Anorganik kimyo
Download 5.87 Mb. Pdf ko'rish
|
|
bunda: R — nisbat ma’lum miqdor gaz uchun 0
Agar bu nisbat 1 m ol m odda uchun olinsa, uni gaz doim iysi deyiladi. p Q= 101,325 к Pa, T0 = 273 T, V0 = 2 2 ,4 1 b o‘lsa, bu qiymat 8,31 J/m olga teng. G azlarning p arsial bosim i. Turli gazlar bir-biri bilan har qanday nisbatda aralashadi. Bunda har bir gaz o 'zin in g parsial bosim i bilan tasiflanadi. Aralashmadagi alohida gazning parsial bosimi deb, shu gazning bir o ‘zi aralashma hajmiga teng hajmni egallaganda hosil qiladigan bosim iga aytiladi. Aralashmaning bosim i (p ) shu aralashmani hosil qilgan alo hida gazlarning parsial bosimlari yig'indisiga teng: Phavo = Pn2 + PO 2 + Phr + Agar biron gazni suv ostida yig'ilsa, um um iy bosim shu gaz va suv bug‘i bosimlari yig'indisiga teng bo'ladi: Ajmumiy — Phi 2
02 ^suv
Pl*2 Aimumiy ~ (Л uv P 02 +" ‘^ Kimyo qonunlarini yaxshi bilish kim yoviy hisoblashlarda juda asqotadi. Jarayonlarni oldindan bilish uning unum ini hisoblash uchun zarur bo'lib fizik kim yo, analitik kim yo va mutaxassislik bo'yicha kim yoviy fanlarni chuqur o'zlashtirishga yordam beradi. 1 .3 . A s o s iy t u s h u n c h a l a r Atom m a ssa si. Atom larning massalari juda kichik bo'ladi. Bu
Shunday o'lchovga ko'ra kislorodning nisbiy atom massasi 15,9994 ga, vodorodning nisbiy atom massasi 1,0079 a.u.b. ga teng. Masalan, m is atom ining m assasi A r = 64 u.b. deyilsa, m is atom i l26C atom i m assasining 1/1 2 qism idan 64 marta og'irligini ko'rsatadi. E le m entlar nisbiy atom m assasining qiymati davriy jadvalda berilgan. Bu qiymatlar hisoblashlarda qo'llaniladi. M olekular m assa. M odda m olekular m assasiga teng bo'lib uglerod birligida ifodalangan og'irligiga m olekular m assa deyiladi. M olekular massa ham uglerod birligida o'lchanadi. Shuning uchun «nisbiy m o lek u lar m assa» deyiladi va M r b ila n b elg ila n a d i. M r(C l2)= 71 u.b., M r( H N 0 3) = 63 u.b. B a’zan molekula tarkibi birgina atom dan tashkil topgan bo'lsa, m asalan, H e, Ar, Hg, F e, Cu m olekular m assa atom m assasiga teng bo'ladi: M r(C u) = 63,546 u.b. yoki 63,546 g /m o l. M o l m odda m iqdorining birligi. 12 g uglerodning 126C izotopida q ancha atom b o 'lsa , sh u n ch a m olekulalar, atom lar, ion lar, elektronlar va boshqa struktura birliklari bo'lgan m odda m iqdori mol deyiladi. M ol tushunchasi nim aga nisbatan qo'llanishiga qarab turli zarrachalarni anglatishi mumkin: m ol atom lar (C l), m ol ionlar (C l~), mol molekula (Cl2), ularning massalari m os ravishda 35,5 g; 35,5 g;7I g. 1 m ol m o d d a tarkibidagi struktura birliklari so n i yuqori aniqlikda hisoblangan. Bu son Avogadro son i deyiladi va uning qiymati 6,02* 1023 ga teng. 1 m ol m oddaning massasi m olar m assa deyilib, son jihatdan u nisbiy m olekular yoki nisbiy atom m assaga teng bo'lad i, lekin g /m o l da o'lchanadi. M oddaning m iqdorini ( /
7 )
