Baholash ishi va investitsiyalar

7-rasm. Korxonaning axborotlari
14
 
 
Ishlab  chiqarish  quvvatlari.  Ishlab  chiqariladigan  mahsulot  hajmi,bir 
tomondan,unga  nisbatan  talab  bilan,  ikkinchi  tomondan  esa,  uniishlab  chiqarish 
uchunishlab  chiqarish  quvvatlarining  mavjudligi  bilanbelgilanadi.  Shuning  uchun, 
ayniqsa, prognozlarni tuzishda, bo‗lajak kapital qo‗yilmalarini hisobgaolgan holda 
korxonada ishlab chiqarish quvvatlarining mavjudligihaqida malumotlarni hisobga 
olish lozim. 
Ishchi  va  boshqaruv  xodimlari.  Ishlab  chiqarishning  mazkur  omili  korxona 
qiymatiga  katta  ta‘sir  ko‗rsatadi.  Yopiq  turdagi  korxonalarda  xodimlarning 
mehnati aksiyalar bilan qisman qoplanishi (xizmatchilarning foydada ishtirok etish 
dasturi)  va  bunda  korxona  xodimlari  aksiyalarning  ma‘lum  paketga  ega  bo‗lgan 
korxonamulkdori  sifatida  ishtirok  etishi  mumkin.  Korxona  boshqaruvchisi  asosiy 
shaxs  bo‗lib,  biznesning  samarali  boshqarilishiniva  rivojlanishini  ta‘minlashi 
mumkin.  
Mazkur  bo'lim  axborotinitahlil  qilishning  muhim  jihati  bo'lib  tarmoq 
bo'yicha o'rtachama‘lumotlar bilan solishtirilganda korxonada ish haqining darajasi 
hisoblanadi.Ko'p  yoki  kam  tomonga  farqlanishga  baholanayotgan  biznes 
                                                           
14
Абдураҳмонов И. Рыночная стоимостъ-это стандартная база оценки // Частная собственностъ.-2003.-№18. 
C-13. 

---

 
45 
 
xususiyatlarini  aniqlash  maqsadi  sifatida  qaralishi  kerak,  shuningdek  unga 
hisobotni bir me‘yorga keltirish chog'ida tuzatishlar kiritilishi mumkin. 
Asosiy axborot manbalari: 
- biznes-reja; 
- korxona rahbari bilan suhbat; 
- marketing ma‘lumotlari; 
- retrospektiv moliyaviy hisobot. 
Ichki  moliyaviy  hisobot.  Joriy  va  retrospektiv  moliyaviy  axborotdan 
foydalanish  va  uni  tahlil  qilish  maqsadi  baholash  sanasida  korxonaning  real 
moliyaviy  ahvolini,  sof  foyda,  moliyaviy  xatar  hamda  moddiy  va  nomoddiy 
aktivlarning haqiqiy miqdorini aniqlashdan iborat. 
Baholashning  maqsadlariga  qarab  korxonaning  moliyaviy  ahvolini  tahlil 
qilish  yo'nalishlari  o'zgarishi  mumkin.  Agar  korxona  aksiyalarining  minoritar 
(nazoratsiz)  paketi  qiymati  baholanayotgan  bo'lsa,  u  holda  imkoniyatli 
sarmoyadorni ko'proq korxona rentabelligining prognoz bahosi, uning dividendlar 
to'lash qobiliyati qiziqtiradi. 
Baholash  jarayonida  tahlil  qilinadigan  moliyaviy  hisobotning  asosiy 
hujjatlari: 
- buxgalteriya balansi; 
- moliyaviy natijalar haqida hisobot; 
- mablag'lar harakati haqida hisobot. 
Bundan  tashqari,  buxgalterlik  hisobining  boshqa  rasmiy  shakllaridan, 
shuningdek, korxonaning ichki hisobotidan foydalanish mumkin. 
Har  qanday  korxonada,  ayniqsa,  yopiq  turdagi  korxonada  baholash  ishlari 
uchun  muhim  hujjatlar  to'plamidan,  shuningdek,  bevosita  korxona  rahbarlaridan 
olingan axborotdan foydalanish lozim. 
Ichki axborotni yig'ish ishlarining maqsadi quyidagilardan iborat: 
-  bo'lajak  tendensiyalarni  aniqlash  maqsadida  korxonaning  tarixini  tahlil 
qilish; 
-  sotuvlar  hajmlari,  foydaning  pul  oqimlarini  bashorat  qilish  uchun  axborot 

---

 
46 
 
yig'ish; 
- baholanayotganbiznesga xos bo'lgan  xatar omillarini hisobga olish; 
- moliyaviy hujjatlarni tahlilqilish; 
-  rahbarlar  bilan  suhbat  va  yanada  haqqoniy  baholash  imkonini  beruvchi 
qo'shimcha  axborotlar  yig'ish. 
Zarur  holda  baholovchi  tarmoqning  o‗xshash  korxonalari  yoki  tarmoq 
bo‗yicha  o‗rtacha  ko‗rsatkichlar  bilan  qiyosiylikka  va  korxona  pul  oqimlarini 
prognoz  qilishda  qo‗llanishga  yaroqlilikka  erishish  uchun  moliyaviy  hisobotni 
me‘yorga  solishni  -  baholanayotgan  biznes  qiymatiga  jiddiy  ta‘sir  ko‗rsatadigan 
ko‗rsatkichlar  bo‗yicha  tuzatish  kiritishni  amalga  oshiradi.  Tuzatishlarni  kiritish 
uchun  asoslar  va  ularning  qo‗llanishi  baholash  to‗g‗risidagi  hisobotda  keltirilishi 
lozim.