Baholash ishi va investitsiyalar” kafedrasi “investitsion loyihalarni moliyalashtirish” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bitiruv oldi amaliyoti hisoboti

Sof tushum	250 870 523	286 796 816	319 965 077	322 824 889
357 620 923
To’g’ridan to’g’ri xarajatlar	118 079 325	118 378 260	118 677 195	118 976 130	119 275 065
Yalpi foyda	132 791 198	168 418 556	201 287 882	203 848 759	238 345 858
Amortizatsiya xarajatlari	19 068 750	19 068 750	19 068 750	19 068 750	19 068 750
Marketing xarajatlari	1 677 306	1 699 670	1 722 034	1 744 398	1 766 762
Ma'muriy xarajatlar	23 848 125	23 121 000	23 128 875	23 136 750	23 144 625
Boshqa xarajatlar	52 769 642	52 904 144	53 038 646	53 173 147	53 307 649
Soliqlar	10 249 200	11 479 104	12 806 375	12 913 992	14 313 008
Sof pul oqimi	63 315 675	98 283 388	129 660 702	131 949 222	164 882 564

Jadvaldan ko’rinib turibdiki, sof pul tushum yil sayin o’sib borgaishi ko’zda tutilgan. Loyiha maishiy xizmat uchun mo’ljallanganligi sababli, material va xom-ashyo xarajatlari yo’q. Asosiy xarajatlarimiz to’g’ridan to’g’ri xarajatlar va ma’mriy xarajatlar hisoblanadi.


10-jadval
Investitsiya loyihasining diskontlangan qoplash muddati (DPP) hisob-kitobi¹¹

Yillar	Diskontlangan pul oqimi	Jamg’arilgan diskontlangan pul oqimi
0	- 290 000 000	- 290 000 000
1	+ 54 213 267	- 235 786 733
2	+ 72 055 776	- 163 730 956
3	+ 81 393 813	- 82 337 143,3
4	+ 70 922 527	- 11 414 616,5
5	+ 75 883 340	+ 64 468 723,8
DPP =4 yil 54 kun

Jadval ma’lumitlariga ko’ra, diskontlangan qoplash muddati 4 yil 54 kunga teng.
11-jadval
Investitsiya loyihasining sof joriy qiymat (NPV)¹²

Yillar	Investitsiyalar(-), sof pul oqimi (+), so’m	Joriy qiymat koeffitsienti	Joriy qiymat, so’m
0	- 290 000 000	1	- 290 000 000
1	+ 63 315 675	1,1676	+ 54 213 267
2	+ 98 283 388	1,3632	+ 72 055 776
3	+ 129 660 702	1,5917	+ 81 393 813
4	+ 131 949 222	1,8585	+ 70 922 527
5	+ 164 882 564	2,17	+ 75 883 340
NPV = 64 468 723,83

Yuqoridagi jadval shundan dalolat beradiki, NPV ning qiymati 0 dan katta ya’ni, investitsiya loyihamiz 5 yil muddatda investitsiyani to’liq qoplaydi va foyda bilan chiqadi.
Loyihaning rentabellik indeksini aniqlaydigan bo’lsak, bu 1,22 koeffitsientini tashkil etdi.


12-jadval
Investitsiya loyihasining rentabellik indeksi (PI) hisob-kitobi¹³

T/r	Ko’rsatkichlar	Qiymat, so’mda
1	Jami investitsiyalar summasi	290 000 000
2	Jami sof pul oqimlari summasi	354 468 723
	Investitsiya loyihasining Rentabellik indeksi (PI)	1,22

Rentabellik indeksi (PI) 1 dan yuqori ekanligi loyiha samarali ekanligini tasdiqlaydi. Investitsiya rentabelligi indeksi firma (yoki investor) mablag’lari (boyligi) 1 so’m hisobida qanday hollarda o’sishini aniqlash imkonini beradi. U quyidagicha aniqlanadi:
, (3)
bu yerda:
 boshlang’ich investitsiyalar;  t davrda olingan pul oqimlari.
13-jadval.
“Savdo kompleksi va maishiy xizmat” investitsiya loyihasining buxgalteriya rentabelligi (ARR) hisob-kitobi¹⁴

T/r	Ko’rsatkichlar	Qiymati, so’mda
1	Operatsion foyda (5 yil uchun jami)	98 549 578,2
2	Investitsiyalarning boshlang’ich qiymati	290 000 000
3	Investitsiyalarning tugatilish qiymati	0
	ARR	33%

Bu ko’rsatkich buxgalteriya hisoboti ma’lumotlariga asoslangan holda aniqlanadigano’rtacha daromadni investitsiyalarning o’rtacha yillik hajmiga bo’lish orqali aniqlanadi. Bunda hisob-kitob ishlari foizlarni va soliqlarni to’lamasdan avvalgi foyda miqdoriga asoslanib amalga oshirilishi mumkin yoki u soliqlarni to’lagandan keyingi, lekin foiz to’lovlarigacha bo’lgan daromadga asoslanadi. U quyidagi formula orqali aniqlanadi:
, (4)
Buxgalteriya rentabelligi (ARR) ko’rsatkichi 0,33 yoki 33% ni tashkil etdi.
14-jadval.
Investitsiya loyihasi foyda ichki me’yori (IRR) hisob-kitobi¹⁵