topish uchun uning m assasi (/w)ni m olar massaga b o 'lish kerak. M olar m assa M harfi bilan belgil anadi: m п ~ 1 л ' M oddaning massasi uning m iqdorini m olar m assaga ko'pay- tirish orqali topiladi: m = « ■ M . Molar massa m odda massasining miqdoriga nisbatiga teng: хл
M M = — , n bunda: M — m olar massa, g/m ol; m — modda massasi, g; n — modda miqdori, mol. 1 .4 . G a z la r n in g m o le k u la r m a s s a s in i a n iq la s h 1. G az m oddaning m olekular massasini aniqlash Avogadro qonuniga asoslanadi. I m ol gaz normal sharoitda 22,41 hajmni egallaydi. Agar biz m a’lum hajmdagi gazning m a’lum harorat va m a’lum bosim da m assasini bilsak, uning m olekular m assasini hisoblab chiqara olamiz: 1 1 Cl gazi 3,16 g kelsa 22,4 1 x g keladi x = 70,78 g = 71 g, bu C l2 ni m olekular massasini ko'rsatadi. 2. G azning m olekular massasi aniq bo'lgan boshqa gazga nisbatan z ic h lig i m a ’lum b o 'lsa, uning m olekular m assasini quyidagi formula bo'yicha hisoblab topish mumkin. Bunda.. odatda, gazning havo va vodorodga nisbatan zichliklari olinadi: M = 29 D . g a i n a v о
bunda: M — gazlarning molar massasi, g/mol; p — gazning bosimi,kPa; V — gazning hajmi, 1; T — gazning harorati, K, m — gazning massasi, g. R — universal gaz doimiysi (8,31 J/m ol). 1 .5 . A to m m a s s a n i a n iq la s h u s u lla r i Avogadro qonuni od d iy gazlar tarkibiga kiradigan atom lar ning m assalarini topishga im kon beradi. K o'p gazlar ikki atom li b o 'lg a n i u ch u n , atom m assani topishd a m olekular m assa 2 ga bo'lin ad i. Atom m assan i aniqlash italiyalik olim S .K an n itsa ro to m o n id a n ta k lif etilgan b o 'lib , m o lek u lar m assasi a n iq la n is h i kerak b o ‘lgan m o d d a n in g im k o n i b o ric h a k o 'p ro q u c h u v c h a n b irikm asi yoki gaz h o la td a b o 'lg a n hosilasi o lin ad i. M a sa la n , ug lero d birik m alari a so sid a g i u c h u v c h a n b irik m a la rd a n u g le ro d a to m m a s s a s in i an iq la sh k o 'rsa tilg a n ( 2 -jadval). 2-jadval K annitsaro usuli bo‘yicha uglerodning atom massasini aniqlash
U g le ro d n in g a to m m assasi 12 a .m .b . o rtiq b o 'lis h i m u m k in em as. Bu u su ln ing kam chiligi sh u n d a k i, usul faq at gaz m o d d ala rn in g yoki o so n b u g 'la n u v c h a n m o d d a la rn ig in a m o le k u la r m assasini ta jrib a d a o 'lc h a b , s o 'n g ra e le m e n tn in g a to m m assa sin i to p ish g a im kon beradi. O ddiy m o d d ala rn in g q a ttiq h o ld a s o lish tirm a issiqlik s ig ‘imini oMchash o rq ali a to m m assa n i a n iq la sh (P .L . D y u lo n g va A. P ti, 1819- y.). J u d a k o 'p h a r xil m e ta lla r u c h u n q a ttiq h o la td a m o la r issiqlik sig'im i deyarli bir xil ekanligi aniqlangan. O 'rta c h a bu qiym at 26 J /(m o l- K )ek an lig i to p ilg an . 1 m o l a to m m o d d a n in g h a ro ra tin i Г С o sh irish u c h u n z a ru r b o 'lg a n issiqlik m iq d o ri a to m issiqlik sig 'im i (C alom) dey iladi: , 26
С ^агот bunda: A — elem ent atom massasi; Caoin — elem entning atom issiqlik sig'imi.
