B. O. Bekn azarov
Download 4.41 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- X V .9-rasm . I
- PK-proteinkinaza; F ^-fosfor qoldg‘i. 1—ISHE-70 bilan ISHO komleksi, 2-haroratning ко ‘tarilishi bilan ISHE-70 va ISHO elementlarining bir
- Vaqtkridft ybg‘ift^Vttlink depart! кШ 440 Qurgoqchilik.
- Suv yetishm asligining o ‘simlikka ta’siri.
- Q urg‘oqciiilik sharoitida nafas ollsh jarayoni.
- X V .4. 0 ‘SIM LIKLARNING PAST HARORATGA CHIDAM LILIGI
- 0 ‘sim liklarning past haroratga moslashuvi.
- X V.4.1. 0 ‘SIM L IK L A R N IN G Q ISH G A CH ID A M LIL IG I V A Q IC H K I-BA H O R G I D A V R D A T U PR O Q , O B-H AVO
- «qishga chidamliligi»
|
438 XV.8-rasm . 0 ‘simliklarda suv tanqisligiga nisbatan sintezlanuvchi oqsillar (Kuznetsov, Dmitriyeva, 2005). Shuningdek, sitoplazmaning muzlash nuqtasi pasayib hujayra ichki qismida suv kamayadi va u yerda muz hosil boMishi bir muncha susayadi. Chiniqishning ikkinchi fazasi -10°C, -20°C gacha davom etib haroratning bir sutkada 2-3°C gacha pasayishi bilan boradi. Bunda hujayra oraliqlarida muz hosil boMib birinchi fazada paydo boMgan hujayrani suvsizlanishdan saqlovchi himoya vositalari ishlay boshlaydi. 0 ‘simliklarning o ‘ta sovuqqa chidamliligiga ham xuddi sovuqqa chidamlilik kabi mikroelementlar katta ta’sir qiladi. Masalan, rux hujayralarda bogMangan suv miqdorini oshirib, qandlar yig‘ilishini kuchaytirsa, molibden, mis, vanadiy, kobalt, azotning oqsildagi va umumiy miqdorini kuchaytiradi. Shuni aytib o ‘tish lozimki, yer shari quruqlik qismining anchagina qismi namgarshilikka muhtoj joylar hisoblanadi, ya’ni bu joylarda yillik suv bugManish 100mm va undan ochiq boMgani holda yOg‘ingarchilik miqdori 250-500 mni-ni tashkil qiladi. Yuqoridagi maydonning yarmidan ko‘prog‘ida esa yillik yogMngarchilik miqdori 250 mm.dan 439 ham kam. XV.9-rasmda ISH E-70 geni ekspressiyasining induksiyasi jarayoni ko‘rsatilgan. X V .9-rasm . I SHE—70 geni ekspressiyasining induksiyasi (Bashanan et al, 2000, V. V.Kuznetsov va G.A.Dmitrieva kiritgan о ‘zgartirishlar bilan, 2005): ISHE-issiqlik shokining elementi; ISHO — issiqlik shokining omili; PK-proteinkinaza; F ^-fosfor qoldg‘i. 1—ISHE-70 bilan ISHO komleksi, 2-haroratning ко ‘tarilishi bilan ISHE-70 va ISHO elementlarining bir- biridaii ajralishi hamda uchta ISHO elementining kompleks hosil qilishi, 3-IStfO tripleti ISHE-70 elementini taniydi, 4-ISHO elementining bittasi probeinkinaza yordamida fosforillanadi, bu о ‘z navbatida issiqlik shoki getii eksfireSsiyasim kuchaytiradi, 5 -m -k N K da ISHE-70 sintezlanadi, 6-I$tfE-7V bilan ilSHO bog ‘lanadi,bu о ‘z navbatida ISHE-70 va ISHO kohtpfefaning dissotbibianixhiga olib keladi, 7-ISHO omili tripleti Btega m a’lurhki, o ‘siniliklaftiing yaxshi rivojlahishi uchtih lining o ‘sisfi ddvtfda ftamgatfchiHk rttticjobii ravifchda bbMfsHi maq&dga HtteV'dfiq. ЫйНйёйШ fcjlim £ft'g issiq Vaqtkridft ybg‘ift^Vttlink depart! кШ 440 Qurg'oqchilik. Kuchli quyosh nurlari sharoitida yuqori issiqlikda uzoq vaqt yog‘ingarchilik boMmagan holda kelib chiqadi. Ko‘pchilik hollarda qurg‘oqchilik havo muhitida namning kam bo‘lishidan kelib chiqadigan atmosfera qurg‘oqshiligidan kelib chiqadi (XV.lO-rasm). Agar bu holat uzoq muddat davom etsa, tuproq qurg‘oqshiligi kelib chiqadi. Garmsel vaqtida esa tuproq qurg‘oqshiligi yuz bermasligi mumkin.
