Ekologiya va atrof muhit muhofazasi


Download 2.82 Kb.
Pdf ko'rish
bet22/22
Sana19.07.2017
Hajmi2.82 Kb.
#11619
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22
monitoring umumbashariy, milliy va mahalliy darajalarda bir qancha
mustaqil yo‘nalishlarni o‘z ichiga olgan murakkab tizim hisoblanadi
(23.1-chizma).  Ushbu  tizimning  yuritilishiga  davlat  tuzilmalari
(vazirliklar, davlat qo‘mitalari, idoralar) va tabiatdan foydalanuv-
chilarni o‘z ichiga olgan ijrochilarning keng qatlami jalb etiladi.
Muayyan  hududdagi  ekologik  vaziyat  keng  ko‘lamli  ekologik
mezonlar  asosida  aniqlanadi.  Ekologik  mezonlar  muayyan
ko‘rsatkichlar  majmuyi  hisoblanib,  atrof-muhit  holati  va  uning
odamlarga ta’siri, ekotizimlar va vositalar, atrof-muhitga o‘tkazila-
yotgan tazyiq va bu boradagi kuchlar hamda mas’uliyat birligining
o‘ziga xos ifodasi hisoblanadi. 300 dan ortiq ekologik mezon ama-
liyotda foydalanish uchun tavsiya etilgan. Mazkur ekologik mezonlar
atmosfera  havosi,  suv,  yer  va  biologik  resurslar,  chiqindilar,  ener-
getika, Orol dengizi va Orolbo‘yi, iqlim o‘zgarishi va aholi salomatligi
holatini tavsiflaydi.
Ekologik  nazorat  oldiga  atrof  tabiiy
muhit  holatini  hamda  xo‘jalik  yuritish  va
boshqa faoliyat ta’siri ostida unda bo‘ladigan
o‘zgarishlarni kuzatib borish; atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish,
tabiiy  resurslardan oqilona foydalanish, atrof tabiiy muhitni sog‘-
lomlashtirish, tabiatni muhofaza qilishga doir qonunlar talablari
Ekologik monitoring
Ekologik nazorat

227
R
23.1-chizma
O‘zbekiston 
Respublikasida 
atrof 
tabiiy 
muhit 
davlat 
monitoringi 
tashkiliy 
tuzilmasi
Monitoring obyektlari
Tabiiy 
va 
texnogen 
omillar,
atrof 
tabiiy 
muhitga 
ta’sir
ko‘rsatuvchi 
manbalar
Tabiiy 
muhit 
va
tabiiy 
resurslar
Monitoring
turlari 
va
ijrochilari
Ifloslanish manbalari monito-
ringi
(Tabiatni muhofaza
qilish 
davlat
qo‘mitasi)
Atmosfera ifloslanishi monitoringi
(«O‘zgid- romet» markazi)
Yerusti 
va 
yerosti
suvlari 
ifloslanishi
monito
ringi
(«O‘z
gidromet»
markazi, 
Davlat
geologiya 
qo‘mi-
tasi, 
Sog‘liqni
saqlash 
vazirligi,
Qishloq 
va 
suv
xo‘jaligi 
vazirligi)
Yer 
va 
yerusti
ekotizimlari ifloslanishi monito
ringi

Yergeodez-
kadastr» 
davlat
qo‘mitasi,
Tabiatni 
muhofaza
qilish 
davlat
qo‘mitasi) 
Xavfli 
tabiiy
va 
texnogen
jarayonlar monitoringi
(Davlat geologiya qo‘mitasi)
Tovush
monitoringi
(«O‘zgid- romet» markazi)
Monitoring vazifalari
Monitoring natijalari
Ifloslanishni nazorat 
qilish
Ifloslanishning me’yoriy 
holatini
baholash
Atrof-muhitga
ta’sirlarni 
nazorat
qilish
Atrof-muhit 
sifatini
nazorat 
qilish
Ifloslanish 
darajasini 
baholash, 
prognoz 
qilish 
va 
atrofdagi
tabiiy 
muhitga 
salbiy 
ta’sir 
jarayonlarining 
oqibatlarini
bartaraf 
qilish 
chora-tadbirlarini 
ishlab 
chiqish
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
RR
R
R

