Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
LDIF qisq.: LDAP Data Interchange Format LDAP ma’lumotlar almashuvi formati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
LDIF qisq.: LDAP Data Interchange Format LDAP ma’lumotlar almashuvi formati. LED qisq.: Light-Emitting Diode Yorug‘lik nuri taratuvchi diod, yorug‘lik diod. LEO qisq.: Low Earth Orbit Past yeroldi orbitasi. Bir necha kilometr balandlikdagi orbita.
Eng katta ixcham tizimlar. Oddiy leptop og‘irligi 3 kg dan oshiq bo‘lib, hajmi 9x12x2 dyum (taxminan 23x30x5 sm)ga teng; bozorda katta hajmli ekranlarning paydo bo‘lishi albatta ixcham kompyuterlar hajmining kattalashishiga olib keladi.
Bir paytlari eng kichik
kompyuterlardan bo‘lib, hozirda leptoplar o‘z imkoniyatlari va ish samaradorligi bo‘yicha stolusti tizimlar bilan qiyoslanishi mumkin bo‘lgan
o‘ta zamonaviy mashinalarga aylanmoqda. LET qisq.: Logical Equipment Table Mantiqiy qurilmalar jadvali. MS-DOS da ishlatiladi.
Yuridik va moliyaviy-iqtisodiy ma’lumotlarni yetkazib beruvchi eng katta kompaniya. LEXIS-NEXIS AQSHda (Deyton
sh.) yaratilgan bo‘lib, dastlab qog‘oz va qog‘oz mahsulotlarini ishlab
chiqarish bilan
shug‘ullangan. Keyin
kompaniya katta
ma’lumotlar banklarini yaratib, yurisprudensiya, moliya va umuman iqtisodiyot sohalarida ixtisoslashgan. Ma’lumotlar banklarida mijoz- server me’moriy tuzilmasi va uzoqlashgan, jumladan Internet tarmog‘i orqali
erkin foydalanish keng qo‘llanilgan. LF qisq.: Line Feed Satrni o‘tkazish. ASCII ni boshqarish belgisi. LFU qisq.: Least Frequently Used Kamdan kam ishlatiladigan. LG qisq.: Lucky Goldstar Goldstar firmasining yangi nomi. L LG
166
LGA qisq.: Land Grid Array LGA
tanasi. Mikrosxemaning yassi maydonchalar matritsalari shaklidagi tutashma guruhi tuzilmasi. Linda tili ingl.: Linda language rus.: язык Linda Ma’lumotlarga parallel ishlov
berishga mo‘ljallangan dasturlash tili. Linda tilidan foydalanishda amaliy
jarayon, jarayonlar guruhiga bo‘linadi, ularning ichidan asosiysi ajratiladi. Ko‘rsatilgan jarayonlar bir vaqtning o‘zida amalga oshiriladi va bir biriga nisbatan sinxronlashgan bo‘ladi. liniyaga sust ulanish ingl.: passive line connection rus.: пассивное подключение к линии Liniyaga ma’lumotlarni o‘qish uchun qo‘shilish. Linux operatsion (amaliy) tizimi ingl.: Linux operating system rus.: операционная система Linux O‘zagi Unix operatsion tizimi asosida ishlangan, tarmoq operatsion tizimi. Linux ilk bor 1991yili LiniusTorvalds tomonidan chiqarilgan. Linuxning muhim xususiyatlaridan biri – u bepul dasturiy ta’minot Fondi doirasida, GNU oshkora litsenziyasiga ko‘ra bepul tarqatiladi. Asosan, Internetda va intratarmoqlarda serverlar yaratish uchun qo‘llanadi.
Ro‘yxatlarga ishlov berish, LISP dasturlash tili. 1959 yili ishlab chiqilgan, sun’iy tafakkur sohasidagi masalalarni dasturlash uchun ishlatiladi. LISP tili ingl.: LISP language rus.: язык LISP “Ro‘yxatlarga ishlov berish” (LISt Processor) ixtisoslashtirilgan tili. 60 –yillar boshida MIT da John McCarthy tomonidan ishlab chiqilgan. Yuqori pog‘onadagi dasturlash tili bo‘lib hisoblanadi. Bu til sun’iy tafakkur vazifalarini yechishda ayniqsa shuhrat qozongan. Tilning barcha obyektlari (dasturlar va ma’lumotlar) ro‘yxatlar deb qaraladi. Foydalanuvchining axborot tizimi bilan muloqot maromida ishlashi ta’minlanadi.
