Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti axborotlashtirish texnologiyalari


Download 1.92 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/23
Sana30.05.2020
Hajmi1.92 Mb.
#112278
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   23
Bog'liq
vdocuments.mx algoritmlar-nazariyasi-fanidan-oaquv-uslubiy-atrsamduuzmexmatbooksiii-blok


repeat S1,S2,...,Sn  until  B; 
Bu  yerda repeat (takrorlamoq),  until(gacha) – xizmatchi so’zlar, S1,S2,S3,...,Sn operatorlar 
ketma ketligimantiqiy ifoda. 
      
Operatorning bajarilishida   repeat  va  until  operatorlari orasida joylashgan operatorlar 
ketma- ketligi bir marta va undan ortiq bajarilishi mumkin. Bu jarayon qo’yilgan mantiqiy ifoda 
yolg’on qiymat qabul qilgunga qadar davom etadi.  
      
Repeat  operatorining  while  operatoridan  farqi  shundaki,  bunda  eng  avval  operatorning 
qiymati  hisoblanib,  so’ngra  qo’yilgan  shart  tekshiriladi.    Bu  esa  bunda  berilgan  operatorning 
hyech bo’lmaganda bir marta bajarilishiga imkon yaratadi.  
      
Masalan. 
                         y:=1; 
                          repeat v:=(2*x/y-3*y)/2; y:=y+2*v 
                           until abs(v)
Misol. 





1
2
1
i
i
S
 yig’indini berilgan aniqlikda hisoblash dasturini tuzing. 
                program  summa; 
                     var  S,eps:real; i:integer; 
                begin   read(eps); S:=0; i:=1; 
                     repeat   S:=S + 1/ (i+1); i:=i+1 
                     until  1/ (i+1) <=eps; 
                     write('S=',S)                end. 

 
206
11- амалий машғулот 
Mavzu: Iteratsion va ichma-ich joylashgan sikillarga dastur tuzish. 
Reja: 
1. 
Iteratsion va ichma-ich joylashgan sikillarga dastur tuzish. 
2. 
Mustaqil topshiriqlar bajarish. 
 
Mashg’ulotning  maqsadi: 
1. 
Iteratsion va ichma-ich joylashgan sikillarga dastur tuzishni o’rganish. 
2. 
Iteratsion va ichma-ich joylashgan sikillarga dastur tuzish ko’nikmalarini shakllantirish.    
 
Dars o’tish usuli: Takrorlash, suhbat va savol-javob, mavzu mazmunidan kelib chiqib 
talabalarga mustaqil topshiriqlar berish va ularni tasavvurini bilish. 
 
Dars o’tish vositalari:  Doska,o’uv va uslubiy qo’llanma, topshiriqlar majmuasi. 
 
Dars mazmuni: 
 
Darsning xronologik xaritasi – 80 minut. 
1. 
Tashkiliy qism – 2 minut 
2. 
Talabalar bilimi darajasini aniqlash – 10 minut 
3. 
Yangi mavzu o’tish (komputerda mustaqil topshiriq) – 50 minut 
4. 
Yangi mavzu ni o’zlashtish darajasini aniqlash- 10 minut. 
5. 
Sinov savollari – 5 minut. 
6. 
Uyga vazifa – 3 minut 
Iterasion sikllar.Takrorlanishlar soni noma’lum bo’lgan sikllar-da sikl tanasining takrorlanish 
jarayonida 
n
y
y
y
,...,
,
2
1
 qiymatlar ketma- ketliklarini hosil qiladadigan sikllar asosiy o’rinlardan 
birini egal-laydi. Bunday ketma-ketliklar a  
limitga yaqinlashuvchi bo’ladi : 
a
y
n
n



lim

 
Bu ketma-ketligda 
n
 ning  har bir yangi qiymati oldingi  
1

n
y
 ni  hisobga  
olgan holda aniqlanadi va unga nisbatan izlanayotgan natija ga  yaqinroq aniq qiymat sifatida 
qaraladi. Yaqinlashishlarni bunday ketma–ketliklarini hosil qiluvchi sikllar iterasion sikllar deb  
yuritiladi. 
 