V / V *
ч / Ч / * v /X /' XV.lO-rasm. Yuqori haroratning nitratreduktaza geni ekspressiyasiga ta’siri. (V.V.Kuznetsov, G.A.Dmitriyeva, 2005).
0 ‘simlik to‘qimalarida suv yetishmasligining hodisasi uning barglari va boshqa organlari orqali suv bugManish miqdori ushbu o‘simlik tomonidan qabul qilayotgan suv miqdoridan oshib ketsagina ro‘y beradi. Suv tanqisligi issiq, quyoshli kunlarda peshin vaqtida ham ro‘y berishi mumkin, chunki bu vaqtda barglaming so‘rish kuchi oshib, uning natijasida suvning tuproqdan o‘simlikka o‘tishi ham tezlashadi. 0 ‘simlik o ‘z navbatida suv tanqisligi ko‘rsatkichini o‘z barglaridagi barg og‘izchalarining o‘lchamlarini o‘zgartirish orqali idora qilishi mumkin. Agar tuproqda o‘simlik o ‘zlashtira oladigan suv boMmasa, unda kuchli so‘lish paydo boMadi. Bu esa o ‘z navbatida o'simlikning halok boMishiga olib keladi.
0 ‘simlikica suv yetishmaslik belgilaridan ular to‘qimalarida ertalab suvning bo‘lishi hamda poyasi kesilganda undan shira ajralishining to‘xtashidir. Qurg‘oqchilik birinchi navbatda hujayradagi erkin yoki kuchsiz bogMangan suvning kamayishiga olib keladi. Bu esa o‘z navbatida sitoplazma cqsil qobig‘ining suvsizlanishiga olib keladi. Shuningdek, ayrim oqsii-fermentlaming bajaradigan ishiga ta ’sir qiladi. Agar soMish uzoq vaqt davom etsa, sintezlovshi fermentlarining faolligi kamayadi, ammo suv ishtirokida boradigan parchalanish hodisasi, jumladan, proteoiiz hodisasi tezlas'nadi. Buning natijasida hujayrada kichik molekulali oqsil
moddalarning miqdori
oshadi. Shuningdek, polisaxaridlaming parchalanishi natijasida to‘qimalarda eruvchan qandiarning miqdori ko‘payadi, ulaming barglardan chiqishi susayadi. 0 ‘simliklarga suv yetishmaganda ular barglarida RNKning hosil bo‘lishi va shu jarayonda qatnashuvchi ribonukleaza fermentining aktivligi kamayadi. Ammo DNKning o‘zgarishi qurg‘oqchilik uzoq davom etgandagina ro‘y berishi mumkin. Suvning yetishmasligi hujayrada keladigan boshqa jarayonlarga ham ta’sir qiladi. Jumladan, hujayradan ionlarning chiqishi yengiliashganligi sababli ulaming tarkibiy qismida kamayisn ro‘y beradi. Vakuolaiarda esa erkin suvning kamayishi natijasida vakuol shirasining vopishqoqligi oshib ketadi. Shuningdek, suvning yetishmasligi o ‘simliklarda ketadigan fotosintez jarayoni mairsuldorligiga, y a’ni fotosintez jarayor.iga ham salbiy ta’sir qiladi. Ammo ayrim hollarda o ‘simliklarga suv yetishmasligining boshiang'ish davrida fotosintez jarayoning borishi tezligi qisman oshishi mumkin. Fotosintez jarayoni tezligining suv yetishmasligi natijasida kamayishiga quyidagi hollar sababchi bo‘lishi mumkin. Suv kam bo‘lganligi tufayli barg og‘izchalarining gidrofaol yopilishi va buning natijasida fotosintez jarayonining tarkibiy qismlaridan bo‘lgan C 0 2 gazining o‘simliklarga yutilishining kamayishi. Barg kujayralarida xlorofillning sintezini ishining buzilishi. 2. Y cnig‘lik fosforlanishining va elektronlar tashiluvining buzilishi. 3. C 0 2 qaytarish reaksiyalarining va
yorug‘lik ishtirokida boradigan kimyoviy reaksiyalarning (foto ximik) o‘zgarishi. 4. Xloroplastlar tuzilishining buzilishi. 5. Assimilyatlaming barglardan chiqishining sekinlashishi yoki umuman to‘xtashr. Q urg‘oqciiilik sharoitida nafas ollsh jarayoni. Fotosintez jarayonidan farqli o ‘laroq oldin anchagina kuchayadi, so‘ngra pasavadi.