Yil	Investitsiyalar(-), sof pul oqimi (+), so’m	1-hisob-kitob		2-hisob-kitob
		Joriy qiymat koeffitsienti, r1 (16,76%)	Joriy qiymat	Joriy qiymat koeffitsienti, r2 (25%)	Joriy qiymat
0	- 290 000 000	1	- 290 000 000	1	- 290 000 000
1	+ 63 315 675	1,1676	+ 54 213 267	1,25	+ 50 652 540
2	+ 98 283 388	1,3632	+ 72 055 776	1,5625	+ 62 901 368
3	+ 129 660 702	1,5917	+ 81 393 813	1,9531	+ 66 386 279
4	+ 131 949 222	1,8585	+ 70 922 527	2,4414	+ 54 046 401
5	+ 164 882 564	2,17	+ 75 883 340	3,0517	+ 54 028 719
		NPV1 = 64 468 723,83		NPV2 =  1 984 692,35
IRR= 0,247 yoki 24,7%

Demak, loyihamiz uchun foydaning ichki me’yori 24,7% yoki 0,247 ga teng ekan. Bu ko’rsatkich kredit stavkasidan yuqori. Shu sababli biz loyihani samarali deb tan olamiz. IRR quyidagicha topiladi:
, (5)
bu yerda:
va  diskont stavkalari; va  va da ijobiy va salbiy miqdorga ega bo’lgan sof joriy qiymatlar.
Barcha ko’rsatkichlarni umumlashtirib xulosa qilsak, “Biznes lider 2020” investitsiya loyihasi daromadliligi yuqori, samarali va jozibali loyiha hisoblanadi.

5. 
   Risk va noaniqlik sharoitida investitsiya loyihalari tahlili
   

Investitsiya faoliyati ma’lum miqdordagi moliyaviy resurslarni talab qiladi. Bu sarflangan resurslardan investorlar ma’lum daromad, foyda olishni ko’zlaydi. Mazkur foyda esa investorlarning xarajatlarini, inflyatsiya omilini, tadbirkorlik riskini qoplashi lozim. Ammo amaliyotda investorlar har doim ham kutilgan, rejalashtirilgan natijalarga erisha olmaydilar. Buning asosiy sabablaridan biri - risklarning mavjudligidir. Investitsion faoliyatda risk - bu investitsiyalarni qisman yoki to’liq yo’qotish, kutilgan daromaddan kamroq foyda olish va loyihada ko’zlangan maqsadlarga erisha olmaslik xataridir. Loyihadan qanchalik ko’p miqdorda daromad kutilsa, u shunchalik yuqori riskli hisoblanadi.
Investitsiya risklarini tahlil qilish va baholash usullariga quyidagilar kiradi:

• 
  Sezgirlik tahlili usuli;
  
• 
  “Zararsizlik nuqtasi”ni aniqlash usuli;.
  
• 
  Barqarorlikni tekshirish usuli;
  
• 
  Matematik usullar (o’rtacha kvadratik chetlanish, dispersiya va variatsiya).
  

O’rganilayotgan loyihamizning risklarini tahlil qilish uchun tahlil qilish uchun “Zararsizlik nuqtasi” usulidan foydalanamiz.
15-jadval

Investitsiya loyihasining zararsizlik nuqtasini aniqlash¹⁶

T/r	Ko‘rsatkichlar	Pul birligi
1.	Sotish narhi(P)	45 000
2.	O‘zgaruvchan xarajatlar(VC):	11 276 953,6
3.	Doimiy xarajatlar(FC):	187 678 323,1
4.	Zararsizliik nuqtasi(QBEP)	4 345,13
5.	1 birlik mahsulotga ketgan o`zgaruvchan xarajatlar	1 807,2
6.	Mahsulot hajmi	6 240

Zararsizlik nuqtasi – mahsulotni sotishdan tushgan tushumning sotilgan mahsulot tannarxiga teng bo’lgandagi grafik nuqtani anglatadi. Bunda eng asosiy maqsad xarajatlarni qoplash uchun zarur bo’lgan ishlab chiqarish hajmini aniqlashdan iborat. Xarajatlarni qoplash uchun zarur bo’lgan sotish hajmi maxsus nuqtani tavsiflaydi, ya’ni u ishlab chiqarish hajmining kritik nuqtasini ifodalaydi. Bunda korxona foyda ham olmaydi, zarar ham ko’rmaydi, ya’ni mahsulot sotishdan tushgan tushum mahsulotning to’liq tannarxiga (xarajatlarga) barobardir. «Zararsizlik nuqtasi»dagi sotishdan tushgan tushum o’zini zararsiz sotish qiymati sifatida namoyon etadi, mahsulot birligi bu holatda zararsiz sotish bahosi hisoblanadi. Jadvalga ko’ra, korxonaning zararsizlik nuqtasi 4 345,13 ga teng

6.