£ = £ ; A = E V, bunda: A — elementning atom massasi; E — ayni elementning ekvivalent massasi; V — elementning valentligi. Kimyoviy jarayonlar qonuniyatlarini bilish kasalliklaming paydo bo'lish sabablarini tushunishga ham da uni davolashning samarali usullarini topishga yordam beradi. Shifokorlar va dorishunoslar odam oiganizm idagi kimyoviy jarayonlarga doim o alohida e ’tibor beradilar. 1 -b o bga oid savol va m a s a la la r 1. M etallning m a’lum bir miqdori 0,4 g kislorod va 6,34 g galogen bilan birika oladi. Galogenni aniqlang. (Javob: yod) 2. Agar 6,48 g metall 6,96 g sulfid hosil qiladigan bo'lsa, metallning ekvivalentini aniqlang. {Javob: 108 g/mol) 3. 3,6 g metall oksididan metallni qaytarish uchun normal sharoitda 1666 ml vodorod sarflangan. Oksid va metllning ekvivalent masalarini hisoblang. (Javob: 24,2 g/mol; 16,2 g/m ol)
vodorod (n.sh.) ajralib chiqqan. Agar alum iniyning ekvivalent masasi 8,99 g/m ol bo'lsa, vodorodning ekvivalent hajmini hisoblang. 5. Element gidridining tarkibida 8,87% vodorod bo'lsa, shu element ekvivalentini hisoblang. (Javob: 10,27) 6 . Elem ent oksidi tarkibida 31,58% kislorod bo'lsa, shu elem ent ekvivalentini hisoblang. (Javob: 17,3) 7. 2,68 g metall oksidini vodorod bilan qaytarganda 0,648 g suv hosil bo'lgan. Metall ekvivalentini hisoblang. (Javob: 29,2) 8 . 0,986 g m etall xloridiga kumush nitrat ta’sir ettirilganda, 1,722 g kumush xlorid hosil bo'lgan. Metall ekvivalentini hisoblang. (Javob: 46,67)
9. C 0 2 ning N aO H bilan reaksiyaga kirishib: a) N a H C 0 3; b) N a 2 C 0
3 hosil qilish reaksiyalaridagi ekvivalentini hisoblang. (Javob: a) 44 g; b) 2 2
g) 10. H 3 P 0 4 ning K O H b ilan reaksiyaga kirishib: a) K H 2 P 0 4;
b) K 2 H P 0 4; c) K 3 P 0
4 lar hosil qilish reaksiyalaridagi ekvivalentini hisoblang. (Javob: a) 98 g; b) 49 g; c) 32,7 g) 11. Fosfor xlor bilan ikki xil birikma hosil qiladi. Bu birikm alarda qaysi elementning ekvivalenti 0 ‘zgarmas qiymatga ega? 12. Metallning ekvivalent massasi kislorodnikidan 2 marta ko‘p bo'lsa, oksidining massasi metallnikidan necha marta ko‘p? a) 1,5 m arta;b) 2 marta; c) 3 marta.
2 C1 2 va SC1
2 kabi birikmalar hosil qiladi. SC1 2
2 C1 2 da uning ekvivalenti qancha ekanligini ko‘rsating. a)
8 g/m ol; b) 16 g/m ol; c) 32 g/m ol. 14. CrCl 3 va C r 2 (S 0
4 ) 3 birikmalarda xromning ekvivalenti bir xilmi? 20. FeCl 2 va FeCl 3 birikmalarda temirning ekvivalent massasi bir xilmi? 15. a) Quyidagi birikmalarda oltingugurt atomining ekvivalent massasini hisoblang: N a 2 S, H
2 S 0 3, C u S 0 4. b) Birikm alaming ekvivalent massasini aniqlang: N H
4 OH, H
4 P 2 0 7, M n 2 0 7, Ca 3 ( P 0 4)2. e) Quyidagi reaksiyada fosfat kislotaning ekvivalentini hisoblang: H 3 P 0 4 + C a(O H ) 2 = C aH PO , + 2H 2 0 .