Iterasion sikllarda siklning davom etishi (tugash) sharti n ning o’sishida 
n
 qiymatlarini 
a limitga cheksiz yaqinlashuvchi xossasiga asoslangan 
  
Iterasional sikl tugaydi ( natija 
y
 ga  nisbatan  taxminan olinadi,  
a
y
n

 agar ba’zi bir 
n qiymatlar uchun 





1
y
y
 shart bajarilsa. Bu yerda 
  juda kichik son bo’lib , hisoblash  
natijasining xatoliklaridir . 
 
Iterasion  sikl  jarayonining  tipik  misoli  sifattida  cheksiz  qatorlar  yig’indisini  hisoblash 
masalasini  keltirish  mumkin.   
...,
/,...,
,

t
t
t
o
  qiymatlarning  cheksiz  qatori  yaqinlashuvchi  deyiladi, 
agar 

t
t
t
s
o
n






/
 yig’indining (n+1) hadi n ning chekli o’sishida S  ga yaqinlashuvchi 
bo’lsa. 
 S qator yig’indici deb yuritiladi: 
;
S
LimS 

S
t
Lim
o
t
i



 
 Bunda yaqinlashuvchi qatorning umumiy hadi 

nolga intiladi ya’ni 
  


,
lim
lim
/
o
S
S
o
t
n
n





                                                               
 
 
 
Bundan    ko’rinib  turibdiki  ,
,...
,
,...
2
1

S
S
S
  ketma-ketlik  izlanayotgan  qiymatlar  ketma-ketligi 
bo’lib, u yig’indini tugash shartini quyidagicha aniqlaydi :  
     
 
 









t
ёки
S
S
1
                          
  
Misol.  Kosinusni  qatorga  yoyishdan  foydalanib 
x
S
cos

  fuksiya  qiymatini 
4
10



 
xatolik bilan  hisoblang: 

 
207
 
 
 
 
x
t
x
x
x
x
o
n










...
!
6
!
4
!
2
1
cos
6
4
2
 
 bu yerda 
   


!
1
2
2
n
x
n
n
n
x
t


 
  
Bu  yig’indini  hisoblash  uchun,  birinchidan, 
n
  hadning  keyingi  qiymatini  aniqlash  , 
ikkinchidan , iterasion formula 
n
n
t
S
S



bo’yicha yig’indini hisoblash.  
Ushbu  misolda 
faktorialni  mavjudligini  hisobga  olganda  , 
n
ni  aniqlash  uchun  to’g’ridan  –  to’g’ri  umumiy 
formula bo’yicha hisoblash emas, balki rekurrent munosabat 
n
n
t
t

 1


dan foydalaniladi . 
 
ни
t
n
aniqlovchi formulaga n ning o’rniga 


1

n
ni qo’yamiz: 
                                        
 




 


!
1
!
1
2
2
1
1
2
1
1
2
2
1
2











n
x
n
n
x
n
n
n
t

 
 

 ni aniqlaymiz: 
  

 




 


 
 
















!
2
1
!
2
2
1
!
2
2
1
1
2
2
1
2
2
2
2
1
!
2
1
2
n
x
x
x
t
t
n
n
n
n
n
n
n
n
n
x
n
n
n
n
n
  

 
!
2
!
2
2
1
2
n
n
x



 
Bizga ma’lumki 
m
m






3
2
1
!
   .  Shuning uchun  




n
n
x
n
n
n
n
x
U
n
2
1
2
2
)
1
2
)(
2
2
...(
2
.
1
2
2
...
2
.
1
.
)
1
(
2
2









 
Paskal tilida dastur. 
                                   program kosinus;  
                                        var   n: integer; eps, s, t, f, x, y: real;  
                                   begin   read  (x, eps); 
                                           s:=0; t:=1; n:=1; 
                                          while  abs (t)>eps do  
                                    begin  s:=s+t; f:=-sqr(x)/(2*n*(2+n-1)); 
                                          t:=t*f; n:=n+1end; 
                                         y:=cos(x); wirteln (‘s=’,  ‘y=’ ,y) 
                                  end. 
 
