Ankara üNİversitesi fen biLİmleri enstiTÜSÜ
Download 1.39 Mb. Pdf ko'rish
|
|
10.3.3 Klorür analizi
Klorür analizleri serbest klorür ve toplam klor olarak ayrı ayrı HACH marka DR 2000 cihazıyla analizlenmiştir.. 10.4 Biyolojik Ölçümler 10.4.1 BOİ analizi Örnekleme istasyonlarından BOİ numune şişelerine alınarak soğuk ortamda muhafaza edilen su örnekleri HACH marka BOİ cihazında manometrik yöntemle analizlenmiştir. 10.4.2 Toplam koliform analizi Çoklu tüp yöntemiyle ve süzme yöntemiyle ayrı ayrı uygulanarak analizlenmiştir. 10.5 Alan Çalışmaları ve Veri Toplanması Bu tez kapsamında üç farklı deneysel çalışma gerçekleştirilmiştir. a) Akarsuyun 500 m uzunluğundaki bir hacim elemanı için iki ölçüm istasyonundan (Ö.İ.) dinamik veri toplanması 82 Birbirlerine 500 m uzaklıkta olan örnekleme istasyonlarından yarım saat aralıklarla dinamik veriler toplanmıştır. Çalışmalarda yapılan analizlerin çoğunluğu, arazi tipi analizörler yardımıyla kalabalık bir araştırma grubu tarafından gerçekleştirilmiştir. Deneylerde fiziksel (su sıcaklığı, çözünmüş oksijen, renk koku, bulanıklık, pH ve toplam çözünmüş katı analizleri gibi) ölçümler yanında kimyasal olarak nitrit azotu, nitrat azotu, amonyum azotu, serbest klorür, çözünmüş fosfor analizleri örnekleme istasyonun her birisinde ayrı ayrı olmak üzere yerinde eş zamanlı olarak 30 dakika aralıklarla ölçülmüştür. BOİ 5 , toplam Kjeldahl azotu, askıda katı madde miktarı, organik fosfor ve toplam koliform analizleri uygun depolama koşulları sağlanarak laboratuarda yapılmıştır. Modelin ihtiva ettiği parametreler belirlenerek seri bağlı tam karışmalı tepkime kabı yaklaşımı için 500 m akarsu uzunluğu boyunca en uygun tepkime kabı sayısı belirlenmiştir. b) Model gerçeklemesi için Akarsuyun 7 km uzunluğu boyunca veri toplanması ve incelenmesi Akarsuyun akış hızının belirlenmesi için Amasya ili çıkışında aralarında 300 m uzunluğunda mesafe bulunan üç ölçüm istasyonu baz alınarak nehre atılan bir iz elemanının takibi sonucunda ortalama çizgisel hız hesaplanmıştır (Şekil 10.2). Ortalama kesit alanı, derinlik ve çizgisel hız bilgileri yardımıyla akarsuyun debisi hesaplanmıştır 83 Şekil 10.2 Çizgisel hız ölçümleri Çizgisel hız ölçüm sonuçları:aşağıdaki Çizelge 10.1’de verilmiştir. Çizelge 10.1 Çizgisel hız ölçümleri 1– Başlangıç 00:00 Varış: 06:15 Fark: 6.15 dak. 2– Başlangıç 04:19 Varış: 10:34 Fark: 6.15 dak. 3– Başlangıç 08:50 Varış: 15:05 Fark: 6.45 dak. 4– Başlangıç 13:38 Varış: 19:59 Fark: 6.21 dak. Daha sonra, Amasya şehri çıkışında bulunan maya fabrikası atıksuyu ve soğutma suyunun Yeşilırmak nehrine karıştığı noktadan başlayarak 225. m, 4. km, 5. km ve 7. 