Veb-saytning o‘ziga xos bortdagi jurnali. Server loglariga u yoki bu foydalanuvchi qayerdan va qachon kelgani, saytda qancha vaqt bo‘lgani va u yerda nimani ko‘rgani va yuklab olgani, uning brauzeri va uning kompyuterining IP manzili qandayligi haqidagi ma’lumot yoziladi. Logga har bir yozuv ma’lum xitga tegishli bo‘ladi, chunki server aynan sayt elementlaridan biriga murojaat qilishni qayd qilishi mumkin. log-fayl ingl.: log-file rus.: лог-файл Resurslardan erkin foydalanish urinishlarini qayd qiluvchi fayl. Masalan, log-fayl veb- saytingizga kirganlar haqidagi ma’lumotlarni saqlashi mumkin:
foydalanuvchi nomi,
foydalanuvchi domeni,
ma’lum sahifada o‘tkazilgan muddat, ochilgan gipermurojaatlar va h.k.
login ingl.: login rus.: логин 1.
Foydalanuvchining kompyuter yoki tarmoqdan erkin foydalanish jarayoni. 2. Kompyuterdan erkin foydalanishga ega bo‘lish uchun foydalaniluvchi qayd yozuvi nomi. Maxfiy emas. 3. Kompyuterga aynanlash ma’lumotlarini (odatda qayd
yozuvi nomi
va parol)
uzatayotganda u bilan bog‘lanish. log-out Kompyuterda seansni tugatish. Shaxsiy kompyuterlarda seansni tugatish uchun dasturlardan chiqib mashinani o‘chirish lozim xolos. Resurslar boshqa foydalanuvchilar bilan birga ishlatilayotgan kattaroq kompyuter va tarmoqlarda odatda seansni tugatishga ruxsat beruvchi operatsion tizim buyrug‘i mavjud bo‘ladi.
LGA
167
Lotus Development korporatsiyasi ingl.: Lotus Development corporation rus.: корпорация Lotus Development Elektron idoralarda ish
yuritishni avtomatlashtirish bilan bog‘liq turli vazifalarni bajarish uchun amaliy dasturlar yaratish bilan shug‘ullanuvchi kompaniya. Lotus
Development AQSHda 1982 yilda yaratilgan. LPC qisq.: Local Procedure Call Tartibotni mahalliy chaqirish. lpi qisq.: Lines Per Inch Satrlar (chiziqlar) dyumda. Choplashda qatorlar joylashuvi zichligi.
Satrli printer. Shaxsiy kompyuterning parallel portini (interfeysini) belgilanishi. Dastlab, IBM PC da u matnni satrlarini belgima - belgi printerga uzatish uchun mo‘ljallangan edi.
Bosmaxona sifati. LRU qisq.: Least Recently Used Anchadan buyon ishlatilmayotgan LRU algoritmi. Anchadan buyon ishlatilmayotgan elementlar yangilari tomonidan siqib
chiqarilayotgan keshlashni boshqarish algoritmi. LSB qisq.: Least Significant Bit Kichik xona biti. LSI qisq.: Large-Scale Integration Yuqori
pog‘onadagi birlashuv. Yuqori pog‘onadagi birlashgan mikrosxema, katta integral sxema. LU qisq.: Logical Unit Mantiqiy qurilma. LUID qisq.: Locally Unique IDentifier Mahalliy noyob identifikator. LUN qisq.: Logical Unit Number Mantiqiy qurilma tartib raqami. Lycos Mashhur WWW izlash tizimi va direktoriyasi. Lycos to‘lamatnli izlash xizmati, kategoriyalar bo‘yicha tashkil qilingan veb-saytlar direktoriyasi hamda tanlangan saytlar tahlilini taqdim etadi.
Lempel-Ziv-Velsh, LZW algoritmi. Axborotni zichlashtirish algoritmi, nomi mualliflarning familiyalarining birinchi harflaridan tashkil topgan.
LZW
168
Mm ma’lum ochiq matnga hujum ingl.: attack on open text rus.: атака на известный открытый текст Kriptoanalitik ko‘p hajmdagi tegishli dastlabki matnlar va
shifrlangan matnlar
asosida uyushtirilayotgan tahliliy hujum. ma’lumotlar ingl.: data rus.: данные 1. Rasmiylashtirilgan, ya’ni uzatish, izohlash va qayta ishlash uchun mos shaklda taqdim etilgan axborot. 2. Kompyuterda qayta ishlanishi jarayonida aylanayotgan hujjatlashtirilgan axborot. 3. Hisoblash mashinasida uzatish, saqlash va qayta ishlash uchun tayyorlangan, ya’ni ramzlar (raqamlar) shaklida taqdim etilgan axborot. Ma’lumotlar misoli sifatida kompyuterga kiritish uchun kodlangan yoki allaqachon kiritilgan matn,
nutq, tasvir,
istalgan kattaliklardagi jadvallar va h.k.ni keltirish mumkin.