16. a) quyidagi birikmalarda azotning ekvivalenti atom mollarining qancha qismini tashkil etishini hisoblang: N a N 0 3, N H 3, H N O ,, N 0 2. b) birikm alam ing ekvivalent massalarini aniqlang: K^COj, Fe(O H )2, H 3 A s0 4, C r 0 3. c) xrom (III) gidroksidining quyidagi reaksiyadagi ekvivalentini hisoblang: 2C r(O H ) 3
+ Ba(OH ) 2
= Ba(CrO : ) 2
+ 4 H 20 17. a) quyidagi birikmalarda oltingugurt ekvivalenti atom mollarining qancha qismini tashkil etishini hisoblang: FeS, FeS2, F e 2 Sy a) birikm alam ing ekvivalent massalarim aniqlang: b) quyidagi reaksiyada aluminiy gidroksidning ekvivalentini hisoblang: Al(OH
) 3 + 3NaOH = N a 3 A10
3 + 3H20
18. a) xromning ekvivalenti atom mollarining qancha qismini tashkil etishini hisoblang: C rO H C l, Cr 2 (S 0 4)3, C r 0 2 Cl 2 b) murakkab moddalarning ekvivalent massalarim aniqlang: H 6 T e 0 6, Z n S e 0 4, C u S 0 4 5H20 19. a) tem im ing ekvivalenti atom mollarining qancha qismini tashkil etishini hisoblang: (N H 4
2 F e (S 0 4)2, B aF e0 4, N H 4 F e (S 0
4 ) 2 b). murakkab moddalarning ekvivalent massalarini aniqlang: H 4
2 0 7, N a 2 S i0 3, M n 0 2 c) tuzning (Ca 3 ( P 0 4)2) reaksiyadagi ekvivalentini hisoblang: C a 3 ( P 0 4 ) 2 + 2H
2 S 0
4 = Ca(H 2 P 0
4 ) 2 + 2 C aS 0 4 d) birikmalarda marganetsning ekvivalenti atom mollarining qancha qismini tashkil etishini hisoblang: M n ?0 ,, M n 0 2, M n ,0 ,, M nO,. e) murakkab moddalarning ekvivalent massalarini aniqlang: K .M nO ,. K .M nO ,, KM nO,. 4 4 '
l
4 ’ 4 g) kislotaning reaksiyadagi ekvivalentini hisoblang: H 3
4 + 2KOH = K jH PO , + 2H 2 0 .
2 0 . a) oksidlovchining ekvivalentini hisoblang: M n 0 2
2 + Cl
2 + 2H
2 0 .
b) 0°C va 94,643 kPa bosimda 0,34 g metall kislotadan 59,94 ml vodorodni siqib chiqarsa, metallning ekvivalent massasini aniqlang. (Javob: 6 8 , 0 g/m ol) 2 1 . a) oksidlovchining ekvivalentini hisoblang: К C r О + 14HCL , 2CrCl + 2KC1 + 7 H ,0 + 3C1, 2 2
(kons) 3 2 2 b) 20,06 g metall qizdirilganda, 21,66 g oksid hosil bo‘lgan. Metallning ekvivalent massasini hisoblang. (Javob: 100,3 g/mol)
H ,P 0
3 + H gCl 2 + H 20 -> Hg + Қ Р 0 4 + 2HC1. 23. a) oksidlovchining reaksiyadagi ekvivalentini hisoblang: 2Н В Ю + HJO -> 2H B r + H J 0 3. b) 0,05 g metall kislotadan 28 ml vodorodni siqib chiqarsa (n.sh.), metallning ekvivalent massasini aniqlang. 24. a) qaytaruvchining reaksiyadagi ekvivalent massasini hisoblang: M nO , + N aN O , + 2NaOH -> N a,M nO d + N aN O , + 2 H ,0 2 3 2 4 2 2 b)
2 g xlorda (n.sh.) qancha ekvivalent xlor b o‘ladi? 25. a) Oksidlovchining reaksiyadagi ekvivalentini hisoblang: 2 K M n 0 4 + N a N 0 2 + H 20 = 2 M n 0 2 + 3 N a N 0 3 + 2KOH. 26. Qaytaruvchining reaksiyadagi ekvivalent massasini aniqlang: 3MnSO, + 2K C 10.+ 12KOH = З Қ М п О , + 2KC1 + 3K,SO, + 6 H ,0 4 3
4 2 4 2 27. Harorati 27°C va bosimi 720 mm sim. ust. bo‘lgan gazning hajmi 5 1. Shu gazning 39°C va 104 kPa bosimdagi hajmini hisoblang. {Javob: 4,8 1).