     Misol. 2.  


n
x
y
n
darajali ildizni berilgan 
  aniqlikda quyi-dagi rekurrent 
formula bo’yicha hisoblash algoritmi  va dasturini tuzing: 
                   Masalani yechish algoritmi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
бошлаш 
тамом 
n
х ,
,

 
y=x 
)
(
1
1
y
y
x
n
d
n



 
y=y+d 


d
 


 
208
              Paskal tilida dasturi: 
                              program     ITI; 
                                var     n : integer; E,d,x,y : real; 
                              begin    read  
);
,
(
E
N
 y:=x; 
                                     repeat 
 
                              
;
:
;
)
))
ln(
*
)
1
exp((
(
:
D
y
y
n
y
y
n
x
D





 
                                    until  abs (D) <=E; 
                                       writeln  (X,’darajasi‘,N,  ‘ildiz’) 
                                       writelne    (‘teng’,y,’ga’); 
                               end. 
       Ichma-ich joylashgan sikllar. Hisoblash jarayonlarida bir- biri ichiga joylashgan sikllardan 
foydalaniladi. Agar sikl tanasi ham yana sikldan iborat bo’lsa, u  holda bunday sikllar ichma- ich 
joylashgan yoki murakkab sikllar deb ataladi.  Ichida boshqa sikl joylashgan sikl tashqi sikl 
deyiladi. Boshqa sikl ichida joylashgan sikl esa ichki sikl deyiladi. 
      
Paskal tilida ichki va tashqi sikllar sifatida: parametrli sikl, sharti oldin  qo’yilgan  sikl va 
sharti  keyin  qo’yilgan  sikl  operatorlaridan  ixtiyoriy  bittasi  qo’llaninilishi  mumkin.  Tashqi  va 
ichki sikllarni tashkil etish qoidasi oddiy sikllarnikiga o’xshab ketadi.  Faqat ichma- ich sikllarni 
tuzishda qo’yidagi  qo’shimcha shartga rioya qilish kerak:  ichki siklning hamma operatorlari 
to’liq tashqi sikl tanasi ichida joylashgan bo’lishi kerak. 
      
Murakkab sikllar shartli ravishda ichma- ichlik darajasiga bo’linadi, ya’ni eng tashqi sikl 
1-  darajali,  keyingi  sikl  2-  darajali  va  hakozalar  kabi  bo’ladi.  Har  xil  darajali  sikllarning 
parametrlari bir vaqtda o’zgarmaydi. 
      
Murakkab siklda  avval hamma sikl parametrlari o’zlarining boshlang’ich qiymatiga ega 
bo’ladi.  So’ngra  eng  ichki  sikl  to’liq  bajariladi.    Shundan  keyin  bunga  nisbatan  tashqi  sikl  o’z 
qiymatini bittaga o’zgartiradi, so’ngra ichki sikl esa yana to’liq bajariladi va hokazo  bu  jarayon  
hamma darajadagi sikllar talab etilgan barcha qiymatlarini qabul qilib bo’lguncha davom  etadi.  
Ichma-  ich  joylashgan    sikllar    tanasining    takrorlanishlarining    umumiy  soni,  barcha  sikl 
parametrlarining qabul qiladigan oxirgi qiymatlarining ko’paytmasiga teng: N=N1*N2*...Nk. 
1- misol. 





15
1
10
1
)
2
(
k
n
n
k
x
a
S
ifodaning qiymatini hisoblash dasturini tuzing. 
           program summa; 
              var 
                  S,a, b, x,:real; 
                  k,n:integer; 
            begin 
                   S:=0; S1:=0; read(a, b, x); 
                  for k:=1 to 15 do {tashqi sikl boshi} 
               begin 
                 for n:=1 to 10 do {ichki sikl boshi} 
                 begin 
                  S:=S + 2* (exp(k*ln(A)) + exp(n*ln(x))); 
                 end; {ichki sikl oxiri} 
                  S1:=S1+S; 
                 end; {tashqi sikl oxiri} S1:=(b+a)*S1; 
                 write('S1=',S1) 
               end. 
            
 

 
209
 2- misol. 





15
1
10
1
)
!
!
(
k
n
j
i
S
 ifodani  hisoblash dasturini tuzing. 
               program  summa; 
                    var i,j : integer; xo,h,xn,x,So,P,P1:real; 
               begin P:=1; 
                  begin S:=0; p1:=1; 
                     for i:=1 to 5 do 
                     for j:=1 to 10 do  
                       begin p:=p*i; p1:=p1*j; end;  
                          S:=S +(p + p1); end; 
                    writeln('S=',s); 
                end.   
 