Funksional qurilmalar orasida ma’lumotlarni ko‘chirish. Bu ma’lumotlarni siljitishni va almashuvini kelishtirishni boshqarish qoidalar to‘plamiga muvofiq amalga oshiriladi.
Ma’lumotlar butunligini tekshirish uchun foydalaniladigan jarayon. Masalan, olingan ma’lumotlarning yuborilgan ma’lumotlar bilan bir xilligini tekshirish; dasturning virusdan zararlanmaganligini tekshirish.
1. Ma’lumotlar majmui. Bu ma’lumotlar berilgan mavzuga
tegishli bo‘lib
foydalanuvchilar bilan o‘zaro ta’sir qila olishini ta’minlaydigan tarzda tashkil qilingan. 2. Ma’lumotlarni markazlashtirilgan holda saqlash va jamoa bo‘lib foydalanishning avtomatlashtirilgan tizimi. Uning tarkibiga ma’lumotlar bazasi yoki ularning majmui, ma’lumotlar bazasi spravochnigi, MBBT, hamda so‘rovlar va amaliy
dasturlar kutubxonasi kiradi. ma’lumotlar bazalarini boshqaruv tizimi ingl.: DataBase Management System (DBMS) rus.: система управления базами данных Umumiy yoki maxsus maqsaddagi dasturiy va lingvistik vositalar majmui. U ma’lumotlarga ishlov berishning qabul qilingan texnologiyasi sharoitida ma’lumotlar bazalarini yaratish, ularni markazlashtirilgan boshqarish va ularni turli foydalanuvchilar tomonidan erkin
foydalanishni tashkil
etishni qo‘llab-
quvvatlashni amalga
oshiradi. MBBT
afzalliklari ma’lumotlar samarali erkin
foydalanish, butunlik, ma’lumotlarni qayta tiklash, parallelizmni nazorat qilish, shaxsiylik va xavfsizlikdadir. MBBT foydalanuvchilarga ma’lumotlar ustida turli amallarni bajarish, jumladan ajratib olish, qo‘shish, tahrir qilish, yangilash, izlash, tartibga solish va hisobotlarni tayyorlash imkonini beradi. Eng mashhur MBBT: Oracle, MS SQL, SYBASE va boshqalar.
1. Elektron hisoblash mashinalari yordamida qidirib topilishi va qayta ishlanishi mumkin bo‘lgan tarzda tartibga solingan ma’lumotlar to‘plami (masalan: maqolalar, hisob-kitob). 2. Aniq qoidalar asosida tashkil qilingan va amaliy dasturlarga bog‘liq bo‘lmagan ma’lumotlar to‘plami. Bu qoidalar ma’lumotlarni ta’riflash, saqlash va joyini o‘zgarishga oid umumiy tomoyillarni nazarda tutadi. Ma’lumotlar bazasi (MB) yetarlicha to‘la, to‘g‘ri tashkil qilingan, hozirgi kunga doimo mos keluvchi va foydalanish uchun qulay bo‘lishi lozim. Bu ma’lumotlar bir-biriga zid bo‘lmasligi zarur. Ma’lumotlarni tahrirlash, to‘latish va yo‘qotib tashlash, hamda ularni qidirib topish va saralash MBni boshqarish Mm
169
tizimi (MBBT) yordamida amalga oshiriladi. MBlari shaxsiy va jamoaviy foydalanishga mo‘ljallangan bo‘ladi. Jamoa foydalanadigan yirik MBlarni kuzatib borishni ma’lumotlar bazasining boshqaruvchisi amalga oshiradi. Bitta kompyuterda joylashgan mahalliy bazalar va bir-biri bilan bog‘langan bir nechta kompyuterda taqsimlangan bazalar farqlanadi. ma’lumotlar bazasi ma’muri ingl.: database administrator rus.: администратор базы данных Tashkilot yoki muassasa ma’lumotlar bazasining ahvoli, rivojlanishi va undan foydalanishga javobgar inson yoki shaxslar guruhi.
Ma’lumotlar bazasi
ma’muri ma’lumotlar bazasi faoliyatini ta’minlaydi, ma’lumotlarning to‘liqligi, to‘g‘riligi, qarama- qarshi emasligi va butunligi hamda kerakli muhofaza darajasini nazorat qiladi va qo‘llab- quvvatlaydi. Dasturlari ma’lumotlar bazasidan erkin foydalanishda qo‘llaniladigan foydalanuvchi va dasturlovchilar bilan o‘zaro ish olib boradi.
