Analitik kimyo fanidan o’quv-uslubiy majmua

uzviy bog‘langan kislota va asos tushunchasi joriy etilgan. Bu tushunchaga binoan:

Uzviy bog‘langan asosning zaryadi uning kislotasiga nasbatan bir manfiy birlikga ortiq bo‘ladi.

Proton biriktirish yoki uni o‘zidan ajratib chiqarish qobiliyatiga ega bo‘lgan moddalar amfolitlar deb ataladi.

Amfolitlar:

NH₃ + H⁺ ↔ NH₄⁺ suyuq NH₃ ↔ NH₂^- + H⁺

asos kislota kislota asos

H₂O + H⁺ ↔ H₃O⁺ H₂O ↔ H⁺ + OH^-

asos kislota kislota asos

Proton ko‘chishi bilan boradigan reaksiyalar protolitik, tegishli muvozanatlar esa protolitik muvozanat deyiladi.

Protolitik nazariyada, erituvchi molekulalari orasida o‘zaro proton almashinuv jarayoni avtoprotoliz deyiladi. Bu erituvchining protolitik xususiyatini tushunishga imkon beruvchi muxim jarayon bo‘lib, ikkita bir xil molekulaning biri kislota ikkinchisi asos vazifasini (o‘taydi) bajaradi va yangi asos xamda kislota xosil qiladi.

H₂O + H₂O ↔ HO^- + H₃O⁺ K_M = [HO^-][H₃O⁺] / [H₂O]² = 1,8·10^-16

kislota asos asos kislota

pK = 16,25

CH₃OH+CH₃OH↔CH₃OH₂⁺+CH₃O^-

K_M=[CH₃OH₂⁺][CH₃O^-] / [CH₃OH]²=5·10^-16

K_M = 15,3

CH₃COOH+CH₃COOH↔CH₃COOH₂⁺+CH₃COO^- K_M=[CH₃COOH₂⁺][CH₃COO^-]/[CH₃COOH]²=1,7·10⁵ K_M = 4,75

Kislota va asoslar bunday amfolit erituvchilarda eritilganda ular orasida protolitik reaksiya boradi.

HCl + CH₃OH ↔ CH₃OH₂⁺ + Cl^- HCl + H₂O ↔ H₃O⁺ + Cl^- kislota 1 asos 2 kislota 2 asos 1

Suvsiz erituvchilarda bajariladigan reaksiyalarda bunday muvozanat mavjudligini nazarda tutish kerak.

Protolitik nazariyaga muofiq kislota asosga ta’sir etilganda, Arrenius ta’limoti kabi suv va tuz emas, balki yangi kislota va yangi asos xosil bo‘ladi

HCl + NH₃ ↔ NH₄⁺ + Cl^-

kislota 1 asos 2 kislota 2 asos 1


4.2-rasm
Mazkur nazariyaga muofiq barcha kislota qoldiqlari asos vazifasini bajardi

SO₃^2- + H⁺ ↔ HSO₃^-

Kislotaning suvda erishi (ionlanishi) mazkur nazariyaga binoan neytrallanish reaksiyasi kabi izoxlanadi

HNO₃ + H₂O ↔ H₃O⁺ + NO₃^-

islota 1 asos 2 kislota 2 asos 1

Protolitik nazariyaga asosan kationlar – lioniy H₃O⁺, NH₄⁺ anionlar – liat SO₃^2-, CH₃COO^- deb ataladi nitrat, CH₃COO^- atsetat.

Protolitik nazariyaning kamchiligi: Bu nazariya, protonlar bilan ta’sirlashmaydigan, yoki proton ko‘chishi sodir bo‘lmaydigan, kompleks xosil bo‘lish reaksiyalardagi, kislota – asos xossalarini tushuntira olmaydi. SHu sababli Lyuis tomonidan keng qamrovli kislota va asoslarni elektron nazariyasi ishlab chiqilgan.