228
?
NAZORAT SAVOLLARI
va  atrof  tabiiy  muhit  sifati  me’yorlariga  rioya  etish  borasidagi
dasturlar hamda ayrim tadbirlar bajarilishini tekshirish vazifalari
qo‘yilgan.
Ekologik nazorat tizimi: davlat atrof tabiiy muhit holatini kuzatib
borish xizmati (tabiiy muhitda sodir bo‘layotgan fizik, kimyoviy,
biologik jarayonlarni, atmosfera havosi, tuproq, yerusti va yerosti
suvlarining ifloslanish darajasini, ifloslanishning o‘simlik va hayvo-
not dunyosiga ta’siri oqibatlarini kuzatib boradi), tabiatni muhofaza
qilish sohasidagi davlat nazorati (Òabiatni  muhofaza  qilish  davlat
qo‘mitasi,  Sog‘liqni  saqlash  vazirligi,  Sanoatda,  konchilikda  va
kommunal-maishiy  sektorda  ishlarning  bexatar  olib  borilishini
nazorat qilish  davlat inspeksiyasi, Ichki ishlar vazirligi, Qishloq
va suv xo‘jaligi vazirligi va Yer resurslari, geodeziya, kartografiya
va davlat kadastri davlat qo‘mitasi tomonidan amalga oshiriladi),
vazirliklar,  davlat  qo‘mitalari  va  idoralarning  ekologiya  xizmati
(tasarrufidagi korxonalar va tashkilotlar faoliyati  ustidan  tabiatni
muhofaza  qilish  sohasidagi  idoraviy  nazoratni  amalga  oshiradi),
tabiatni muhofaza qilish sohasidagi ishlab chiqarish nazorati (kor-
xonalar,  birlashmalar,  tashkilotlarning ekologiya  xizmati), tabiatni
muhofaza qilish sohasidagi jamoat nazorati (jamoat birlashmalari,
mehnat jamoalari, fuqarolar tomonidan amalga oshiriladi).
1. Qaysi huquqiy hujjatlar ekologiya huquqining asosiy manbayi hisoblanadi?
2. O‘zbekiston Respublikasi Òabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi qanday
vakolatlarga ega?
3. Ekologik ekspertiza deganda nima tushuniladi?
4. Davlat ekologik ekspertizasi obyektlariga misollar keltiring.
5. Ekologik audit nima?
6. Nima maqsadda atrof tabiiy muhitning davlat monitoringi tizimi tashkil
etiladi?
7. Ekologik mezonlar deganda nimani tushunasiz?
8. Ekologik nazorat tizimi nimalarni o‘z ichiga oladi?
9.  Òabiatni  muhofaza  qilish  sohasidagi  davlat  nazoratini  kimlar  amalga
oshiradi?

229
FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR
Asosiy adabiyotlar
1. Þ. Îäóì. Ýêîëîãèÿ. Ïåð. ñ àíãë. Ò. 1—2. Ì., «Ìèð», 1986.
2. I. Xolliyev, A. Ikromov. Ekologiya. (Kasb-hunar kollejlari uchun
o‘quv qo‘llanma). Ò., «Mehnat», 2001.
3. H. Yo‘ldoshev, Sh. Avazov. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish
asoslari.  (Qishloq  xo‘jaligi  kasb-hunar  kollejlari  uchun  darslik).  T.,
«Mehnat», 2003.
4.  A.E.  Ergashev,  A.Sh.  Sheraliyev,  X.A.  Suvonov,  Ò.A.  Ergashev.
Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish. Ò., «Fan», 2009.
Qo‘shimcha adabiyotlar
1. A.A. Rafiqov. Òabiatda ekologik muvozanat. Ò., «Fan», 1990.
2. T.A. Alimov, A.A. Rafiqov. Ekologik xatolik saboqlari. Ò., «O‘z-
bekiston», 1991.
3.  Sh. Otaboyev, M. Nabiyev.  Inson va biosfera. Ò., «O‘qituvchi», 1997.
4. À.À. Ãîðåëîâ. Ýêîëîãèÿ. Ó÷åáíîå ïîñîáèå. Ì., «Öåíòð», 1998.
5. Â.È. Êîðîáêèí, Ë.Â. Ïåðåäåëüñêèé. Ýêîëîãèÿ. Èçä. 4-å, äîï. è
ïåðåðàáîò. Ðîñòîâ-ía-Äîíó, «Ôåíèêñ», 2003.
6. O‘zbekiston Respublikasida atrof-muhit holati va tabiiy resurslardan
foydalanish  to‘g‘risida  milliy  ma’ruza  (1988—2007-yillar  bo‘yicha
retrospektiv  tahlil).  Tuzuvchilar:    S.V.  Samoylov,    U.B.  Abdujalilov,
L.A.  Aksenova  va  boshq.;  B.B.  Alixonovning  umumiy  tahriri  ostida;
mas’ul muharrir  S.A. Jakbarov. Ò., «Chinor ENK», 2009.
7. Â.À. Âðîíñêèé. Ýêîëîãèÿ è îêðóæàþùàÿ ñðåäà. Ó÷åáíûé êóðñ.
Ðîñòîâ-íà-Äîíó, «Ôåíèêñ»; Ì., ÈÊÖ «ÌàðÒ», 2009.
8. A. Nigmatov. Ekologiyaning nazariy asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.,
O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati, 2013.
9. A. Nigmatov. Ekologiya huquqi. Darslik. T., «Noshir», 2013.