84 Karışma Noktası 6 5 3 Maya Fabrikası 2 1 4 km lerde ölçümler alınmış ve kirlilik değişkenlerinin 7 km boyunca değişimi takip edilmiştir (Şekil 10.3). Şekil 10.3 Akarsuyun 7 km uzunluğu boyunca deneysel çalışma 1. Yeşilırmak karışma öncesi 2. Maya atısuyu ve soğutma suyu 3. Yeşilırmak karışma sonrası 225. m 4. Yeşilırmak karışma sonrası 4. km 5. Yeşilırmak karışma sonrası 5. km 6. Yeşilırmak karışma sonrası 7. km Deneysel ölçümlerin kalitesiyle ilgili yargıların gerçekleştirilmesi için istatistiksel hesaplamalar kullanılır. Herhangi bir değişkenin tayini için şartlar (maliyet, iş gücü, zaman gibi) uygunsa çok sayıda deney yapılarak bunların ortalaması ve standart sapması hesaplanmalıdır. Bu şekilde bulunan değerin güvenilirliği oldukça yüksektir. Aynı yöntemle bir analiz daha yapıldığında bu analizle bulunan sonucun, doğru değer olan ortalamadan ± ne kadar uzakta olduğu standart sapmadan yararlanılarak hesaplanır. Ancak, günlük işlerde 3–5 analiz yapılır ve bunlardan bir ortalama değer ve bir de standart sapma hesaplanır. Bu ortalama değer aranan ortalama değerden farklıdır. Bu 85 şekilde hesaplanan hem ortalama hem de standart sapma yeterince güvenli olmadığından dolayı sözü edilen farkın hangi büyüklükte olduğunu sadece standart sapma kullanılarak hesaplamak mümkün değildir. Bu durumda, az sayıda analiz sonucundan bulunan ortalama değerin, doğru değerden en çok ne kadar farklı olduğu saptamak için aşağıdaki eşitlik kullanılır. n ts x ± = μ (10.1) Burada; μ : Gerçek ortalama değer, x : Deneysel olarak tayin edilen ortalama değer, t : Serbestlik derecesi ve istenen risk seviyesine bağlı t–testi kritik değeri s : Standart sapma n : Analiz sayısı olarak tanımlanır. Bu eşitlik, n tane analiz yapıldığında doğru değerin ortalama değerden en çok n ts / ± kadar farklı olacağını önerir. Eşitlikteki n ts / + ve n ts / − değerleri ’güven sınırları’, bunların arasında kalan aralık ‘güven aralığı’ olarak adlandırılır. Doğru değer belirli bir ihtimal derecesinde ( güven seviyesi) bu aralıkta bulunur (Gündüz 1997). Bu çalışmada ölçümlerin güven aralığını belirlemek için ‘t–testi’ gerçekleştirilmiştir. Elde edilen deneysel veriler, benzetim yapılarak elde edilen verilerle grafiksel olarak kıyaslanmıştır. 86 c) Akarsuyun 36.5 km uzunluğu boyunca veri toplanması ve incelenmesi Yeşilırmak havzasının Amasya bölgesi çıkışında çizgisel hız ölçümleri için 7 km lik deneyde olduğu gibi iz elemanları kullanılarak denemeler yapılmış, nehrin genişliği ve derinliği bilindiğinden kesit alanı ve debi hesaplanmıştır. Nehre atık yüklemesi yapan bir maya fabrikasının öncesinden başlayarak farklı aralıklarla 36.5 km’lik nehir uzunluğu boyunca ölçümler alınmış (Şekil 10.4) ve AKAB yazılımının sonuçlarıyla test edilmiştir. Şekil 10.4’te maya fabrikasından nehre karışan akımda bulunan kirlilik değişkenlerinin değerleri de görülmektedir. AKAB–QUAL2E–Deneysel sonuçları grafiksel olarak karşılaştırılmıştır. Bu sonuçlar Şekil 1–11’de verilmiştir. AKAB ve QUAL2E’den elde edilen sonuçların deneysel sonuçlardan ne kadar saptığını belirlemek için mutlak ortalama sapma (MOS) hesaplamaları yapılmıştır. 36.5 km’lik deneyler için sadece AKAB’dan elde edilen sonuçlar için MOS hesaplanmıştır Şekil 10.4. Nehre karışan atık |