28. Berk idishdagi gazning 12°C dagi bosimi 100 kPa (750 mm) bo‘lsa, uning haroratini 30°C ga yetguncha qizdirsak, bosimi qancha bo'ladi? (Javob: 106,3 mm). 29. 98,7 kPa bosim va 9 Г С haroratda m a’lum miqdor gazning hajmi 608 ml bo'lsa, shu gazning normal sharoitdagi hajmini toping.{Javob: 444 ml). 30. Gaz massasini oshirganda qay holda uning hajmi o'zgarmasligi mumkin?
a) haroratini pasaytirganda; b) bosimni oshirganda; d) bunday sharoitni yaratib bo'lmaydi. 31. N.sh. da 1 ml vodorodda necha dona vodorod molekulasi borligini hisoblang. {Javob: 2,69 • IO19) 32. N.sh. da 27 10 2 1 dona gaz molekulasining hajmini hisoblang. {Javob: 1
1 ). 33. 0,07 kg N 2 2 Г С harorat va 142 kPa bosim da qancha hajm ni egallaydi? {Javob: 43 1). 34. Kazbek tog'i cho'qqisida 11 havoning massasi 0°C haroratda 700 mg keladi. C ho'qqidagi atm osfera bosimini hisoblang. {Javob: 54,8 kPa). 35. 30 g rux xlorid kislotada eritilsa, qancha hajm vodorod (17°C harorat va 102,4 kPa bosimda) ajralib chiqadi? {Javob: 10,8 1). 36. K ontakt apparatidan S 0 2 va 0
2 teng hajmdagi aralashmasi o'tkazilganda 90% S 0 2 molekulalari SO, ga aylanadi. Kontakt apparatidan chiqayotgan gazlar aralashmasining tarkibini hajmiy foizlarda ifodalang. {Javob-. 58% S 0 3; 35,5% 0 2; 6,5% S 0 2). 37. Teng hajmli H 2 va Cl
2 aralashmasining hajmi reaksiya borgandan so‘ng qanday o'zgaradi? a) o‘zgarmaydi; b) 2
d) 2 marta kamayadi. 38. N.sh. 300 ml gazning massasi 0,857 g kelsa, uning m olekular massasini hisoblang. {Javob: 64,0 g/mol). 39. Etilenning kislorodga nisbatan zichligi 0,875 b o ‘lsa, uning molekular massasini hisoblang. {Javob: 28,0 a.m.b.). 40. 87°C va 96 kPa bosimda massasi 1,86 g bo‘lgan atseton bug‘ining hajmi 1 1 bo'lsa, uning mol massasini hisoblang. {Javob: 58 g/m ol). 41. 17°C va 104 kPa bosimda massasi 1248 ml gazning massasi 3,12 g kelsa, shu gazning molekular massasini hisoblang. {Javob: 58,0 a.m.b.). 42. Hajmi 10 1 bo'lgan gazometrda 17°C va 103,3 kPa bosimda to'la gaz bor. Agar shu gazning havoga nisbatan zichligi 0,40 bo'lsa, gazning massasini hisoblang. {Javob: 4,97 g).