230
MUNDARIJA
So‘zboshi ....................................................................................... 3
Kirish. Ekologiya va atrof-muhit muhofazasining
muxtasar  tavsifi ................................................................. 4
Birinchi qism. NAZARIY EKOLOGIYA
I bo‘lim.Umumiy ekologiya
1-bob. Organizm — tirik yaxlit tizim sifatida ................................11
2-bob. Organizm va muhitning o‘zaro munosabati ........................19
3-bob. Populatsiyalar ....................................................................45
4-bob. Biotik to‘p — biotsenozlar ................................................49
5-bob. Ekologik tizimlar .................................................................55
II bo‘lim. Biosfera haqida ta’limot
6-bob. Biosfera — Yerning umumiy ekologik tizimi ......................65
7-bob. Yerning tabiiy ekotizimlari — biosferaning
makoniy birligi sifatida......................................................73
8-bob. Biosfera evolutsiyasining asosiy yo‘nalishlari ......................82
III bo‘lim. Odam ekologiyasi
9-bob. Odamning bioijtimoiy tabiati va ekologiya .........................89
10-bob. Antropogen ekologik tizimlar ............................................97
11-bob. Ekologiya va inson salomatligi ........................................ 101

231
Ikkinchi qism. AMALIY EKOLOGIYA
IV bo‘lim. Biosferaga antropogen ta’sirlar
12-bob. Biosferaga antropogen ta’sirning asosiy turlari ............... 105
13-bob. Atmosferaga antropogen ta’sirlar .................................... 108
14-bob. Gidrosferaga antropogen ta’sirlar .................................... 116
15-bob. Litosferaga (tuproqqa) antropogen ta’sirlar .................... 126
16-bob. Nabotot va hayvonot dunyosiga antropogen ta’sirlar ...... 135
17-bob. Biosferaga ta’sir ko‘rsatishning alohida turlari ................. 141
18-bob. Biosferaga favqulodda ta’sirlar ......................................... 149
V bo‘lim. Atrof-muhitning ekologik himoyasi va muhofazasi
19-bob. Atrof-muhit muhofazasi va tabiatdan to‘g‘ri
foydalanishning asosiy tamoyillari ................................ 159
20-bob. Qishloq xo‘jaligi ekinlari ekologiyasi —
agroekologiya asoslari .................................................... 168
21-bob. Qishloq xo‘jaligi hayvonlari ekologiyasi ......................... 181
22-bob. Qishloq xo‘jaligi ekologiyasi, tabiatdan foydalanish
va atrof-muhit himoyasi ................................................ 188
23-bob. Ekologiya huquqi asoslari ............................................... 219
Foydalanilgan  adabiyotlar ............................................ 229

232
SHERIMMAT  MATYOQUBOVICH  AVAZOV
EKOLOGIYA VA  ATROF-
MUHIT MUHOFAZASI
Kasb-hunar kollejlari uchun darslik
3-nashr
Òoshkent — «ILM ZIYO» — 2014
Muharrir  I. Usmonov
Badiiy  muharrir  M. Burhonov
Texnik  muharrir  F.  Samadov
Ìusahhih T. Mirzayev
Noshirlik litsenziyasi AI ¹ 166, 23.12.2009-yil.
2014-yil 23-oktabrda chop etishga ruxsat berildi. Bichimi 60×84
1
/
16
.
«Òayms» harfida terilib, îfset usulida chop etildi. Bosma tabog‘i 14,5.
Shartli b.t. 13,5. Nashr b.t. 13,0. 3792 nusxa. Buyurtma ¹
«ILM  ZIYO»  nashriyot  uyi,  Òoshkent,  Navoiy  ko‘chasi,  30-uy.
Shartnoma ¹ 56 — 2014.
O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligining G‘afur G‘ulom
nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyida chop etildi.
Òoshkent,  Shayxontohur  ko‘chasi,  86-uy.
Avazov  Sh.M.  EKOLOGIYA  VA  ATROF-
MUHIT MUHOFAZASI (Kasb-hunar kollejlari
uchun darslik). 3-nashr. T.: «ILM ZIYO», 2014.
— 232 b.
UO‘K: 629.331. (075)
KBK 41ya722
ISBN 978-9943-16-149-8
A69

Download 2.82 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling