B ibragimov, M. Ibragimov

e
s
s
p
p
u
u
b
b
l
l
i
i
k
k
a
a
s
s
i
i
n
n
i
i
n
n
g
g
 
 
I
I
 
 
t
t
u
u
r
r
n
n
i
i
r
r
 
 
m
m
u
u
s
s
o
o
b
b
a
a
q
q
a
a
s
s
i
i
d
d
a
a
 
 
i
i
s
s
h
h
t
t
i
i
r
r
o
o
k
k
 
 
e
e
t
t
g
g
a
a
n
n
 
 
j
j
a
a
m
m
o
o
a
a
l
l
a
a
r
r
 
 
e
e
g
g
a
a
l
l
l
l
a
a
g
g
a
a
n
n
 
 
o
o
`
`
r
r
i
i
n
n
l
l
a
a
r
r
i
i
 
 
h
h
a
a
q
q
i
i
d
d
a
a
 
 
u
u
m
m
u
u
m
m
i
i
y
y
 
 
m
m
a
a
`
`
l
l
u
u
m
m
o
o
t
t
 
 
 
 
2
2
3
3
-
-
2
2
8
8
 
 
a
a
v
v
g
g
u
u
s
s
t
t
 
 
2
2
0
0
1
1
8
8
 
 
y
y
i
i
l
l
.
.
 
 
S
S
a
a
m
m
a
a
r
r
q
q
a
a
n
n
d
d
 
 
s
s
h
h
.
.
 
 
 
 
 
 
I – o`rin –
II – o`rin – 
III – o`rin –
IV – o`rin – 
V – o`rin –
VI – o`rin –
VII – o`rin –
VIII – o`rin –
IX – o`rin –
 
 
 
 
 
Bosh hakam _________________ 
6.9. Voleybol hakamlarning harakatlari 
1. To’pni o’yinga kiritishga ruxsat berish 
2. To’pni o’yinga kiritadigan jamoa 

---

260 
3. Maydonni almashtirish 
4. Taym-aut 
5. O’yinchi almashtirish 
6. Tartib buzganligi uchun ogohlantirish 

---

261 
7. Maydondan chetlashtirish 
8. Diskvalifikatsiya 
9. Partiyaning tugallanishi 
10. To’p havoga uloqtirilmagan yoki podacha urilayotgan vaqtda to’p qo’ldan 
havoga irg’itilmagan 

---

262 
11. Hakam xushtak chalgandan so’ng 8 sekund vaqt ichida to’pni o’yinga 
kiritilmaganligi 
12. To’pni qabul qilayotgan jamoani harakatda to’pni qabul qilishga halaqit qilish 
13. O’yinchilarning noto’g’ri joy almashinishi 
14. To’p maydonda 
15. To’p maydondan tashqarida 

---

263 
16. To’pni ilib qolish 
17. To’pga ikki marta teginish 
18. To’pga bir jamoani to’rt marta teginishi 
19. O’yinchi to’rga tegsa va to’p to’rga tegib maydonga tushsa 

---

264 
20. Raqib tomonidan uchib kelayotgan to’pga to’r ustida yoki o’tmagan holda 
to’siq qo’yish 
21. Himoya zonasi o’yinchilarni hujum zonasi chizig’ini bosib hujum qilishi 
22. O’yinchilarni chiziqdan o’tib ketishi yoki to’p o’yinga kiritilayotganda chiziqni 
bosishi 
23. Bahsli to’p

---

265 
24. To’p raqib qo’liga tegib maydondan chiqib ketishi 
25. O’yinni cho’zganligi sababli ogohlantirish 
1. To’p maydonda 
2. To’p maydondan tashqarida 

---

266 
3. To’p raqib qo’liga tegib maydondan chiqib ketishi 
4. To’p o’yinga kiritilishida o’yinchini belgilangan chiziqni bosishi 
5. Hech qanday qaror qabul qilmaslik 
 
Mavzuga oid nazorat savollari: 
1. Maydon o`lchamlarini ayting? 
2. To`pning standart vaznini ayting? 
3. Zahiradagi o`yinchi kimning ruxsati bilan maydonga kirishi mumkin? 
4. Bosh hakam huquq va majburiyatlari nimalardan iborat? 
Adabiyotlar 
1.Айрапетьянц Л.Р. Волейбол. Учебник для высших учебных 
заведений.Т.: Zar qalam. 2006. - 240 с. 