Би holatga aw al aytib o‘tganimizdek, qurg‘oqchilikda ro‘y beradigan polisaxaridlaming parchalanishidan hosil
bo‘ladigan qandlar
• miqdorining keskin oshib kelishi sabab boMishi mumkin. Chunki, nafas olish jarayoni uning asosiy tarkibiy qismi boMgan qandlarga chambarchas bogMiqdir. 0 ‘simlikka suv yetishmasligi natijasida uning o‘sishi to‘xtaydi, ayniqsa barglar va poyalaming o‘sishi juda sekinlashadi. Bu holat •hujayralaming boMinishining va ulami tuzilishini sekinlashishi natijasida ro‘y beradi. Ildizlaming o‘sishi esa kuchayadi. Masalan, makkajo‘xori, har xil namlikdagi tuproqli idishlarda o ‘stirilganda ildiz to‘qimalari soni va ildiz uzunligi tuproq namligiga teskari tartibda boMishi aniqlangan, yarni makkajo‘xori suvda o‘stirilganda tuklar mutlaqo hosil boMmagan, tuproqda esa и qanchalik quruq boMsa, tuplar soni shunchalik ko‘p boMgan. Agar tuproqda uzoq vaqt suv yetishmasa, ildizlarning o‘sishi ham susayadi. Shuningdek, ildizlarda po‘kak hosil boMishi ro‘y beradi va meristemadan shiqayotgan hujayralaming differensiyalashishi kuchayadi. 0 ‘simliklaming haddan tashqari isib ketishdan saqloyshi hollardan biri ularda ketadigan va baquvvat ildiz sistemasi orqali ta’minlanadigan suv bugMantirish hodisasidir. Qishloq xo‘jaligida o\sirnii!.larning issiqqa
chidamliligini oshirish uchun ularni barglari va tanasi rux tuzining 0,05%li eritmasi bilan ishlanadi.
Yer yuzida o ‘sadigan o ‘sim!ik!ar o‘zlari o ‘sadigan muhitga qarab har xil past haroratlarda zararlanadilar. Masalan, uzoq Sibirda o‘suvchi o ‘simliklar 60°C sovuqqa ham chidamli boMib, qishni o ‘tkazish xususiyatiga ega. Masalan, csosan Markaziy Yevropada ko‘plab o ‘suvchi dastargul qishda gullash xususiyatiga ega. Shuningdek, o ‘rtacha yulduzo‘t ham qishda muzlashga chidamli boMib, havo harorati oshgandan so‘ng o‘z hayot-faolivatlarini boshlab yuboradilar. Shuning bilan birgalikda ko‘pgina issiqsevar janub o‘simliklari nisbatan past haroratga, ya’ni 10°C va undan past issiqlikda ham yashay olmaydilar. Masalan, какао o ‘simligi bir sutkada harorat 1-3°C gacha boMganda halok boMishi mumkin. 443 M akkajo‘xori o ‘simligi urug‘ining unib
chiqishi va uning o‘simtalarining rivojlanishi uchun tuproq harorati 10°C dan yuqori bo‘lishi lozim. 0 ‘simliklar o‘zlarining sovuqqa chidamliligi bo‘yicha ikkita guruhga bo‘linadi, ya’ni sovuqqa chidamli va izg‘iringa chidamli o‘simliklar. Sovuqqa chidamli o‘simliklarga nisbatan past havo haroratiga chidamli, issiqsevar janub o ‘simliklari mansub bo‘lsa, izg‘iringa yoki muzlashga chidamli o ‘simliklarga 0°C haroratdan past haroratga ham chidamli turlar kiradi. Sovuqqa chidamlilik. 0 ‘simliklarning sovuqda halok bo‘lishiga bir qancha holatlar sabab bo‘lishi mumkin. Masalan, o ‘simlik yer ustki qismi hujayralarining turgorni yo‘qotishi, havoning suv bug‘lariga to‘yinganligi va boshqalar. Agar bodring o‘simligining 3°C issiqlikdagi sharoitga joylashtirsak, 3 kundan so‘ng u so‘liydi va o iad i, chunki uning organlarida turgor yo‘qoladi. Buning natijasida esa suv bugiantiradigan organlarga suv yetkazib berish buziladi. Ammo nisbatan past haroratda, o ‘simlik suv bug‘lantirish ta’siridan boshqa holatlar natijasida ham, ya’ni havo suv bug‘lari bilan to‘yingan holatda ham halok boiishi mumkin. Bunda havo harorati to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘simlikda ketadigan modda almashinuviga ta’sir qiladi. Ko‘pgina o‘simlik turlarida oqsillaming yemirilishi natijasida azotning eruvchan formalari miqdorining oshishi kuzatiladi. 0 ‘simliklardagi moddalar almashinuvi jarayonining nomaqbul tomonga surilishi hamda nisbatan past havo haroratining uzoq davom etishi natijasida o ‘simliklarning halok bo‘lishiga asosiy sabalardan biri bu hujayra membranasidagi o ‘zgarishlardir. Nisbatan past haroratda issiqsevar o ‘simliklar hujayra membranasi tarkibiga kiruvchi to‘yingan yog‘ kislotalari suyuq-zarracha holatidan quyuq holatga o‘tadi. Bu o 'z navbatida membrananing moddalar o‘tkazuvchanligini buzilishiga olib keladi. Qishloq xo‘jaligij*a issiqsevar o‘simlik!arni sovuqqa chidamliligini bir qancha usullar bilan oshirish mumkin.
Masalan, o‘simliklarning nish urgan um g‘larini yoki ko‘shatlarini 12 soatdan navbat bilan 5°C va 10-20°C haroratda ushlab turish orqali o‘simliklami chidamliligini oshirish mumkin. 0 ‘simlik urug‘larini 0,25%li mikroelementlar yoki ammoniy nitrat tuzi eritmasida 18-20 soat ushlab turish ham shu urugMardan unib chiqqan o‘simliklarning nisbatan past haroratga chidamliligiga olib keladi. Bizning regionimiz asosiy ekini g ‘o 4zaning sovuqqa chidamliligini ham xuddi shu usul bilan nisbatan oshirish mumkin. 444 0 ‘ta sovuqqa chidam lilik - bu o‘simliklaming suvrting muzlash haroratidan past haroratga (0°C) ham chidamliligidir. Ushbu hoi ko‘pincha bir yillik, urug‘lari qishlaydigan va ko‘p yillik tuganakli, piyozli va ildizmevali o ‘simliklarda kuzatiladi. Bunda o‘simlikning qishlovshi organlari tuproq va qor tagida qoladi. Kuzgi o ‘simliklarda va daraxtlarda, past harorat ta’sirida ular to‘qimalari muzlab qolishi mumkin, biroq o‘lmaydi. Past harorat sitoplazmada koagulatsiyani vujudga keltiradi va to‘qimalar nobud bo‘lishi mumkin. 0 ‘ta sovuq muhitda, hujayra oraligida hosil b o ig an muz kristallari atrofdan ularni siqa boshlaydi. Agarda hujayra oraliqlarida muzlar kam hosil bo‘lsa, hujayra tirik qolishi mumkin. Shuningdek, hujayralaming o ‘z xususiyatlarini saqlab qolishi muzning holatiga ham bog4liqdir. Masalan, muzning shishasimon boim agan holati shishasimon holatiga nisbatan ko‘proq zararlidir. 0 ‘ta sovuqqa chidamlilik o‘simliklaming turlariga ham bog‘liqdir. Masalan, kartoshka tuganagi 0°C haroratda tezda nobud bo‘Isa, karam va piyoz mevalari ushbu haroratni bemalol o‘tkazishi mumkin. Kuzgi boshoqli ekinlar masalan, bug‘doy -15°-20°C haroratda ham bemalol qishlab chiqishi mumkin. Shuningdek, nina bargli daraxtlarning kurtagi ham o ‘ta sovuqqa chidamlidir. Sovuqqa chidamli o‘simliklarda qandning miqdori yuqori ahamiyatga ega b o iib .ya ulaming qish davomida sarflanish dinamikasi ham muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, maymunjon o‘simligi poyasini -196°C haroratda shiniqtirish natijasida meva berishinins davom etishi kuzatilgan (XV.l 1-rasm). Nitrifikatsiya - bu suvni past haroratda shishasimon holatga o ‘tishidir. Ushbu hoi o ‘simlik hujayralarida harorat -20°C va undan yuqori bo‘lganda kuzatiladi. Bunda amorf shishasimon tnassaga o‘xshab qolgan to‘qima uzoq vaqt o‘z hayotchanligini saqlab qoladi. Sunday holatda hosil bo ig an muz sekin asta eritilsa hujayradagi fiziologik jarayonlar va uning hayotshanligi saqlanib qoladi. Ammo muzning erishi to‘satdan ro‘y bersa hujayralar tezda nobud b oiishi mumkin. Yer yuzining 42% da past harorat minimum o‘rtasha 20°C haroratdan pastdir. 0 ‘simliklaming o‘ta sovuqqa chidamlilik nazariyasiga N.A.Maksi- mov, I.I.Tumanov va boshqalar katta hissa qo‘shishgan:
Tinim va chiniqish holatiga o ‘tish. Chiniqtirilgan novdalaming siqilgan gaz haroratida jonlanishi. X V .ll-r a sm . Maymunjon o ‘simligi poyasini -196°C haroratda chiniqtirish natijasida meva berishining davom etishi (Tumanov, 1979). Tabiiv sharoitlarda haroratning bir soatda 0,5-1 °C ga sekin asta pasayishi hujayra oraliqlarida muz hosil boiish iga olib keladi. Bu muz hujayra oraliqlarida:! havoni siqib chiqaradi. Agar hujayra tirik qolgan bo‘lsa, muzning erishidan paydo bo ig an suv hujayralar tomonidan so‘riladi. 0 ‘simlik hujayrasining sovuqda o ‘lishiga ikki narsa sabab b oiishi mumkin.
1. Ularning suvsizlanishi. 2. Hosil bo‘lgan muzning mexanik ta’siri natijasida hujayra tuzilishining buzilishi. Birinciii h c l a t hujayra
oraliqlarida paydo
b o ig an muz
zarrachalarining hujayra tarkibidan suvni tortib olishi bilan bog‘liq. Bu holat harorat issic b o ig an d a hujayralaming suvsizlanishiga o ‘xshashdir. Agar sovuq uzoq davom etsa, muz kristallari kattalashib hujayrani mexanik jihatdan zararlaydi. Hujayralaming sovuqdan zararlanish belgilari bu ularning turgor holatini yo ‘qotishi hamda ionlaming hujayradan yuvilishidir. Bu holat, ham K+ ionlarining va qandlarning hujayradan chiqishi uning membranasining suv o ‘tkazuvchanligi buzilishidan emas, balki
446 ATFazalar yordamida boMadigan ionlar tashiluvini olib boradigan membrana sistemalari yordamida bo‘ladi. 0 ‘sim liklarning past haroratga moslashuvi. 0 ‘ta sovuqqa chidamli o ‘simliklar past salbiy harorat ta'sirini bartaraf qilishga yoki uni kuchsizlantirishga qodirdirlar. Bu holatga quyidagi uchta hoi sabab bo‘ladi. 1.Hujayra ichida muz hosil boMmasligi uchun undagi suv tezlikda hujayra tashqarisiga chiqarib yuboriladi. Bu membrananing yuqori o ‘tkazuvchanligi tufayli sodir bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida membranadagi lipidlar xossasi tufayli sodir bo‘ladi. Jumladan, to‘yinmagan yog‘ kislotalarining membranadagi miqdori oshishi tufayli bo‘ladi. To‘yinmagan yog‘ kislotalari miqdorining oshishi lipidlarning suyuq-zarracha holatidan gel (qattiq) holatga o‘tish haroratini pasayishiga olib keladi. Bu holat o‘z navbatida o‘ta sovuqqa chidamli o‘simliklarda hujayralar muzlaganda membranalaming yuqori
o‘tkazuvchanligini ta’minlaydi. 2.Krioprotektorlar, ya’ni to‘qimalami himoya qiluvchi moddalar sintezining kuchayishi. Masalan, suv bog‘lovchi gidrofil oqsillar, mono- va oligosaxaridlar. Bu moddalarga qobiq holatda bog‘langan suv muzlamaydi va hujayra tashqarisiga tashilmaydi. Bu holat hujayralar ichida muz hosil bo‘lishdan va ulaming haddan tashqari. suvsizlanib qolishidan saqlaydi. G‘ta sovuqqa chidamli o‘simIiklarda past haroratda kraxmalning parchalanishi kuchayib ketadi. Ko‘pgina o ‘simliklar hujayralarida suvda eruvchi oqsillar miqdori