massasi qancha (a, m. b.)? a) 14; b) 28; d) 42. 44. Oltingugurt atomining massasi kislorodnikidan 2 baravar ortiq. Shu asosda oltingugurt bug'ining zichligi kislorodnikidan 2 m arta ko'p deyish mumkinmi? a) mumkin; b) mumkin emas. 2 - bob. MODDALARNING AGREGAT HOLATLARI 2 .1 . M o d d a la r n in g q a tt iq h o la ti A tom lar, m olekulalar va ionlar m o d d alarn ing eng oddiy h a m d a sodda tuzilishga ega bo'lgan to'plam laridir. Odatdagi shiaoitda bunday z a rra c h a la r a lo h id a h o la td a m avjud em as. K im yoviy ja ra y o n la rd a m o d d an in g q a ttiq , suyuq va g azlard an ib o ra t tashkiliy tu zilm a la ri, y a ’ni agregat h o latla ri ish tiro k etad i. A n a sh u tashkiliy tu z ilm a la r tark ib id a esa a to m la r, m o le k u la la r va io n la r bor. T a b ia ti j ih a t i d a n bu a g re g a t h o la tla r m o d d a ta rk ib id a g i elek tro n larg a u yoki bu jih a td a n b o g 'liq d ir. M o d d a la rn in g tu rli ag regat h o la td a b o 'lis h i u larn in g tarkibidagi z a rra c h a la rn in g tu rli t a ’sirlanishi tufayli yuzaga keladi. M o d d a n in g agregat h o latlarid agi 0 ‘zgarishlarda uning steoxeom etrik tarkibi o 'zgarm aydi, lekin m o d d a tark ib id a stru k tu rav iy o 'z g a ris h la r so d ir b o 'la d i. M o d d a la rn in g q a ttiq h o lati a m o r f yoki kristall k o 'rin is h d a b o 'lish i m u m k in . M o d d a a m o r f h o la td a b o 'lg a n id a u n in g m o le ku lasi o 'z a r o ta r tib s iz jo y la s h g a n b o 'la d i, q iz d irils a s e k in - a s ta y u m sh a y d i va s u y u q lik k a o 't a d i (s h is h a ). M o le k u la la r, a to m la r va io n la rd a n ta s h k il to p g a n ta rtib li tu z ilm a la r k ris ta ll h o la tig a ega. A lo h id a — m o n o k ris ta lla r ta b ia td a k a m d a n -k a m u c h ra y d i. K o 'p in c h a p o lik rista lla r — h a r to m o n g a y o 'n alg an kichik kristallar to 'p lam i n o to 'g 'ri shaklga ega bo'ladi va k o 'p uchraydi. K ristallarning shaklini k o 'rsa tis h u c h u n fazoviy k o o rd in a t sistem asi q o 'lla n ila d i. K ristallarn in g g e o m e trik sh ak liga k o 'ra : k u b sim o n , te tra g o n a l, o rto ro m b ik , m o n o k lin ik , trik lin ik va ro m b o e d rik kristall stru k tu - ra la r k o 'p u c h ra y d i. T ash q i t a ’sir tu fay li b ir m o d d a n in g o 'z i b ir n e c h a xil kristall hosil qilsa, b u n d a y h o d isa p o lim o rfiz m deyiladi. M asalan , grafit va olm os.
K ristall p a n ja ra tu g u n la rid a q a n d a y z a rra c h a la r tu rg an lig ig a q arab k ristalla rn in g 4 xil tu ri m a ’lum : a to m , m o le k u la r, ionli va m eta ll kristall p a n ja ra tu rla ri u ch ray d i. A to m k ris ta ll p a n ja r a li m o d d a la r d a k ris ta ll p a n ja r a n in g tu g u n la rid a a to m la r tu ra d i. A to m la r o ra sid a g i b o g ' k o v a le n t xususiyatga ega. B u n d a y kristall p a n ja ra hosil q ila d ig a n m o d d a la r q a to rig a o lm o s, g rafit, S i 0 2, k rem n iy k arb id (S iC ), b o r k arb id i (B 4 C 3), bo r, g e rm a n iy ok sid larin i olish m u m k in . K ristall p a n ja ra tu g u n id a a to m la r tu ra d ig a n m o d d a la r ju d a q a ttiq , yuqori s u y u q lan ish h a ro ra tig a ega. M olek ular kristall panjarali m o d d a la r tugunlari alo h id a qu tbsiz yoki qutbli k o v a le n t b o g 'la n is h li m o le k u la