B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

6.2.3. Ekstrfaol distillatsiya
Ekstrafaol distillatsiyaning tub mohiyati quyidagicha bo‘ladi.
Ekstrfaol distillatsiya uchinchi komponent – fenol ishtirokida olib
boriladi. Аromatik uglevodorodlar bilan birga fenol kolonna kubida
aromatikaning uchuvchanligi pasayishi hisobiga qoladi.
Fenoldan aromatika haydash orqali ajratib olinadi, fenol esa jara-
yonga qaytariladi.
5-chizma ekstrfaol distillatsiyaning soddalashtirilgan sxemasi
keltirilgan:
5–chizma. Ekstrfaol distillatsiya soddalashtirilgan sxemasi: 
1–ekstrfaol haydash kolonnasi; 2–aromatik uglevodorodlarni ajratib olish
kolon nasi.
Uglevodorodlar aralashmasi (I) 1–kolonnaga keladi, u yerga
sof, yangi va jarayonga qaytarilgan fenol (VI) kiritiladi. 1–kolonna
yuqorisidan noaromatik uglevodorodlar (II) chiqadi, pastidan esa
aromatika+fenol (III) chiqib, 2–kolonnaga aromatik uglevodorodlar
(IV) ni ajratib olish uchun beriladi: 2–kolonna tubidan ajralib chiqa-
yotgan fenol (VI) sof, yangi fenol (V) bilan qo‘shilib 1–kolonnaga
boradi.
i
vi
iii
v
iv
ii
2
1

---

55
6.2.4. Ksilollarni ajratib olish
Ksilollarni ajratib olish ma’lum qiyinchiliklarga ega, chunki frak-
sion tarkibga kirgan uglevodorodlar o‘z fizik xossalariga ko‘ra juda
yaqin.
Quyidagi jadvalda ksilol fraksiyasi tarkibiga kirgan uglevodorod-
larning qaynash va muzlash haroratlari (ºCda) keltirilgan:
7-jadval
Komponentlar
Qaynash harorati, ºC
Muzlash harorati, ºC
О–Ksilol
M–Ksilol
p–Ksilol
Etilbenzol
144,4
139,1
138,2
136,2
–25,23
–47,97
+13,23
–95,09
6-chizma. Ksilol fraksiyasini individual uglevodorodlarga ajratish printsipial 
sxemasi: 
1–o–ksilolni ajratish qurilmasi; 2–etilbenzolni ajratish qurilmasi; 3–p–ksilolni
ajratish qurilmasi; 4–p–ksilolni ajratish maqsadidagi xom ashyoni tayyorlash quril-
masi; 5–m–ksilolni ajratish qurilmasi.
Ksilollar aralashmasi 1–kolonnaga orto–ksilolni (III) ajratib olish
uchun keladi. 1–kolonna tepasidan mahsulotlar retsirkulyat (IV)
bilan aralashgan holida 2–kolonnaga etilbenzolni (V) ajratib olish
uchun keladi, 2–kolonna tubidan xomashyo 3–apparatga kristallizat-
siyaga boradi. Bunda p–ksilol (VII) ajraladi, xira eritma (VIII) esa
4–kolonnaga keladi, kolonna tepasidan p–ksilolni qo‘shimcha ajratib
olish uchun 2–kolonnaga yuborilayotgan retsirkulyat (IV) chiqarib
olinadi, 4–kolonnadan chiqayotgan qoldiq (IX) m–ksilolni (X) va
v
iv
vi
vii
viii
ii
i
iii
ix
x
xi
5
4
3
2
1

---

56
qoldiq ksilol fraksiyasini (XI) ajratib olish uchun 5–apparatga kiradi.
Keltirilgan chizma p–ksilol va etilbenzolni yuqori salmoqda 88 va
99% (xomashyodagi ularning miqdoriga mos holida) olish imkoni-
yatini beradi.
Yaponiyada ksilollarni ajratib olishning yangi orginal usuli ishlab
chiqilgan. Ushbu usulda HF.BF
3
aralashmasi ishlatilib, dastavval u
yordamida xomashyodan m–ksilol to‘la ekstraktsiyalanadi (0–10ºC),
qolgan uglevodorodlar rektifikatsiyada oson ajraladi. HF.BF
3 
komp-
leksining yana bir e’tiborini tortadigan xossasi: temperatura 100ºC
gacha ko‘tarilsa metaksilolni orto– va para– ksilollarga izomerizatsi-
yasi amalga oshadi.