqaligi, teri qatlamining qalinligi hamda plastikli xossalarini, teri gajaklarining joylanishi terining katta-kichikligiga va hakozolarni nazarda to’tish kerak. Kiyimning to’kisligi uchun tashlab ketiladigan chok haqi teridagi jun qatlamining qalinligiga bog’liq, mo’ynaning tuklari qancha uzun, jun qatlami shuncha qalin bo’lsa, shuncha kam haq tashlash lozim. Trikotaj kiyimlarda uning to’rli qismlarini salgina burib choklash ko’zda tutiladi. Juda chuziluvchan trikotajdan tikiladigan kiyimning detallariga shakl berish uchun yelka choklari, yon choklari va yeng o’mizi sohasini bir oz burish kerak bo’ladi.
M U S T A Q I L I SH I № 1 Mavzu: Ayollar o’zbekcha ko’ylagini konstruksiyalash va modellashtirish. Ishdan maqsad: Ayollar ko’ylagini o’lchamlar orqali bichib tikish.
Kerakli jihozlar: Gazlama, ip, qaychi, karton, chizg’ich, santimetrli lenta hamda tikuv mashinalari.
An’naviy milliy ko’ylak gavda qismi to’g’ri siluetli, koketka chizig’i bo’ylab burmali bo’ladi. Koqyetka asosan ko’ylakning gavda qismiga ulanadigan chizig’i bo’ylab dumoloq bo’ladi. Old tomonda koketka bo’laklari bir-birining ustiga o’tib turadi. Yoqasi qirqma, yoqa o’mizi bo’ylab o’tkazma, qaytarma qismining shakli har xil bo’ladi. Bunday ko’ylakning konstruksiyasini tuzish metodlarining boy tarixi bo’lib,unda halq an’nalari hisobga olinadi. O’zbekcha ko’ylakning bo’yi (uning koketkadan pastki qismi) to’g’ri endan tiqilib, gazlamaning gullari butunligigacha saklanadi. Ko’kragi burmali to’g’ri ko’ylak to’la va nozik (ozg’in) gavdali ayollarga ham juda yarashadi. Koketka va yoqa, yeng fasonini o’zgartirish bilan ko’ylakning fasonini har xil qilish mumkin. Fason tanlashda gazlamaning asosiy sifatlarini: yupka qalinligi va gullarining zichligini. Mavsumbopligini va tanlangan fasonning bu gazlamaga mos kelishini Milliy ko’ylak konstruksiyasini beli qirqma bo’lmagan yevropacha ko’ylak konstruksiya asosining chizmasida tuzish varianti taklif etilgan. Ayollarning an’anaviy o’zbekcha ko’ylagida hozirgi paytda ma’lum o’zgarishlar bo’lmay yotipdi. Ko’ylak gavda qismi silueti, hajmi va uzunligi qisqarmoqda. Koketka, yoqa, yenglarning katta – kichikligiga va shakliga ko’pgina omillar. Shu jumladan moda ham ta’sir etmoqda. Hozirgi o’zbekcha ko’ylakda turli bezaklar, kuyma burmalar, aylana burmalar, plisse va hakozolar ishlatiladi. Bu esa ko’ylaklarning gavda qismi bilan koketkaning konstruksiyasi bir xil bo’lsa ham ularning tashqi ko’rinishini o’zgartiradi. Ayollar o’zbekcha ko’ylagini andoza chizmasini chizish uchun quyidagi o’lchovlar bo’lishi kerak.
O’lchov nomi O’lchov belgisi O’lchov (sm 1. Bo’yinning aylanasi 2. Ko’krak aylanasi 3. Oldingi yeng o’mizining uzunligi 4. Orqa yeng o’mizining uzunligi BA KA
OYeUU
OYeUU 18 48
30,5
19 5. Orqa koketkaning kengligi 6. Koketka oldining kengligi 7. Ko’ylakning umumiy uzunligi 8. Yengning uzunligi
OKK
KOK KUU
EU
17
15 115
60
ANDOZA ChIZMASINI ChIZISh UChUN: 1. Orqa yeng o’mizining uzunligi 2. Koketka orqasining kengligi 3. Orqadagi yoqa o’mizi 4. Orqadagi yelka qiyaligi 5. Yengning orqa o’mizi 6. Yon choklar 7. Ko’ylakning oldingi yarmi 8. Oldingi yeng o’mizi 9. Oldingi yeng o’mizining uzunligi 10. Oldingi yoqa o’mizi 11. Oldingi yelka qiyaligiga bog’liq bo’ladi. Ishni bajarish tartibi:
1. Ko’ylakning asosiy chizmasini chizish 2. Ko’ylakning o’lchov olinadigan bo’laklarini belgilash 3. Yeng va yoqalar andoza sxemasini chizish 4. Chizilgan sxema bo’yicha andoza tayyorlash
Sinov savollari 1. Ko’ylakning tashqi ko’rinishiga va tikishga qo’yiladigan asosiy talablar nimalardan iborat? 2. Yoqalarni texnik modellash nimalarga bog’liq bo’ladi? 3. Hozirgi zamon kiyimlarini klassfikasiyalash usullarini ayting. 4. Ko’plab tikiladigan va yakka tartibda buyurtma bo’yicha tikiladigan kiyimlarni loyihalash nimalarga bog’liq bo’ladi?
1 2 3 4 G 4 G 2 G N N 4 G 3 26
Milliy o’zbekcha ko’ylakning asos chizmasi 1 6 7 8 9 2 P 3 P 6 G 3 G 2 G 23 G 1 20 4 17 T T 4 B 2 B N N 4 N 5 |