la rd a n tashkil to p g a n . O d a td a , b u n d a y kristall p an jarali m o d d a la r p ast h a ro ra td a q a ttiq h o latg a o 'ta d i. U la rg a deyarli b a rc h a o rg an ik m o d d a la r, k o 'p g in a n o o r g a n ik m o d d a la r ( N H 3, C 0 2, H 2 0 , C l2, I 2, H C I, H B r, H I . H 2 S), n o d ir g azlar, o q fosfor, o ltin g u g u rt va kislorod a llo - tro p ik shakl o z g a rish la ri va b o sh q a la r kirad i. M o le k u la r k ristallar shakli tu rlic h a . M a sa la n , v o d o ro d va geliy kristallari geksagonal h o la td a jo y la sh g a n . A rgon va y o d n in g kristallari b o 'lsa , hajm i m ark a zla sh g an kub p an jarag a ega. M o le k u la r kristall p an jarali m o d d a la r q a to rig a su b lim atsiya- la n a d ig a n q a ttiq m o d d a la r y o d , C 0 2, n a fta lin n i h a m k iritish m u m k in . B u n d a y b irik m a la r past h a ro ra td a qaynaydi yoki su yuq lan ad i. K im yoviy b o g 'Ian ish energiyasi y u q o ri, b o g ‘ b a rq a ro r. B u n d ay tu zilish g a ega m o d d a la r suvda k a m yoki y o m o n eriydi. L ekin org an ik eritu v ch ilard a yaxshi erish xossasiga ega b o ‘ladi. Io n li k ristall p a n ja rali m o d d a la r q a to rig a k ristall tu g u n la r k a tio n va a n io n d a n tash k il to p g an m o d d ala rn i o lish m u m k in . Bu h o la td a h a r b ir ionni teskari ishorali io n la r o ‘rab oladi. M asalan , osh tuzi ionli kristall panjara hosil qiladi. H a r b ir natriy ioni atrofida teskari ishorali 6 ta xlor ioni joylashgan. O sh tuzi kristallari hosil b o 'lish id a tug u n lard a m olekulalar m avjud em as. O sh tuzi kristallari o'zaro . bir b u tu n k atta kristall hosil qilib p o lim e r tuzilishga ega. Io n li kristall p a n ja rali m o d d a la r q a to rig a tu zla r, o k sid lar, ish q o rlar, m eta ll va m eta llm a slard a n tu zilg an m o d d a la r kirishi m u m kin . O d atd a, b un d ay m o d d alar qattiq h o latd a, yuqori h a ro ra t d a su y u q la n a d i, suvda o so n eriydi. E ritm a ia ri va su y u q lan m alari elektr to k in i yaxshi o 'tk a z ib , dissotsilanish darajasi yuqori b o 'la d i. M etall kristall p a n ja ra hosil q ilad ig an m o d d a la r q ato rig a b arc h a m e ta lla r k ira d i. M e ta lla r, o d a td a , s im o b d a n ta s h q a ri q a ttiq m o d d a la rd ir. M e ta lla rd a kim yoviy b o g 'la n is h n in g alo h id a turi m av jud lig i sab ab li k ristall p a n ja ra tu g u n la rid a m eta ll io n lari jo y la s h g a n . M e ta ll io n la ri u m u m iy «daydi» e le k tro n la r b ila n b o g 'la n g a n . M e ta lla rn in g y u q o ri elek tr va issiq o 'tk a z u v c h a n lig i, qattiq lig i, b o lg 'a la n is h i, sim va p a rd a la r hosil qilishi «elektron gaz»ga va m etall bog 'lan ish n in g o 'zig a xos taraflariga bog'liqdir. M e ta lla rn in g s tru k tu ra la ri b ir n e c h a xil h o la td a b o 'lis h i m u m k in . H ajm i m ark azlash g an kub p a n ja ra la r (1 - a rasm ) Iitiy, n atriy , kaliy, x ro m , m o lib d en , volfram , v a n n a d iy d a an a sh u n d a y stru k tu ra k u zatilad i. Bu m eta lla r u c h u n k o o rd in a tsio n son 8 ga teng. M a g n iy , berilliy, rux, tita n , k o b a lt, ru ten iy , o sm iy kabi m etallar u c h u n geksagonal panjara (1 - d rasm ) taalluqlidir. B u nd an tash q ari, b a ’zi m etallard a yoqlari m ark azlash g an kub pan jara ( 1 - 6
|