---

267 
2. Ayrapetyants L.R., Pulatov A.A., Isroilov Sh.X. Voleybol. Oliy o‘quv 
yurtlari umumiy kurs talabalari uchun o‘quv qo‘llanma.T.: 2009. - 77 b. 
3.Ibragimov A.K. Sport turlari bo`yicha musobaqalar o`tkazish va 
hakamlik qilish. Ma`ruza matn. – B. 2018. 
4. sportzone.ru.sport.rules tarmog‘idan olingan ma’lumotlar. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

268 
VII BOB. GANDBOL O`YINI BO`YICHA MUSOBAQALAR O`TKAZISH 
VA HAKAMLIK QILISH 
 
Qo’l to’pi musobaqalari o’quv-mashg’ulot ishlarining asosiy qismini tashkil 
etadi. U shug’ullanuvchilarning mashg’ulotlarga qiziqishini oshiradi, mamlakatda 
qo’l to’pini ommaviy rivojlantirishga yordam beradi. Gandbolchi o’yinlarda 
muntazam qatnashmay turib yuqori natijalarga erisha olmaydi. Musobaqalar 
musobaqa qatnashchilarining va, umuman, jamoaning jismoniy, texnik, taktik va 
axloqiy-irodaviy tayyorgarligi darajasini aniqlaydi, o’quv-mashg’ulot jarayonining 
ahvoli va yo’nalishini aniqlash imkonini beradi. Musobaqa natijalari o’quv-
mashg’ulot ishlarini yakunlash vositasi bo’lib xizmat qiladi. 
Musobaqalar qatiylikni, g’alabaga erishish yo’lidagi iroda kuchini, jamoa, 
tuman, shahar, respublika, qolaversa, mamlakat oldidagi mas’uliyat hissini 
tarbiyalaydi. O’yinchilarning emostional keskinligi gandbolchilarning ruhiy 
xususiyatlarini aniqlashga imkon beradi. 
7.1. Musobaqalarni boshqarish 
Musobaqalarni tayyorlash va o’tkazishga umumiy rahbarlikni amalga 
oshiradigan tashkilot, shuningdek, musobaqani o’tkazish uchun aniq javobgar 
shaxs bo’lishi, musobaqalar joyini tayyorlash, sportchi va hakamlarni kutib olish, 
joylashtirish, ovqatlantirish, ularga tibbiy xizmat ko’rsatish, shuningdek, madaniy 
tadbirlarni o’tkazish uchun ham javobgar tayinlanishi kerak. 
7.2. Musobaqa turlari 
Oldiga qo’yilgan vazifalariga qarab musobaqalarni asosiy va yordamchi 
musobaqalarga bo’lish mumkin. 
O’zbekiston Respublikasi Jismoniy tarbiya va sport Vazirligi tomonidan 
tasdiqlangan sport tasnifi talablariga muvofiq tashkil etiladigan hamda natijalariga 
ko’ra g’olib va chempion degan nom beriladigan musobaqalar asosiy 
musobaqalarga kiradi. 
Musobaqalarning asosiy turi – taqvim musobaqalari bo’lib, ular sport 
tadbirlarining yagona taqvimiy rejasida nazarda tutiladi va tasdiqlangan nizomga 

---

269 
muvofiq ravishda o’tkaziladi. Musobaqaning asosiy turlariga: birinchilik yoki 
chempionatlar, kubok musobaqalari, saralash musobaqalari kiradi. 
Birinchilik yoki chempionatlar – eng mas’uliyatli musobaqalar bo’lib, 
ularning natijalari bo’yicha g’olib jamoalarga chempionlik unvoni beriladi. 
Musobaqalarni tashkil etishning bu turi jamoalar kuchini xolisona baholashga, olib 
borilayotgan o’quv-mashg’ulot ishining sifatini taqqoslashga imkon beradi. 
Kubok musobaqalariga juda ko’p jamoalarni jalb etish mumkin va ular 
g’olibni qisqa muddatlarda aniqlash maqsadida o’tkaziladi. Kubok musobaqalari 
eng yaxshilarni izchillik bilan tanlab olish taomili bo’yicha o’tkaziladi. 
Saralash musobaqalari musobaqaning keyingi bosqichida qatnashish uchun 
eng kuchli jamoalarni aniqlash maqsadida o’tkaziladi. 
Musobaqaning yordamchi turlariga quyidagilar kiradi: nazorat uchrashuvlari, 
o’rtoqlik uchrashuvlari, qisqartirilgan musobaqalar. 
Nazorat uchrashuvlari jamoalarni bo’lajak musobaqalarga tayyorlash va 
ularning tayyorgarligini tekshirish maqsadida o’tkaziladi. 
O’rtoqlik uchrashuvlar o’quv-mashg’ulot maqsadlarida yoki an’anaviy 
musobaqalar rejasida o’tkaziladi. 
Qisqartirilgan musobaqalar bir necha soat mobaynida o’tkaziladi. Ular, 
odatda, bayram kunlariga va sport mavsumining ochilish yoki yopilish kunlariga 
rejalashtiriladi.