oshib ketadi. Qandlar va eruvchan oqsillar miqdori qancha ko‘p bo‘lsa, o‘simlikning o‘ta sovuqqa chidamliligi ham shuncha yuqori bo‘ladi. Shuningdek. polimerlaming boshqa bir,tipi-gemetselluzlar (ksilanlar, arabinoksilanlar) ham past haroratga chidamliligini oshiradi. gemitsellulozaning miqdori ham krooprotektor sifatida muhimdir. Ular u muz zarrachalarini o‘rab olib ulami kattalashishiga yo‘l qo‘ymaydi. Burring natijasida muzning kichik ferisstallari yuzaga keladi va ular hujayra hamda to‘qimalami kamroq zararlanishiga olib keladi. 3. 0 ‘ta sovuqqa chidamli o‘simliklarda qishga tayyorgarlik davrida zaxira oziq moddalar ko‘p to‘planadi. Bu moddalarda o‘simlik sovuq tugaganidan so‘ng o‘sish va rivojlanishni boshlashda foydalaniladi. 0 ‘simliklarning sovuqqa chidamliligini ulami chiniqtirish yo‘li bilan oshirish mumkin. Chiniqish nazariyasi 1.1. Tumanov tomonidan ishlab chiqilgan. Bu nazariyaga asosan o‘sirrilik sovuqqa chidamlilik xossasini o‘zlashtirish 447 uchun uchta tayyorgarlik bosqichini o ‘tish zarur, ya’ni tinim holatiga o ‘tish va birinchi hamda ikkinchi chiniqish fazalarini o ‘tash lozim. Tinim holati birinchi va ikkinchi chiniqish fazalarisiz o ‘simlikni ozgina chiniqishiga olib keladi. Tinim holatiga o ‘tish fitogormonlar nisbatan o‘zgarishi bilan, ya’ni auksin va gibberellinning kamayishi ABK miqdorining esa oshishi bilan ro‘y beradi. 0 ‘simliklami tinim davrida xlorxolinxlorid bilan ishlash ulaming chidamliligini oshirsa, IUK va gibberillin bilan ishlash chidamlilikni pasaytiradi. Daraxt o ‘simliklarda tinim kuz boshlanishi bilan ro‘y beradi hamda birinchi chiniqish fazasida u chuqurlashadi. 0 4 o ‘simliklarda esa tinim holatiga o ‘tish birinchi chiniqish fazasi bilan birgalikda boradi. Chiniqishning birinchi davri o‘t o'simliklarida 0,5-2°C da 6-9 kunda, daraxtlarda 30 kun davom etib, 0°C haroratda o‘sish to‘xtaydi, hujayralarda himoya vositalari qandlar, eruvchan oqsillar va boshqalar, jumladan, membranada to‘yinmagan yog‘ kislotalarining miqdori kamayadi. X V.4.1. 0 ‘SIM L IK L A R N IN G Q ISH G A CH ID A M LIL IG I V A Q IC H K I-BA H O R G I D A V R D A T U PR O Q , O B-H AVO SH A R O ITLA R IN IN G T A ’SIRI Qishda o ‘simliklarga nafaqat manfiy harorat, balki qalin qor qoplami va muz qobiqlari hamda boshqa omillar ta’sir qiladi. Shuning bilan birgalikda qish fasli davomida qisqa muddatli yoki keng nisbatan uzoq davrli havoning isishi ham kuzatilishi, qor bo‘ronlarining boMishi, qorsiz qishda esa ashshiq izg‘irin boMishi mumkin. Bularning barchasi o‘simlikning kuchsizlanishiga, oxir oqibatda esa uning oMimiga olib kelishi mumkin. Bunda faqatgina kuzgi ekinlar halok bo‘lib qolmasdan, balki ko‘p yillik o ‘tlar va daraxtlar ham nobud boMishi mumkin. Noqulay omillaming barchasi qishki va bahorgi vaqtlarda turli hodisalami, ya’ni dimiqish hoMlanish, ivish o ‘simliklarni qishki-bahorgi «kuyish»ga olib kelishi mumkin. Shuning uchun ham qishga chidamlilik tushunchasi yuzaga kelgan. 0 ‘simliklaming «qishga chidamliligi», bu
o ‘simliklaming faqatgina sovuqqa emas balki, ulaming qishlashi bilan bogMiq boMgan bir qancha noqulay omillar majmuasiga nisbatan chidamliligidir.
Download 4.41 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|