Ijodiy faoliyat tufayli ma’lumotlar bazasini yaratgan jismoniy shaxs.
Chop etish, aks ettirish, tarqatish va ularni turli xo‘jalik faoliyatiga kiritish (jumladan o‘zgartirilgan shaklda ham) bo‘yicha harakatlar. Ommaviy
axborot vositalari tomonidan ma’lumotlar bazasini chop etilishi haqidagi xabar berish ma’lumotlar bazasidan foydalanish hisoblanmaydi. ma’lumotlar bazasini boshqarishning gibrid tizimi ingl.: hybrid database management system rus.: гибридная система управления базой данных Gibrid MBBT. U relyatsion va obektga – yo‘naltirilgan tizimlarning ijobiy sifatlarini o‘zida mujassamtirgan. Relyatsion MBBT ning tranzaksiyalariga ishlov berish vositalarini o‘z ichiga olib, obektga – yo‘naltirilgan MBBT ning ko‘pgina ma’lumot turlarini ham quvvatlaydi. Gibrid MBBT “tuzilmalashtirilgan so‘rovlar tili” SQL dan foydalanadi. ma’lumotlar bazasini boshqarishning ko‘p o‘lchamli tizimi ingl.: multidimensional database management system rus.: многомерная система управления базой данных Ma’lumotlarni N-o‘lchamli kub shaklida taqdim etilishini ta’minlaydi. Shu tufayli MDDBMS murakkab hujjatlar tizimlarini qayta ishlaydi. ma’lumotlar bazasini moslashtirish ingl.: database adaptation rus.: адаптация базы данных Foydalanuvchining muayyan texnik vositalari yoki aniq
dasturlari boshqaruvidagi ma’lumotlar bazasini faoliyatini ta’minlash maqsadida amalga oshiriladigan o‘zgartirishlar kiritish.
Ixtiyoriy moddiy shaklda
qayta ishlab
chiqarilgan ma’lumotlar bazasidan erkin
foydalanishni, shu jumladan, tarmoq va boshqa usullar bilan, taqdim qilish. Shuningdek, sotish, kiraga berish, ijaraga topshirish, qarzga berish, shu maqsadlarda importni ham o‘z ichiga oladi. ma’lumotlar bazasini chop etish ingl.: database publishing rus.: выпуск базы данных Ma’lumotlar bazasi nusxalarini muallif roziligi asosida cheklanmagan shaxslar doirasiga taqdim etish (jumladan, kompyuter xotirasiga yozish va bosma matn chop etish orqali ham). Bunday nusxalar soni ko‘rsatilgan asarlar tavsifiga ko‘ra mazkur doiradagi shaxslar ehtiyojlarini qondirishi lozim.
Moslashtirish bo‘lmagan va dastlabki matnning o‘zgarishiga olib
keluvchi har
qanday o‘zgartirishlar. ma’lumotlar bloki ingl.: data unit rus.: блок данных M ma’lumotlar bloki
170
Bir xil uzunlikdagi ramzlar ketma-ketligi. U ma’lumotlarni ifodalashda yoki o‘z holicha uzatishda ishlatiladi.
Amaliy jarayonlar bir – biriga tarmoq va trasnport pog‘onalari chegarasida uzatayotgan ma’lumotlar bloklari. Uzatilayotgan xabarlarni qismlarga bo‘lish oqibatida hosil bo‘ladi.
Axborot obyekti bo‘lib, o‘z nomi va u ifodalovchi qiymatlar (kattaliklar) majmuasi bilan belgilanadigan Obyekt sifatida jarayon, hodisa, narsa, mamlakat, fan sohasi va h.k. lar bo‘lishi mumkin. Ko‘rilayotgan obyektni tavsiflayotgan ma’lumotlarning elementlari majmuasi yozuv (masalan, mahsulot – uni nomeri, nomlanishi, o‘lchamlari, narxi, u yasalgan materiali) deb nomlanadi.
1.
Axborot tashuvchisida ma’lumotlarni, ma’lumotlar elementlarini yozish
uchun ajratilgan maydon. 2. Funksional mustaqil qiymatga ega va alohida ma’lumotlar elementi sifatida ishlov beriluvchi yozuv yoki to‘ldirilayotgan shakl qismi.
Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash sohalarida tarkibiy qismlar turi va ularning aloqalari to‘g‘risidagi tasavvur. Ma’lumotlar modeli ma’lumotlarni tavsiflash tili bilan belgilanadi. Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|