Buxoro tabiiy resurslarni boshqarish instituti

Maruza-14
Mavzu: Yoqilg’i va moylash materiallarida rasional va tejamkor (samarali) foydalanish asoslari
Reja

1. 
   Yonilg`i-moylash materiallarini tejash yo`llari
   
2. 
   Yonilg’i va moylash materiallaridan ratsional foydalanish
   

Respublikamizda qayta ishlanayotgan neft mahsulotlarining yarmidan ko‘prg shu jumladan benzinning 65% i, dizel yonilg`isini 35% i avtomobil transporti ehtiyoji uchun ishlatiladi. Yuk tashish tannarxining 15-20% i yonilg`i-moy mahsulotlari uchun sarflanadi. SHu sababli, yonilg`i va moy mahsulotlarini tejash yuk tashish tannarxini kamaytiribgina qolmay, balki mamlakatimiz energetik zahiralarini asrashga ham imkon beradi.Bundan yonilg`i-moy mahsulotlarini omborlardan tashib kelishda,saqlashda va avtomobillarga tarqatishda ularni tejashga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirish kerakligi namoyon bo`ladi. 
Mamlakatimizda avtomobillar sonining ko‘payish sur`ati, asosiy yonilg`i xomashyosi bo`lgan neft qazib olish sur`atidan ancha yuqori.sHu sababli,yonilg`ini tejab sarflaydigan tadbirlar qo`llanilishi kerak.Hozirgi paytda bu muammo quyidagi yo`nalishlarda amalga oshiriladi: 1. YOnilg`ini ■dvigatel konstruksiyalarini takomillashtirish; 
■avtomobil konstruksiyasidagi metall qismlar hajmini kamaytirish; 
• dizel yonilg`isi bilan ishlaydigan dvigatellarga o`tish; 
• avtomobillarni Ekspluatatsiya qilishda yonilg`i sarfini kamaytirish bilan erishilad
Avtomobillarni Ekspluatatsiya qilishda yonilg`i sarfiga quyidagi omillar ta`sir ko’rsatadi: 
- transport ‗rotsessini tashkil qilish; 
ishlatiladigan yonilg`i navlarining texnik hujjat va ishlash sharoitlariga to`g`ri kelishi; 
- avtomobillami boshqarish mahorati; 
- yonilg`i yetkazib berish jihozlarining holati; 
- yondirish tizimining to`g`ri qo`yilishi; 
- dvigatelning texnik holati; 
- avtomobillar yurish tizimining holati;
yonilg`ini tashib kclish, saqlash va tarqatish qoidalariga rioya qilish kabi omillarga bog`liqdir. 
2. YOnilg`ining boshqa turlaridan foydalanish. Keyingi yillarda dunyo mamlakatlarida yonilg`ining boshqa turlarida ishlaydigan avtomobillarning soni kun sayin ko‘payib bormoqda. 
Bu yonilg`ilarga quyidagilar kiradi: 
•siqilgan gaz, tarkibi metan 82-98%, etan, ‗ro‘an 1,5% gacha, butan 1%; 
■suyultirilgan gaz (tarkibi: ‗ro‘an, butan, ‗ro‘ilin); 
•YOg`och s‘irti; 
■gazokondensatorlar aralashmasi; 
• Benzin va suv aralashmalari; 
• Benzin va vodorod aralashmalari. 
Avtomobillarni Ekspluatatsiya qilish jarayonida sarflashni tejash uchun yonilg`isarfi nimalarga bog`liqligini bilishimiz kerak. U shu avtomobilning texnik holatiga juda bog`liqdir.Yonilg`ini saqlashdagi yo`qotish zichsizlashgan birikmalar orqali sizib chiqish, sig`imlarni to`ldirish paytidagi to`kilish va shamollatish natijasidahamda qo`yosh nuri ta`sirida nafas olish klapanlari orqali bug`lanish oqibatlaridasodir bo`ladi.Yuqoridagilardan koprinib turibdiki, yo`qotish miqdoriy yoki sifatbo`yicha bo`lishi mumkin.Yonilg`ining miqdoriy yo`qolishini kamaytirish uchunzichligi ta`minlangan soz idishlarda tashish vato`kilishning oldini olish kerak. Sifat
bo`yicha yo`qotishni kamaytirish uchun yonilg`i saqlanadigan idishlar quyosh nurini qaytaruvchi yorqin rangga bo`yalishi kerak Sig`imdagi zang qoldiqlari,chan va suv yonilg`ini ifloslantirishi oqibatida sifat yo`qotishi ko‘payadi.Idishlar qo‘qoqlari to`liq yo‘ilmasligi yonilg`ining 3-5% i bug`lanib ketishiga olib keladi. Nafas olish klapani orqali 1% yonilg`i yo`qotiladi. quyish vaqtidagi yo`qotish yonilg`ining yerga to`kilishi va quyilayotgan yonilg`ini noto`g`ri hisoblash evaziga sodir bo`ladi. YOnilg`i sarfini kamaytirishning me`yoriy shartlaridan biri ratsional me`yorlash va hisobga olish tizimini qo`llash hamda ishchilarni yonilg`i-moy materiallarini tejashga qiziqtirish hisoblanadi.