 
8,9,10,11-amaliy mashg’ulotlar uchun mustaqil topshiriqlar 
1-topshiriq 
a) 






5
1
12
1
3
2
n
i
i
n
S
ni hisoblang.          
b) 1 dan n gacha toq sonlar kvadratlari yig’indisini hisoblang. 
c) 





5
1
12
1
3
2
)
(
n
i
i
n
S
 ni hisoblang 
2-topshiriq 
a) 









4
2
3
10
1
2
2
2
i
i
a
k
k
a
i
ai
i
P
 ni hisoblang. 
b) [a,b] oraliqda  m soniga karrali sonlar ko’paytmasini hisoblang 
c) 





10
1
4
2
3
a
i
a
k
k
S
 ni hisoblang. 
3-topshiriq 
 
a)  





8
1
2
2
2
i
a
i
ai
i
P
 ni hisoblang. 
b)  1  dan  35  gacha  bo‘lgan  toq  sonlar  kvadratlarining  yig‘indisi  va  juft  sonlar  kvadratlarining 
ko‘paytmasini toping. 
c) 





5
1
8
1
3
2
)
(
n
i
i
n
S
 ni hisoblang 
4-topshiriq 
 
a) Berilgan son raqamlari yig’indisini hisoblash dasturini tuzing. 
 
b)   




1
2
л
k
x
k
S
   ni  eps = 0,0001 aniqlik bilan hisoblang. 
c) 





5
1
10
1
4
2
)
(
k
j
j
k
S
 ni hisoblang 
                                       5-topshiriq 
a)  






12
1
3
6
1
2
i
n
i
n
S
 ni hisoblang. 
b) 2 dan 50 gacha 4 ga va 3 ga bo‘linadigan sonlarni chop eting. 

 
210
c) 







3
1
5
1
10
1
2
2
)
(
n
k
j
n
j
k
S
 ni hisoblang. 
6-topshiriq 
 
a) [a,b] oraliqdagi  m soniga karrali sonlar yig’indisini hisoblang. 
b)  




1
2
k
k
x
k
S
  ni eps = 0,001 aniqlik bilan hisoblang. 
c) 





4
1
10
1
)
!
!
(
k
j
j
k
S
 ni hisoblang 
7-topshiriq 
a) 
!
....
!
2
!
1
2
n
x
x
x
y
n




 ni hisoblang. 
b) y=tg(x+c) funksiya qiymatini [a,b] oraliqda h qadam bilan hisoblang.  
c) 







3
1
4
1
5
1
)
!
!
!
(
n
k
j
n
j
k
S
 ni hisoblang. 
8-topshiriq 
 
a) S = m! + n! + k! ni hisoblang. 
b) 
1
2
....
5
9
3
4
1
2






n
n
S
 ni hisoblang. 
c) 








3
1
5
1
3
4
1
2
)
(
k
i
n
ki
kn
S
 ni hisoblang. 
9-topshiriq 
 
a) [a,b] oraliqdagi n va m larga karrali bo’lgan sonlar yig’indisini hisoblang. 
b)   





1
2
1
n
n
n
n
S
  ni       
001
,
0

E
 aniqlik bilan hisoblang.  
c) 








3
1
5
1
3
4
1
2
)
(
k
i
n
ki
b
kn
a
S
 ni hisoblang 
10-topshiriq 
a) 








n
k
i
k
k
a
i
S
1
3
5
1
2
!
1
)
(
 ni hisoblang. 
b) EKUB(a,b,c) ni topish dasturini tuzing. 
c) 






4
1
10
1
)
!
!
(
k
j
b
a
j
k
S
 ni hisoblang. 
11-topshiriq 
a) 


0
!
!


n
n
y
 ni hisoblang. 
b) EKUK(a,b,c) ni topish dasturini tuzing. 
c) 






4
1
10
1
)
!
!
(
)
(
k
j
j
k
j
k
a
S
 ni hisoblang 
12-topshiriq 
a) 


0
sin
...
2
sin
1
sin





m
m
P
 ni hisoblang. 
b) [a,b] oraliqdagi toq sonlar kvadtlarining ko’paytmasini hisoblang. 
c) 





4
1
10
1
!
!
k
j
k
j
S
 ni hisoblang. 

 
211
13-topshiriq 
 
a)  






10
1
5
1
3
2
n
k
k
n
S
 ni hisoblang. 
b) 10 dan 120 gacha bo‘lgan juft sonlar yig‘indisi va toq sonlar ko’paytmasini hisoblang. 
c) 








3
1
4
1
10
1
!
)
1
(
i
k
j
i
k
j
S
 ni hisoblang. 
Download 1.92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   23




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling